تاریخچه تقویم در ایران
تقویم خورشیدی ایران می‌تواند مبدأ‌هایی داشته باشد، مانند:اهورایی، میترایی، مادی، زرتشتی، هجری و غیره. تقویم ایرانی، حیثیت و آبروی علمی تاریخی ما ایرانیان در جهان است.
سرویس سبک زندگی فردا: یکی از مهمترین مسائل در بررسی‌های تاریخی ایران، وجود چندین نوع تقویم است، که باعث شده تحقیق‌های تاریخی را مشکل نماید، یا حتی در هم بریزد.به نقل از بیتوته بطور ساده همیشه با چند نوع تاریخ برخورد می‌کنیم، هجری قمری، هجری شمسی، انواع میلادی، انواع تقویم شهریاری، تبدیل هر کدام و یافتن زمان درست تاریخی خود داستانی است.
ایرانی‌ها چندین هزاره پیش‌تر (حداقل ۷ هزار) با صورت‌های فلکی آشنا بوده اند، و در نجوم دستی ستبر داشته اند. اصل اساسی راز ماندگاری ایران در این است، که همه ملت چند ده میلیونی، در یک لحظه و یک روز بر سر سفره هفت سین می‌نشسته و می‌نشینند، همه جشن تیرگان یا مهرگان را در کنار هم در یک لحظه انجام می‌دهند، و همه در یک شب به یلدا می‌نشیند.
سرزمین ایران بدلیل داشتن چهار فصل و آسمان صاف و محیطی طبیعی عالی باعث شده بود ایرانیان باستان، تقویمی تنظیم کنند، که با تقویم طبیعی و دوره رویداد‌های کیهانی، حداکثر انطباق را داشته باشد. این کوشش منجر به ایجاد و بهره برداری از تقویم و نظام گاهشماری کاملاً علمی شده بود، که در نهایت با ایجاد و تنظیم تقویم ایرانی، به حداکثر دقت ممکن برای تطبیق تقویم قراردادی، با تقویم طبیعی دست یافتند، امروزه نیز این تقویم همچنان دقیق‌ترین تقویم تاریخ بشر شناخته می‌شود.
تقویم خورشیدی ایران می‌تواند مبدأ‌هایی داشته باشد، مانند:اهورایی، میترایی، مادی، زرتشتی، هجری و غیره. تقویم ایرانی، حیثیت و آبروی علمی تاریخی ما ایرانیان در جهان است.
قبل از اینکه تقویم‌های دین‌های مختلف پدید آیند، توسط مردم ایران تقویم خورشیدی ایرانی بوجود آمد.
مبادی تاریخ ــ منظور زمان وقوع حادثه‌ای است، که ملتی آن را برای خود مبدا قرار داده، و زمان را با آن می‌سنجند.
سال خورشیدی ــ برابر است با ۳۶۵ روز و ۶ ساعت، که زمان گردش کره زمین به دور خورشید است، که از گذشته‌های دور ایرانیان آنرا محاسبه کردند.
سال قمری ــ آنرا هلالی هم می‌گویند، یعنی مدتی که قمر از هلال یک دور خود را در مدت ۲۹ روز و ۱۲ ساعت و ۴۳ دقیقه می‌پیماید. یک سال قمری ۳۵۴ روز است.
سال میلادی ــ مبدا آن تاریخ تولد حضرت مسیح است.
تاریخ خورشیدی ایرانی
ما ایرانیان با کشف‌های تمدن کهن جی، براحتی متوجه شده ایم چند هزار سال تاریخ تمدن بسیار عالی داشته ایم، و لازم است از تاریخی استفاده کنیم، که تمام این سال‌ها را پوشش دهد، و مثلاً مجبور نباشیم بگوییم ۱۵۰۰ ق. م، تا ۱۷۵۰ ق. م، که بدست آوردن درست آن در ذهن ایرانی بسیار مشکل می‌شود، در صورتیکه نوشته شود از ۲۵۰۰ تا ۲۷۵۰ خ. ا، براحتی تاریخ را متوجه می‌شویم و حتی می‌توانیم در ذهن شکل بندی کاملی از تاریخ ایجاد نماییم.
