خطرات بیماری سالک را جدی بگیرید

هفته نامه سلامت: بیماری سالک جزو بیماری‌هایی است که در این فصول شایع‌تر می‌شوند و اگرچه راه‌های پیشگیری به نسبت ساده‌ای دارد، عوارض ناشی از درمان نکردن آن تا آخر عمر باقی می‌ماند. این بیماری ممکن است در جوامع شهری یا روستایی بروز کند. سخت است بگوییم، اما مردم زلزله زده کرمانشاه این روز‌ها جز درد از دست دادن با این مشکل نیز روبرو هستند. این بیماری مشکلات پوستی ایجاد می‌کند. به همین بهانه با دکتر سید مسعود داوودی، متخصص پوست و عضو هیات عملی دانشگاه بقیه الله (عج) درباره این بیماری گفتگو کرده ایم.

به طور کلی بیماری سالک چیست؟ - بیماری سالک همان لیشمانیوز پوست، نوعی عفونت انگلی تک سلولی است که از طریق نیش پشه‌ها منتقل می‌شود. در واقع با نیش پشه‌ها و ورود عفونت به بدن انسان انواع درگیری‌های پوستی، مخاطی یا حتی احشایی ایجاد می‌شود که البته در کشور ما نوع بیماری که درگیری پوستی ایجاد می‌کند، شایع است.

پس می‌توان گفت: این بیماری انواع مختلفی دارد؟ - بله؛ دو نوع به نسبت شایع‌تر بیماری سالک در کشور ما عبارتند از: ۱. نوع روستایی و مرطوب ۲. نوع شهری و خشک. در این دو نوع تفاوت‌هایی در عامل انتقال و شدت بیماری وجود دارد؛ به طوری که در نوع روستایی بیماری با التهاب و ترشحات بیشتری نسبت به نوع شهری همراه است. سیر بیماری نیز در نوع روستایی و مرطوب حدود ۶ ماه است و سریع‌تر به نهایت بیماری می‌رسد، اما در نوع شهری این زمان ممکن است به ۱ سال هم برسد.

این بیماری از کجا می‌آید؟ - منبع بیماری موجود زنده‌ای است که در مرحله اول توسط پشه گزیده می‌شود که پشه محل مناسبی برای سیر تکامل عامل بیماری ایجاد می‌کند و در نهایت نیز با گزیدگی انسان باعث ضایعات پوستی می‌شود. در بیماری روستایی معمولا جوندگان که به میزان بیشتری در روستا وجود دارند، هم مخزن بیماری اند، اما در نوع شهری منبع بیماری معمولا سگ‌ها هستند.

این نوع گزیدگی‌های بیماری زا شبیه گزیدگی‌های معمولی است که همه ما تجربه کرده ایم؟ - نه، بیماری با نیش و گزیدگی شروع می‌شود که خوب شدن آن طولانی‌تر است و به مرور زمان نیز ابعاد آن بزرگتر می‌شود. این ضایعه قرمز و برجسته است که می‌توان گفت: مرکز آن مانند کوه آتشفشان تجمعی از ترشحات چرکی دارد.

پشه‌های بیماری زا شکل و شمایل خاصی دارند؟ - پشه خاکی انواع مختلفی دارد که نوع پشه روستایی و شهری آن‌ها نیز با یکدیگر متفاوت اند و حتی نوع عفونی هم که انتقال می‌دهند نیز شبیه یکدیگر نیست. این نوع پشه‌ها در مناطقی مانند اصفهان، کاشان و قسمت مرکزی ایران بیشتر دیده می‌شوند و حتی گزارش‌هایی از گزندگی در تهران نیز وجود دارد. زیاد شدن این پشه‌ها ربطی به رطوبت هوا ندارد. علاوه بر این موش‌های صحرایی نیز نقش مهمی در شیوع بیماری نوع روستایی دارند.

