همه آنچه که درباره جبیره باید بدانید

سرویس سبک زندگی فردا: گاهی اوقات ضربه‌ها و آسیب‌ها به حدی است که موجب می‌شود عضوی از اعضای بدن پانسمان شود یا گچ گرفته شود و... . اتفاقات زندگی سخت نیستند، اما همین اتفاقات نیز در فقه نادیده گرفته نشدند. این‌گونه که نگاه کنیم، برای دست بخیه‌خورده، پای گچ‌گرفته، صورت پانسمان‌شده، خونریزی بندنیامده و... نیز فکر شده است. زندگی اسلامی یعنی همین دقت‌های ریز به همه واجباتی که باید انجام شود، با همه جوانب و احتیاطاتش. در این یادداشت نگاهی داریم به استفتائات و احکام یکی از اتفاقات رایج روزانه یعنی جبیره و احکام آن. در ادامه این مطلب را به نقل از مهرخانه بخوانید.

فقها در تعریف جبیره چنین توضیح می‌دهند: چيزی كه با آن زخم و شكستگی را می‌بندند و دوايی كه روی زخم و مانند آن می‌گذارند، جبيره ناميده می‌شود.

خلاصه‌ای از احکام جبیره در وضو

استفتائات وضوی جبیره‌ای بستن زخم سؤال: معمولاً يك طرف محل جبيره زخم است ولی پارچه‌ای كه روی آن بسته می‌شود طرف سالم را هم می‌پوشاند، آيا لازم است برای وضو و غسل آن طرف را به هر نحو هست بشويند؟ پاسخ: در پاسخ به این استفتاء آیت‌الله فاضل‌لنکرانی می‌فرمایند:«اگر به اندازه متعارف باشد، شستن زير آن لازم نيست و دست تر روی آن بكشند كفايت می‌كند».

آیت‌الله وحیدخراسانی نیز این موضوع را این‌گونه توضیح می‌دهند: «اگر جبیره تمام اعضای وضو را گرفته باشد، بنابر احتیاط‌واجب جمع کند بین وضوی جبیره و تیمم».

سؤال: شخصی در دست يا صورت خود، عمل جراحی پلاستيكی انجام داده است و پلاستيك روی بشره را گرفته است، وظيفه او برای وضو و غسل چيست؟ پاسخ: آیت‌الله فاضل‌لنکرانی در پاسخ می‌فرمایند: «در فرض سؤال كه عرفاً پلاستيك جزو بدن محسوب می‌شود، وضو و غسل را به طور معمول انجام دهد و احتياطاً تيمم هم بكند».

خون‌ریزی و زخم باز سؤال: کسی که در یکی از اعضای وضویش زخمی وجود دارد که حتی اگر جبیره هم بر روی آن قرار دهد دائماً از آن خون می‌آید، چگونه باید وضو بگیرد؟ پاسخ: در پاسخ آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرمایند: «واجب است جبیره‏ای را بر روی زخم بگذارد که خون از آن بیرون نمی‌آید، مثل نایلون».

سؤال: شخصی که زخم یا دمل یا شکستگی در سر یا پاها دارد و روی آن باز است و آب ریختن نیز روی آن ضرر دارد، آیا باید تیمم کند؟ در غیر این صورت چه باید بکند؟ پاسخ: آیت‌الله نوری‌همدانی در تشریح شرایط این وضعیت می‌فرمایند: «در فرض مذکور لازم است پارچه پاکی روی زخم یا دمل یا شکستگی بگذارد و روی پارچه را با تری آب وضو مسح کند و اگر گذاشتن پارچه ممکن نباشد، باید به جای وضو تیمم کند. این نوع مسح و همچنین موضوع شستن اعضای وضو با این عذر را وضوی جبیره‌ای می‌گویند و در توضیح‌المسائل از مسأله ۳۲۵-۳۴۵ احکام آن ذکر شده است».

سؤال: اگر روی زخم صورت و دست بخیه زده شده و یا سرم به دست باشد، با فرض پاک بودن دست و صورت و بخیه و سرم، وظیفه انسان وضوی جبیره است یا وضوی معمولی؟ و آیا علاوه بر وضو تیمم هم لازم است؟ پاسخ: آیت‌الله بهجت در توضیح این اتفاق که می‌تواند در زمان بستری‌شدن پیش بیاید، می‌فرمایند: «اگر دست بر بخیه بکشد و آب به گرداگرد سرم برساند، کافی است».

خون خشک‌شده سؤال: جوابی کامل در خصوص خون خشک‌شده روی زخم‌ها و یا زیرناخن و چگونگی غسل و وضو در این مسأله مرقوم فرمایید: اگر خونی روی زخم خشک شود و کندن آن موجب خونریزی مجدد شود و یا احتمال دهیم در صورت کندن آن خون‌ریزی می‌کند، حکم آن خون چیست و غسل و وضو با آن چگونه است؟ پاسخ: در پاسخ به این استفتاء، آیت‌الله مکارم‌شیرازی می‌فرمایند: «در صورتی‌که امکان پاک‌کردن آن نیست، روی آن را با چسب ببندید و غسل و وضوی جبیره‌ای بگیرید».