تعریف تاریخ تقویم‌ها در ایران
در یک قرن گذشته، اهل تاریخ بنا به ذوق و سلیقه خود و بطور کلی، تاریخ ایران را قبل از کشف تمدن جیرفت به: ایران ماقبل باستان، ایران باستان، دوران اسلامی، دوران معاصر، تقسیم کرده بودند. هنوز بعد از کشف‌های بزرگ تاریخی، هیچ تغییری در این تقسیم بندی ارائه نشده است، زیرا در ایران هیچ مرکز تعیین تعریف تقویم تاریخ نداریم. حتی در همان تقسیم بندی قدیمی، تاریخ شمار یکسانی ارائه نشده است، هر شخصی باب دل و دانش از یک نوع تاریخ استفاده می‌کند، یکی از قمری دیگری از هجری شمسی، و یکی دیگر از میلادی، و یک وضع درهم و برهم ایجاد شده، که هر شخص برای مطالعه آن‌ها نیازمند داشتن یک برنامه کوچک تبدیل سال‌ها است.
به منظور رفع این مشکل من پیشنهاد می‌کنم، تاریخ‌ها را با تاریخ خورشیدی ایرانی که خ. ا، نامیده ام، شمارش کنیم، و دوران تاریخ را به موارد زیر تقسیم نماییم:
ـ. تاریخ قبل از تمدن کهن ایران، که به قبل از خورشیدی ایرانی یا به اختصار ق. خ. ا، می‌نامم.
ـ. تاریخ دوران تمدن کهن ایران، که از ابتدای خ. ا، تا دوران ماد می‌باشد.
ـ. تاریخ دوران باستان ایران از ابتدای ماد تا آخر شاهنشاهی ساسانیان می‌باشد.
ـ. تاریخ دوران اسلامی.
ـ. تاریخ دوران معاصر.
توجه: یکبار دیگر توضیح دهم، تاریخ خورشیدی ایرانی، که من در نظر گرفته ام، برابر با سابقه و مبدأ ۷۰۰۰ ساله ظروف ایرانی موجود در موزه‌های ایران و جهان با علامت گردونه مهر است، که نشان از تمدن ۷۰۰۰ ساله است، و نیز پایان هزاره هفتم است.
تبدیل سال‌ها
خورشیدی ایرانی به هجری خورشیدی ــ بدین منظور عدد ۵۶۰۸ را با عدد سال هجری خورشیدی جمع می‌کنیم، مانند:
۷۰۰۰ = ۱۳۹۲ + ۵۶۰۸
عدد حاصل، سال میترایی مورد نظر در سال هجری خورشیدی است، و برعکس با کم کردن، سال آریایی میترایی می‌شود.
خورشیدی ایرانی به میلادی: یکمین سال میلادی برابر است با سال ۴۹۸۷ آریایی میترایی، یعنی با کم و یا زیاد کردن این عدد، سال آریایی میترایی به میلادی و یا بر عکس تبدیل می‌شود.
هجری خورشیدی به هجری قمری ــ برای تبدیل آنرا در ۱۱ (اختلاف بین روز‌های خورشیدی و قمری) ضرب کرده، حاصل ضرب را به ۳۵۴ (تعداد روز‌های سال قمری) تقسیم می‌کنیم، عدد حاصل را با سال خورشیدی (شمسی) جمع می‌کنیم، سال قمری بدست می‌آید. مثال: ۱۳۹۲ شمسی برابر است با
۱۴۳۵ = ۱۳۹۲ + ۴۳ = ۳۵۴ / ۱۵۳۱۲ = ۱۱ * ۱۳۹۲
هجری قمری به هجری شمسی ــ آنرا در عدد ۱۱ ضرب کرده حاصل را به ۳۶۵ (تعداد روز‌های سال شمسی) تقسیم کنید، عدد حاصل را از سال قمری کم کنید، سال شمسی به دست می‌آید.
هجری شمسی به میلادی ــ عدد ۶۲۱ را به سال شمسی بیفزایید، سال میلادی به دست خواهد آمد، و از کم کردن همین عدد از سال میلادی، سال شمسی به دست خواهد آمد.