راه‌های درمانی کدامند؟ - روش‌های مختلفی برای درمان وجود دارند. در بیماری‌هایی با میزان آسیب محدود معمولا از تزریق آمپول‌هایی به اسم «گلوکانتیم» استفاده می‌شود، اما در مواردی که ضایعات به میزان بیشتری باشند، نیاز به تزریق سیستماتیک یا نسخه خوراکی یا حتی جراحی نیز است. به تبع اگر شدت بزرگی ضایعه زیادی باشد، دوره درمان و تزریق‌ها طولانی خواهند شد.

اگر افراد دنبال درمان نروند، چه اتفاقی می‌افتد؟ - این بیماری به هر حال خود به خود خواب می‌شود، ولی ممکن است بین ۶ ماه تا ۱ سال طول بکشد، اما اگر منتظر درمان خود به خودی شوید، جای زخم بدشکلی برای همیشه روی پوست باقی می‌ماند. متاسفانه معمولا ضایعه‌ها روی نواحی باز بدن مانند صورت و دست‌ها دیده می‌شوند؛ بنابراین باید این بیماری هر چه زودتر درمان شود تا کمترین آثار باقی بماند. در نوع شهری گاهی منبع انتقال انسان است و درمان سریع کمک می‌کند عامل بیماری زا از انسانی به انسان دیگر شیوع پیدا نکند.

آیا زمان شیوع خاصی دارد؟ - گزندگی معمولا اواخر فصل بهار یعنی اردیبهشت و خرداد و اوایل تیر ماه بیشتر می‌شود. بیماری دوره نهفتگی چند هفتگی دارد و به همین دلیل معمولا مراجعات و شکایت از بیماری بیشتر اوایل پاییز اتفاق می‌افتند. در شرایطی مانند شهر بم که زندگی به صورت کمپ و چادر ادامه دارد، به تبع شیوع نیز بیشتر خواهد شد.

درباره انتقال انسان به انسان بگویید. - انتقال انسان به انسان تنها از طریق گزیدگی است که در نوع شهری انسان هم می‌تواند منبع بیماری باشد، به این صورت که انسان توسط پشه‌ای که تاکنون ناقل نبوده گزیده شود و با طی شدن سیر تکاملی در بدن دوباره با گزیدن انسانی دیگر توسط همان پشه، بیماری منتقل شود، اما دو انسانی که با یکدیگر در تماس اند نمی‌توانند به طور مستقیم سالک را منتقل کنند.

آیا توصیه درمانی یا تغذیه‌ای خاصی برای دوران بیماری یا راه‌های پیشگیری وجود دارد؟ - نه، تنها توصیه مهم این است که به خصوص در مناطقی که سالک وجود دارد، حتما از پشه بند استفاده کنید تا بیماری بروز نکند. برای پیشگیری سعی کنید در ارتفاعات بخوابید، مثلا در ساختمان ها، پشت بام را برای استراحت انتخاب کنید. پشه‌ها فرصت پرواز کمی دارند و در مناطق مرتفع‌تر کمتر هستند و در آخر این که همیشه لباس پوشیده داشته باشید.

این بیماری برای کودکان با خطرات بیشتری همراه است؟ - همه در معرض این بیماری هستند و خیلی ربطی به سن و سال ندارد. گاهی انواع روستایی مسمومیت‌هایی را نیز به دنبال دارد که مراجعه به پزشک می‌تواند فرایند درمان را آسان‌تر کند. اولین علامت بیماری نیز مانند گزیدگی معمولی است، اما بعد از گذشت زمان و بهبود نیافتن آن تشخیص بیماری داده می‌شود.

بیماری سالک با خارش همراه است؟ - خود بیماری سالک خارش ندارد، تنها ممکن است در مرحله اولیه به دلیل گزیدگی پشه فرد احساس خارش کند. هیچ گونه تب یا نشانه‌های دیگری نیز وجود ندارد.