دست شکسته و در گچ سؤال: دست شخصی جبيره بوده و مدتی برای وضو دست راست را در كيسه پلاستيكی می‌كرده و آن را می‌شسته يا وضوی ارتماسی می‌گرفته است، حكم آن چيست؟ پاسخ: آیت‌الله فاضل‌لنکرانی در پاسخ می‌فرمایند: «در جبيره، بايد دست سالم را به قصد وضو تر كنند و روی جبيره بكشند و يا روی كيسه بكشند (نه آن‌كه آن را بشويند يا در آب فرو ببرند) لذا در فرض سؤال، بايد نمازهايی كه با آن وضو خوانده است قضا كند. ضمناً غسل هم همين حكم را دارد».

سؤال: چندین سال پیش به علت شکستگی دست چپم از کف دست تا زیر آرنج را گچ گرفتم. برای وضو گرفتن چنین عمل می‌کردم: صورت خود را می‌شستم، دست راستم را شخص دیگری برایم می‌شست، روی دست چپ پارچه‌ای می‌انداختم و روی پارچه را دست خیس می‌کشیدم، مسح سر و پای راست را خودم با دست راست می‌کشیدم، برای مسح پای چپ، شخص دیگری از انگشتان دست چپم رطوبت می‌گرفت و پای چپ مرا مسح می‌کرد. حال سؤال من این است که آیا وضو و نمازهایی که آن هنگام می‌خواندم صحیح بوده یا خیر؟ پاسخ: در توضیح احکام این شرایط آیت‌الله مکارم‌شیرازی می‌فرمایند: «شما می‌توانستید دست راست را نیز زیر شیر آب بگیرید و خودتان بشویید زیرا دست‌کشیدن لازم نیست و همچنین مسح سر و پاها را با همان یک دست انجام دهید. به علاوه در چنین مواردی احتیاطا تیمم هم لازم است، بنابراین احتیاط آن است که نمازها را تدریجاً طوری‌که به زحمت نیفتید اعاده کنید».

آیت‌الله بهجت نیز در همین راستا می‌فرمایند: «با دست چپ صورت خود را بشوید و دست راست را هم جبیره کند و دست چپ را از بالا به پایین زیر شیر بگیرد که شسته شود و مسح‌ها را هم با دست چپ انجام دهد و احتیاطاً تیمم هم بنماید».

جبیره در غسل غسل جبیره مانند وضوی جبیره است، یعنی غسل انجام می‌شود و جاهای جبیره که روی آن بسته است، دست تر کشیده می‌شود.

نکته آن است که احتیاط مستحب در غسل جبیره آن است که ترتیبی است و نه ارتماسی.

خوف از ضرر سؤال: اگر بیمار به جهت خوف از ضرر غسل جبیره‌ای انجام دهد و پس از نماز معلوم شود خوف او بی‌مورد بوده تکلیف او چیست؟ پاسخ: در چنین حالتی آیت‌الله فاضل‌لنکرانی می‌فرمایند: «اعاده لازم نیست ولی اگر اعاده کند بهتر است».

زخم‌های باز سؤال: بیمارانی که زخم آنان باز است، مانند زخم‌های شکم که به خارج ترشح می‌کند، چگونه باید غسل کنند؟ پاسخ: یکی از موارد این وضعیت می‌تواند سزارین باشد، آیت‌الله بهجت در پاسخ می‌فرمایند: «تا ممکن است باید غسل کنند هر چند غسل جبیره‌ای و در بعض موارد با تیمم احتیاطی و با عدم امکان، فقط تیمم می‌کند».

آیت‌الله مکارم‌شیرازی نیز می‌فرمایند: «اگر آب برای آنان ضرر ندارد، حکم سالم را دارند و باید به‌طور معمول غسل کنند و اگر ضرر دارد، باید اطراف زخم‌ها را به قصد غسل بشویند و چنان‌چه کشیدن دست تر بر زخم‌ها ضرر ندارد احتیاط آن است که دست تر بر آن‌ها بکشند و بعد پارچه پاکی روی آن‌ها بگذارند و دست تر روی پارچه هم بکشند و اگر این مقدار هم ضرر دارد یا زخم نجس است و نمی‌شود آب کشید، باید اطراف زخم‌ها را به‌طور معمول و به ترتیب اول سر و گردن بعد طرف راست و بعد طرف چپ را بشویند و بنابراحتیاط تیمم بدل از غسل هم بکنند».

جبیره اعضای غسل سؤال: اگر کسی که تمام پای او گچ گرفته شده جنب شود، غسل بر او اجب است یا تیمم و یا هر دو؟ پاسخ: آیت‌الله بهجت می‌فرمایند: «در فرض مذکور که جبیره، بعضی از اعضای سه‌گانه غسل را گرفته، غسل جبیره‌ای کافی است».

در تیمم تیمم جبیره نیز مانند وضوی جبیره است و اگر در موضعی از وضو جبیره داشت باید مانند کسی که وظیفه او وضوی جبیره است، عمل کند.

جبیره در اعضای تیمم سؤال: وظيفه شخصی تيمم است، ولی در بعضی اعضای تيمم، جبيره وجود دارد، آيا حكم جبيره در وضو را دارد؟ پاسخ: در جواب این استفتاء آیت‌الله فاضل‌لنکرانی می‌فرمایند: «بلی، در فرض سؤال تيمم جبيره‌ای انجام دهد و فرقی بين تيمم جبيره‌ای و وضو و غسل جبيره‌ای نيست».

سؤال: يكی از دو دست تا مچ جبيره است، برای تيمم چه كنيم؟ پاسخ: آیت‌الله فاضل‌لنکرانی می‌فرمایند: «كف دست جبيره‌ای را به زمين بزنيد و به پشت دست سالم بكشيد و دست سالم را هم به پشت دست جبيره و روی جبيره بكشيد».