چرا دلار دوباره صعودی شد؟

گروه سیاست سایت فردا: دلار دوباره ۲۴ هزار تومان را رد کرد و این درحالی است که آقای رئیس‌جمهور همین هفته قبل وعده داده بود که روند قیمت کاهشی باشد. وعده روحانی در این‌باره که بعد از اظهارت همتی و تلاش بانک مرکزی برای متعادل‌سازی قیمت ارز بود، به یک نتیجه موفقی هم رسید. بازار ارز هفته گذشته متأثر از پایان مهلت قانونی صادرکنندگان برای رفع تعهدات ارزی و اعلام اخباری مبنی بر آزادسازی منابع ارزی با تغییراتی همراه شد و دیدیم که قیمت به کمتر از ۱۹ هزار تومان رسید و برخی کارشناسان از احتمال رسیدن آن به کمتر از ۱۵ هزار تومان هم گفتند. این رویه، اما ادامه نیافت، زیرا اصلاح بازار بدون تغییر رفتار سیاست‌گذاران در حوزه کلان اقتصاد و به کارگیری ابزار‌های انقباضی پول، دست‌یافتنی نیست.

دولت روحانی درحالی برای کاهش و کنترل بازار ارز وارد عمل شد که در هفته‌های گذشته متهم بود به دست‌داشتن در روند افزایش نرخ ارز و تلاش برای پُرکردن جیب خود و کسری بودجه از این طریق. اتمام مهلت قانونی صادرگنندگان برای رفع تعهدات ارزی اما نقشی اساسی و قابل توجه در کاهش قیمت داشت. به عبارت ساده‌تر؛ عرضه‌های سنگین بازارساز موجب کاهش نرخ ارز شد و ارز راه یافته به بازار از یک سو فشار تقاضا‌های خرید را کاهش داد و از سوی دیگر فضای تقاضا‌های بزرگ صادرکنندگان و فعالان اقتصادی را. در حقیقت کاهش قیمت‌ها ناشی از آن بود که بانک مرکزی دست به کار شد و تلاش کرد تا تعادل عرضه و تقاضا را برقرار کند. همه ماجرا، اما همین نبود. مثلاً این‌که حمید قنبری، مدیرکل بین‌المللی بانک مرکزی روز دوشنبه از گسترش همکاری‌های ارزی میان ایران و عراق خبر داد؛ به گفته او «مذاکرات مفید و سازنده‌ای با طرف عراقی انجام شده که نتایج آن در سفر نخست‌وزیر عراق و هیأت همراه به تهران نهایی می‌شود. انتظار می‌رود در صورت تحقق این امر، حجم قابل توجهی از منابع ارزی که به چندین میلیارد دلار می‌رسد، وارد بازار شده و بخش زیادی از تقاضای ارز از این محل پوشش داده خواهد شد.»

موئلفه مؤثر بعدی هم اظهارات اخیر علی ربیعی سخن‌گوی دولت بود که در نشست خبری روز سه‌شنبه مطرح شد. او از طی‌شدن مراحل پایانی بازگشت ارز از دو کشور به ایران خبر داد و اشاره مستقیمی هم به سفر نخست‌وزیر عراق به ایران داشت. ربیعی نگفت، اما احتمالاً دومین کشور مورد نظر او کره جنوبی است.

در ادامه ثمرات سفر الکاظمی به تهران باید به این نکته توجه کرد که زمینه‌سازی و برنامه‌ریزی برای رسیدن به افق تجارت ۲۰ میلیارد دلاری ایران با عراق می‌تواند شوک بزرگ دیگری به بازار ارز وارد و مسیر کاهش دوباره قیمت‌ها را هموار سازد.

کاهش قیمت دلار در حالی رخ داد که پیش از این از منابع ناکافی دولت برای متعادل‌سازی در بازار سخن گفته می‌شد. هرچه باشد کاهش شدید ذخایر ارزی تحت تأثیر عواملی مثل افت صادرات نفتی، انسداد مرز‌های ورود ارز‌های صادراتی، بلوکه شدن منابع ارزی ایران در برخی کشور‌ها و... کار دولت را حسابی سخت کرده است. بر این اساس کاهش نرخ دلار اگرچه مورد استقبال قرار می‌گیرد، اما این سوال را نیز به ذهن می‌رساند که چطور رخ داده و چه تضمینی برای پایدار بودن کنترل بازار وجود دارد؟ بدیهی است عدم مدیریت صحیح سیاست‌گذار می‌تواند اثرگذاری موفقیت‌های کنونی را از بین ببرد و تداوم روند رو به کاهش قیمت‌ها را غیرممکن کند. به گفته کارشناسان بازگشت آرامش به بازار ارز از مسیر برقراری توازن در سایر بازار‌های مالی و نیز به کارگیری ابزار‌های انقباض پولی می‌گذرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که شاخص بورس از ابتدای سال جاری بازدهی بیشتر از ۲۵۰درصدی داشته که در مقایسه با دیگر بازار‌های اقتصادی، بالا به نظر می‌رسد. با توجه به هم‌پوشانی بازار‌های مختلف اقتصادی، انتظار تثبیت نرخ دلار در کنار تداوم روند مثبت شاخص بازار سرمایه غیرممکن است. پیشتر نیز جمعی از اقتصاددانان در خصوص روند نگران‌کننده بورس هشدار و آن را تهدیدی جدی برای ساختار اقتصادی کشور توصیف کرده بودند.

همان‌طور که دیدیم در طی همین یک هفته گذشته کاهش نرخ دلار و سکه چطور به افزایش قیمت‌ها در بازار خودرو دامن زد. همچنین دیدیم که خوش‌بینی کارشناسان به ادامه روند کاهشی قیمت بی‌مورد بود و نرخ دلار بار دیگر رشد کرد.

خلاصه کلام آن‌که چنان‌چه سیاست‌گذار قادر به حفظ پایداری قیمت‌ها در بازار ارز نباشد، بازگشت دلار را تنها باید یک اصلاح موقتی بدانیم. در این شرایط باید منتظر باشیم که گرانی و افزایش نرخ تورم دامان تمام گروه‌های جامعه را بگیرد. بخواهیم یا نخواهیم، بازگشت آرامش به بازار ارز با برقراری توازن بین بازار‌های اقتصادی و همچنین به کارگیری ابزار‌های انقباض پولی گره خورده است و اگر سیاست‌گذار نظارت بیشتری بر بازار سرمایه نداشته باشد، نمی‌توان نسبت به حفظ آرامش بازار ارز امیدوار بود.