عکس تاریخی درویش هنگام مطالعه در تهران، حدود ۱۳۱۰ خورشیدی، مشروح در تاریخ دراویش ایران، با اینکه در گذشته‌ها ایرانیان به زمان و تقویم اهمیت می‌دادند، ولی امروز با نگاهی به اطراف خود می‌بینیم، که تقریباً زمان فراموش شده، و مردم مطالعه و تحقیق را کنار گذاشته اند. این موضوع خیلی بد و نگران کننده است، یعنی سپردن زمان و سرنوشت به دیگران و کشور هایی، که برای زمان و تقویم ارزش قائل هستند.
نام ماه‌های ایرانی
در مقالات تاریخی خیلی پیش می‌آید، که از ماه‌های مختلف استفاده می‌شود، به همین جهت نام آن‌ها را در اینجا می‌نویسم.
ماه‌های خورشیدی پارسی ماه‌های شمسی عربی تعداد روز،
* فروردین * حمل * ۳۱
* اردیبهشت * ثور * ۳۱
* خرداد * جوزا * ۳۱
* تیر * سرطان * ۳۱
* مرداد * اسد * ۳۱
* شهریور * سنبله * ۳۱
* مهر * میزان * ۳۰
* آبان * عقرب * ۳۰
* آذر * قوس * ۳۰
* دی * جدی * ۳۰
* بهمن * دلو * ۳۰
* اسفند * حوت * ۲۹
ماه‌های غربی و تعداد روز ماه‌های قمری و تعداد روز
* ژانویه، ۳۱ * محرم الحرام، ۳۰
* فوریه، ۲۸ * صفر المظفر، ۲۸
* مارس، ۳۱ * ربیع الاول، ۲۹
* آوریل، ۳۰ * ربیع الثانی، ۳۰
* مه، ۳۱ * جمادی الاول، ۲۹
* ژوئن، ۳۱ * جمادی الثانی، ۳۰
* ژوئیه، ۳۱ * رجب المرجب، ۳۰
* اوت، ۳۱ * شعبان المعظم، ۳۰
* سپتامبر، ۳۰ * رمضان المبارک، ۲۹
* اکتبر، ۳۱ * شوال المکرم، ۳۰
* نوامبر، ۳۱ * ذی قعده الحرام، ۲۹
* دسامبر، ۳۱ * ذی حجه، ۲۹
روز‌های ایرانی ــ شنبه: کیوان شید، یک شنبه: مهر شید، دو شنبه: مه شید، سه شنبه: بهرام شید، چهارشنبه: تیر شید، پنجشنبه: اورمزد شید، جمعه: ناهید شید
اسامی روز‌های ماه‌ها در ایران قدیم
* روز اول = اورمزد روز * روز دوم = بهمن روز = جشن بهمن گان * روز سوم = اردیبهشت روز = جشن اردیبهشت گان * روز چهارم = شهریور روز = جشن شهریور گان * روز پنجم = سپندار روز = جشن اسفند گان * روز ششم = خرداد روز = جشن خرداد گان * روز هفتم = امرداد روز = جشن امرداد گان * روز هشتم = دیبا روز * روز نهم = آذر روز = جشن آذر گان * روز دهم = آبان روز = جشن آبان گان * روز یازدهم = خور روز * روز دوازدهم = ماه روز * روز سیزدهم = تیر روز = جشن تیرگان * روز چهاردهم = گوش روز * روز پانزدهم = دیبا روز * روز شانزدهم = مهر روز = جشن مهر گان * روز هفدهم = روشن روز * روز هجدهم = روشن روز * روز نوزدهم = فروردین روز = جشن فروردین * روز بیستم = بهرام روز * روز بیست و یکم = رام روز * روز بیست دوم = باد روز * روز بیست و سوم = دیب روز * روز بیست و چهارم = دی روز = جشن دی گان * روز بیست و پنجم = ارد روز * روز بیست و ششم = اشتاد روز * روز بیست هفتم = آسمان روز * روز بیست و هشتم = زامیاد روز * روز بیست و نهم = مار اسپند روز * روز سی ام = ایزان روز
تذکر: هر روز که با اسم ماه یکی می‌شد، جشنی بر پا می‌کردند، اما از همه جشنها مهمتر جشن فروردین گان و مهر گان بود.
نام سال‌ها
ایرانیان باستان برای هر سال نام حیوانی را نهاده بودند، ایرانیان تورفان و کاشغر و فرغانه، که در میان جاده ری یا جاده ابریشم دروغی قرار داشتند، بدلیل تبادل فرهنگی با چین و هند، این نام‌ها را به تدریج به تمام هند و چین گسترش دادند. این اسامی (البته فارسی آن) عبارتند از: موش، گاو، پلنگ، خرگوش، نهنگ، مار، اسب، گوسفند، میمون، مرغ، سگ، خوک.
می‌توانید برای راحتی شعر زیر را حفظ کنید:
* موش و بقر و پلنگ و خرگوش شمار زین چارچو بگذری نهنگ آید و مار *
* آنگاه به اسب و گوسفند است حساب همدونه و مرغ و سگ و خوک آخر کار * همدونه = میمون.
برای تشخیص آنکه هر سال با کدامیک از این سال‌ها مطابقت دارد، از سال خورشیدی مورد نظر عدد ۶ را کم کنید، حاصل را بر ۱۲ تقسیم کنید، عدد باقی مانده این تقسیم را که حتماً کمتر از ۱۲ است، را در نظر بگیرید، از شماره یک یعنی موش شروع به شمردن کنید، نام هر حیوانی که با عدد باقیمانده مطابقت کرد، سال همان حیوان است.
تاریخ پیدایش تقویم
سال خورشیدی براساس مدت زمان گردش زمین به دور مدار خورشید محاسبه می‌شود. روش‌های متعددی برای محاسبه این دوره وجود دارد، اما رایج‌ترین آن‌ها سال استوایی می‌باشد، که فاصله بین عبور‌های متوالی خورشید از مسیر نقطه اعتدالی بهاری می‌باشد، بدین ترتیب یک سال خورشیدی شامل ۳۶۵.۲۴۲۱۹۹ روز می‌باشد، که برابر است با ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۶ ثانیه.
سال استوایی و ماه کلیسایی با هم سازگار نیستند. ۱۲ ماه قمری ۳۵۴.۳۶۷۰۶ روز است، که ۱۱ روز از سال خورشیدی کمتر است. علاوه بر آن نه سال استوایی و نه ماه کلیسایی به وسیله طول روز قابل تقسیم نیستند؛ بنابراین جهت گرد آوری و تالیف هر تقویمی، که در برگیرنده مراحل ماه و فصول باشد، قرار دادن روز‌ها در فواصل مناسب ضروری است. این روز‌های زیادی، به عنوان روز‌هایی که به زور درج شده اند معروفند. شناخته شده‌ترین این روز‌ها، روزی است که هر چهار سال یک بار، به ماه فوریه افزوده می‌شود، و آن سال به عنوان سال پرشی نامیده می‌شود. اصلاح تقویم‌ها به دلایل زمان سنجی و تاریخی بسیار حیاتی می‌باشد. همچنین برای تنظیم زندگی شهری، کشاورزی و وقایع مذهبی حائز اهمیت است.
تقویم را می‌توان به عنوان سیستمی تعریف کرد، که زمان را در دوره‌های طولانی از قبیل: روز، ماه و یا سال بطور مناسب تقسیم می‌کند، و آنرا با نظم معین سازماندهی می‌کند. واژه Calendra از لغت لاتین Calenda گرفته شده است، که اولین روز ماه روم بوده، و برای تعیین و معرفی جشنها، روز‌های بازار و دیگر وقایع استفاده می‌شده است.
چندین واحد استاندارد هستند، که برای تمام سیستم‌های تقویمی وجود شان ضروری است. روز، واحد اساسی محاسبه در هر تقویمی می‌باشد، روز قسمتی طبیعی از زمان است، که لازم است تا زمین یک بار دور محور خودش بچرخد. البته آغاز روز بعد، آن طوری که ما آن را معیار قرار داده ایم، همواره نیم شب نبوده است. ستاره شناسان از قرن دوم پس از میلاد، تا سال ۱۹۲۵، ظهر را معیار تغییر روز می‌دانستند، که تقارن بود با زمانی که کوتاهترین سایه از جسمی بر روی زمین می‌افتاد. برخی از تمدن‌های ابتدایی این معیار را سحر معین کرده بودند. بعد‌ها یهودیان، بابلیان و یونانیان این زمان را به غروب تغییر دادند، هندو‌ها و مصری‌ها سحر را مبدا روز می‌دانستند، رومیان نیمه شب را نقطه پایان امروز، و نقطه آغاز فردا قرار دادند.
تمدن‌های غربی مدت زمان روز را ۲۴ ساعت قرار دادند، ۱۲ ساعت برای زمانی که روشنایی وجود دارد، و ۱۲ ساعت برای تاریکی، که احتمالاً این کار رومیان بوده است. البته تمام تمدن‌ها از جمله یونانیان، سومریان، مصریان و رومیان، به نوبه خود از روش بابلیان برای تقسیم مدت زمان هر روز به ۲۴ ساعت پیروی کردند، تقریباً قرن ۱۷ قبل از میلاد مسیح. جهت اطلاع از روم اولیه به جغرافیای تاریخی ایران مراجعه شود.
هفته نیز تقسیمی ساخت دست بشر است، و چیزی مربوط به ستاره شناسی یا پدیده‌های طبیعی نمی‌باشد. هفت روز هفته که در سراسر جهان یکسان است، گاه از مقدس بودن عدد هفت نزد عارفان و یا وجود هفت ستاره منتج شده باشد. اگر چه هفته‌ای با هفت روز در میان مار‌ها رایج است، اما تمدن‌های باستانی این گروه از روز‌های متوالی را به ترتیبی دیگر نام گذاری می‌کردند.
برخی از قبایل غرب آفریقا واحدی معادل با چهار روز داشتند، در آسیای مرکزی و آشور واحد معادل با پنج روز رایج بوده، و مصریان هم ده روز را به عنوان یک واحد می‌دانستند. یک بار دیگر بابلیان با قرار دادن هفت روز در یک واحد، هفته را به وجود آوردند. تقویم مدرن یهودیان این واحد هفت روزی را به خوبی به کار برده است.
بر اثر کامل شدن گردش ماه به دور زمین، واحد ماه به وجود آمد، که به نام ماه کلیسایی معروف است، و در حدود ۲۹.۵۳۰۵۹ روز می‌باشد. اکثر فرهنگ‌های باستانی به دلایل بسیار واضحی، تقویم خود را بر اساس ماه کلیسایی اصلاح کردند. یک علت آن گردش ماه است، که با چشم غیر مسلح قابل ملاحظه است.
پیدایش تقویم در ایران
بدلیل اینکه چهار فصل سال در ایران منظم بود، و آسمان صاف و آفتابی داشت، ایرانیان برای تقویم از طبیعت و دوره رویداد‌های کیهانی حداکثر انطباق را ایجاد کردند. این کوشش منجر به ایجاد و بهره برداری از تقویم‌ها و نظام‌های گاهشماری بسیار متعدد و متنوعی شده بود، که در نهایت با ایجاد و تنظیم تقویم اعتدالی ایرانی، به حداکثر دقت ممکن برای تطبیق تقویم قراردادی با تقویم طبیعی دست یافتند، امروزه نیز این تقویم همچنان دقیق‌ترین تقویم تاریخ بشر شناخته می‌شود…
سال رومی یا اسکندری ــ مبدا آن روز دو شنبه ۳۲۱ قبل از میلاد، مصادف با ابتدای سلطنت سلوکوس نیکاتو جانشین اسکندر رومی ایرانی است، بعضی می‌گویند، چون علمای اسکندریه آنرا وضع کردند، لذا به این نام مشهور شد.
سال یزدگردی ــ این سال بعد از اسلام مرسوم شد، و مخصوص پارسیان بود، و مبدا آن جلوس یزدگرد در روز سه شنبه ۲۲ شهر ربیع الاول ۱۱ قمری برابر با ماه (حزیران رومی)، یعنی سال ۹۹۳ رومی یا اسکندری برابر با ۱۶ ژوئن ۶۳۲ میلادی است، که ۳۶۵ روز حساب می‌شد.
تقویم جلالی ــ سال ۴۷۱ بدستور جلال الدین ملکشا سلجوقی، خیام نیشابوری با کمک جمعی از علما مانند: حکیم عمر خیام، میمون بن نجیب واسطی، عبد الرحمن خازنی، تا به سرپرستی عمر خیام تقویمی ترتیب داند، که بنام تقویم جلالی معروف گردید، و سال را ۳۶۵ روز و هر چهار سال یک روز کبیسه میگرفتند، این دقیق‌ترین تقویم و بر گرفته از تقویم آریایی میترایی بود.
کدام سال ایرانی درست است
عده‌ای سال ۱۳۹۲ هجری خورشیدی را ۷۰۷۷ خورشیدی ایرانی می‌گویند، و عده‌ای ۷۰۳۵ را، و عده‌ای بسیاری از مردم را سرگردان کرده‌اند، که کدام سال واقعی ایرانی است، و اصولاً مبدآ سال ایرانی، که بنام آریایی میترایی معروف شده است چه می‌باشد.
هر کدام از این دو سال، یا چند گونه مبداً سال ایرانی، برای خودشان دلایلی دارند، که این دلایل هر چه می‌باشد تفاوتی نمی‌کند، زیرا ما می‌توانیم مثلاً گردونه مهری، که در یک کاسه هفت هزار ساله است، مبداً سال بدانیم، یا یک اثر معبد باستان شناسی و یا چیز دیگری را، که با پرتو نگاری و تعریف باستان شناسی چند هزار ساله می‌دانند، مبداً سال بدانیم.
هیچ کدام از این سرآغاز‌های سال مشکلی نخواهد داشت، خوبی سال خورشیدی همین است، حتا می‌توان هر اتفاق دیگری را سر آغاز دانست. مانند تغییرات تاریخی و اجتماعی در ۱۳۹۲ سال پیش را، که در مدت یک قرن گذشته، مبداً رسمی و دولتی سال ایرانیان در کشور‌های ایران و افغانستان شده است.
اما مشکل در این‌ها نیست، مشکل در عدم هماهنگی ملی و مردمی در تعیین سال است، که البته این عدم هماهنگی، در مسائل دیگر هم خود نمایی می‌کند، این وضع را فقط و فقط جوانان باهوش متخصص ایرانی می‌توانند تغییر دهند، با گفتن و نوشتن و بحث کردن درباره موضوع تقویم ایرانی و مبداً سال ایرانی. ما ایرانی‌ها در ابتدای ورود به تمدن جدید هستیم، و باید موضوعات و مسائل اجتماعی خود را مطرح و بیان کنیم، و درباره آن‌ها عمیق تعلیل و تحلیل نماییم.
عکس ظروف ۷۰۰۰ ساله ایرانی، با علامت گردونه مهر، که در موزه‌های ایران و جهان بفراوانی دیده می‌شوند.
توجه: آریایی همان ایرانی است، مهری و میترایی هم دین نیست، بلکه کهن‌ترین آیین می‌باشد، که عبادت و شکر گزاری از طبیعت و برکت‌های جهان است، و پایه اولیه تمام دین‌ها می‌باشد. در تمام دین‌های رسمی کشور‌های جهان، به مهر و مهربانی و شکر گزاری درباره برکت‌های جهان اشاره شده و وجود دارد. مهر و میترا به هیچ وجه منافات با هیچ دینی ندارد، چون دین نیست.
نام روز‌ها در تقویم ایرانی
۱ــ نخستین روز هر ماه روز هرمزد یا اهورامزدا است، که نام ستارۀ مشتری هم می‌باشد، و اهورا مزدا خدای بزرگ ایرانیان باستان و زرتشتیان، و خالق زمین و آفریننده امشاسپندان است، و در عین قدرت و دانش منبع خیر و راستی است.
* گه کند اورمزدت از سر زهد زین جهان سیر و زان جهان ناهار * سنایی
۲ ــ بهمن یا «وهمن» روز یکی از امشاسپندان در جهان معنوی و نمایندۀ منش نیک اهورا مزدا است، و در جهان مادّی نگهبانی چهار پایان سودمند بدو سپرده شده است، و ماه یازدهم هر سال شمسی است.
* رسم بهمن گیر و در سر تازه کن بهمنجنه‌ای درخت ملک بارت عزّ و بیداری سنه * منوچهری
۳ ــ اردیبهشت روز یکی از امشاسپندان در جهان مینوی، نمایندۀ پاکی و تقدّس و در جهان خاکی نگهبانی آتش بدو محوّل شده است، که ماه دوم شمسی و روز سوم از هر ماه خورشیدی است.
* اردیبهشت روز است‌ای ماه دلستان امروز، چون بهشت برین است بوستان * منوچهری
* همه سـالـه اردیبهشـت هــژیـــر نگهبــان تو پــرهُـش و رای و ویــر * فردوسی
۴ ــ شهریور روز یکی از ایزدان در جهان مینوی، نماینده فرّ و اقتدار اهورا مزدا و در جهان مادّی پاسبان فلزّات و ماه ششم از سال شمسی است.
* به شهریور بهمن از بامداد جهـانــدار داراب را مــام زاد * فردوسی
۵ ــ سپندارمذ «بردباری و فروتنی» یکی از امشاسپندان واسطه بین خالق و مخلوق است «خرد مقدّس، اهورا مزدا، سروش» ماه دوازدهم از سال شمسی است، که امروزه اسفند ماه نامیده می‌شود نگهبانی زمین بدو سپرده شده است و ضمناً روز زنان و جشن است.
* چو این پند زرتشت را بازگفت همانگه سفندارمذ پیش رفت *
* بدو گفت: کای مرد پاکیزه تن سخن‌ها بباید شنیدن زمن *
* چنین است فرمان داد آفرین که پاکیزه دارند روی زمین * بهرام پژدو
۶ ــ خرداد روز یکی از امشاسپندان و مظهر کمال اهورامزدا در این جهان و در جهان مینوی است و نگهبانی آب با اوست و سوّمین ماه از سال شمسی است.
* خرداد روز داد نباشد که بامداد از لهو و خرّمی نستانی زباده داد * مسعود سعد سلمان
۷ ــ امرداد یا مرداد یکی از امشاسپندان و مظهر جاودانگی اهورا مزدا است و در جهان مینوی بخشایش ایزدی و بخشاینده جزای کار‌های نیکو کاران است که هفتمین روز هر ماه خورشیدی و پنجمین ماه از سال شمسی است.
* زخرداد باش از بر و بوم شاد تن چارپایان زمرداد باد * فردوسی
۸ ــ دیبازر در اوستا صفت اهورا مزدا است.
۹ ــ آذر روز ایزد نگهبان آتش نزد ایرانیان باستان است، که نهمین روز هر ماه خورشیدی و نهمین ماه از سال شمسی است.
*ای خردمند سرو تابان ماه روز آذر می‌چو آذر خواه * مسعود سعد سلمان
۱۰ ــ آبان روز نام ایزد نگهبان آب در آئین زرتشتی است، و ماه هشتم از سال شمسی است.
* آب انگور بیارید که آبان ماه است وقت منظر شد و وقت نظر خرگاه است * منوچهری
۱۱ ــ خور روز یا خورشید روز یکی از ایزدان است؛ که نام روز یازدهم از هر ماه در ایران باستان است، و نگهبان خورشید و روز خور است.
* تو پاسبان سلیل پری وشت می‌باش بسان خور که نگهبان قرص خور باشد * خسروانی
۱۲ ــ ماه روز یکی از ایزدان است، نام روز دوازدهم هر ماه می‌باشد.
۱۳ ــ تیر یا «تَشتَر» روز نام فرشتۀ باران و موکّل باران به عقیدۀ پارسیان، که ماه چهارم از سال شمسی و نام روز سیزدهم است.
۱۴ ــ گوش روز در آئین زرتشتی ایزد نگهبان چهارپایان است، «روز چهاردهم از هر ماه خورشیدی»
* به روز گوش و اسفندارمذ ماه به گاه یزدجرد آخر شهنشاه * زرتشت نامه
۱۵ ــ دیبا مهر روز آفریدگار، آفریننده، در اوستا غالباً صفت اهورا مزدا است، «روز پانزدهم از هر ماه خورشیدی»
۱۶ ــ مهر «میثر یا میتر» ایزد محافظ عهد و پیمان است، و از این رو فرشته فروغ و روشنائی است. «ماه هفتم از سال شمسی و روز شانزدهم هر ماه خورشیدی»
* همان اورمزد و همــان روز مهــر بشوید به آب خرد جان و مهر * فردوسی
* روز مهر و ماه مهر جشن فرّخ مهرگان مهر بفزای‌ای نگار ماه چهر مهربان * مسعود سعد سلمان
۱۷ ــ سروش روز (*)، یکی از ایزدان است، که در روز رستاخیز به امر حساب و میزان گماشته شده وی بندگان را راه فرمانبرداری می‌آموزد.
* همیشه سروشت به روز سروش نگهبان و افزونتر رای و هـــــوش * فردوسی
* در فرهنگ ایران باستان کسی که می‌میرد تا سه شب و روز روانش نزد سروش است از این رو بازماندگان مرده برای آرامش روان او در آن سه روز سروش را ستایش می‌کنند. سروش پیام آور اهورا مزدا به انسان است. در ادب فارسی سروش آوای هاتف غیبی است.
* تا نگردی آشنا زین پرده رمزی نشنوی گوش نامحرم نباشد جای پیغام سروش * حافظ
۱۸ ــ روشن یا رشن روز، در اوستا رَز یشت آمده است به معنی راست و درست. ایزد داد در ایران باستان و از داوران روز پاداش که با مهر و سروش روان‌ها را داوری می‌کنند. «روز هیجده ام از ماه‌های ایرانی»
* چو جور سپهر آورد روز رشن تو را زندگی باد پدرام و خوش * فردوسی
۱۹ ــ فروردین «فروشی - فروهر - دارای توانمندی بر دیگری است» روز، یکی از ایزدان است و ماه اوّل هر سال خورشیدی است.
* جوان باد بخت تو در فرودین چو در فرودین ماه روی زمین * فردوسی
۲۰ ــ بهرام یا وهرام «پیروزی» ایزد نگهبان مسافران است و نام روز بیستم از هر ماه خورشیدی است. (نام فارسی ستاره مرّیخ).
* زبهرام گردون به بهرام روز دلــی را بساز و عدو را بسوز * فردوسی
۲۱ ــ رام «رامن» به معنا و مفهوم آشتی و آسایش و آرامش است. روز بیست و یکم از هر ماه خورشیدی است.
* تو را روز رام از جهان رام باد همان بــــــاد را با تو آرام باد * فردوسی
۲۲ ــ باد «واد» نام روز بیست ودوم از هر ماه خورشیدی است.
* فلک داد پر آب اورا به باد به هنگام آبان مه و روز باد * بهرام پژدو
۲۳ ــ دیب دین روز آفریدگار، آفریننده، در اوستا غالباً صفت اهورا مزدا است. نام روز بیست و سوم از هر ماه خورشیدی است.
۲۴ ــ دین «کیش و قانون» روز یکی از ایزدان در آئین زردشتی، روز بیست و چهارم هر ماه شمسی است.
* چو لشکر کشد در جهان دین و اَرد حسود تو را درد غم باد وَرد * فردوسی
۲۵ ــ آرد روز، به معنای راستی و درستی است و یکی از ایزدان در جهان مینوی می‌باشد، که پاداش کار‌های نیک و سزای کردار‌های بد به یاری او خواهد بود، و در جهان مادی، مال وجلال و خوشی دینداران به یاری او تحصیل خواهد شد.
۲۶ ــ اَشتاد، روز راستی و درستی، نام ایزدی مونت است در دین زردشتی وی راهنمای مینویان و جهانیان است، روز بیست و ششم هر ماه خورشیدی است.
* روانت باد ویژه جان و دل شاد نگهدارت سروش و رشن و اشتاد * بهرام پژدو
۲۷ ــ آسمان روز بیست و هفتم هر ماه خورشیدی است.
* آسمان روز‌ای چو ماه آسمان بـاده نوش و دار دل را شــــادمان * مسعود سعد سلمان
۲۸ ــ زامیاد «زام، زمین»، در آئین زردشتی، ایزد نگهبان زمین و روز بیست و هشتم هر ماه خورشیدی است.
۲۹ ــ اِرد «راستی و درستی» روز بیست و نهم هر ماه خورشیدی است.
* سرآمد کنون قصّه یزدگرد به ماه سفندارمذ روز اِرد *
۳۰ ــ انیران روز روشنائی بی پایان، نام ایزدی است، در دین زردشتی، مظهر جلال اهورا مزدا روز سـی‌ام هر ماه خورشیدی است.
دیدگاه تان را بنویسید