ارگ طبس یادگاری از سده‌های آغازین اسلام
کهن دژ یا ارگ طبس که در این شهر کویری بنایی تاریخی محسوب می‌شود بر اساس نوشته‌های محققان تاریخ گذشته و اشاره‌های مورخان سده‌های آغازین اسلام از جمله بلاذری قدمت این اثر را بیشتر از ١٠٠٠ سال قبل دانسته‌اند.
سرویس سبک زندگی فردا: طبس یا تبس در بخش غربی استان خراسان جنوبی قرار دارد.به نقل از الی گشت این شهر کویری که مرکز شهرستان طبس است از نظر تاریخی بسیار مورد توجه محققان و تاریخ نگاران است. در این شهر تاریخی بقایای ویرانه‌های تاریخی یک بنا وجود دارد که به ارگ طبس معروف است.
شهر تاریخی طبس و این قلعه‌ی تاریخی که قدمت آن به هزار سال قبل می‌رسد به عنوان یک نقطه تاریخی همواره مطرح بوده و مکانی برای مطالعات تاریخی و کاوش و جستجو‌های باستان شناسی، نظر محققان را به خود جلب کرده است. یکی از ویژگی‌های جالب توجه این قلعه این است که ارگ طبس علاوه بر آن که در طول تاریخ اتفاقات زیادی را شاهد بوده، در گذر زمان پذیرای شخصیت‌های مطرح تاریخی و افرادی مثل ناصرخسرو شاعر نامدار کشورمان بوده است.
به گفته تاریخ نگاران، حکیم ناصر خسرو قبادیانی شاعر بلند آوازه ایران ما، ۱۷ شبانه روز در این قلعه بوده است. در نتیجه کاوش‌های باستان شناسان کتیبه از این مکان کشف شده که در آن اسم قلعه، ارگ کهن ثبت شده بنابراین گویای این مطلب است که این قلعه قدمتی قابل توجه دارد و در گذشته به آن ارگ کهن می‌گفتند. در ایرانگردی امروز الی گشت، با هم به ارگ کهن یا ارگ طبس می‌رویم تا بیشتر با این یادگار تاریخی آشنا شویم.
ارگ طبس در طول تاریخ
کهن دژ یا ارگ طبس که در این شهر کویری بنایی تاریخی محسوب می‌شود بر اساس نوشته‌های محققان تاریخ گذشته و اشاره‌های مورخان سده‌های آغازین اسلام از جمله بلاذری قدمت این اثر را بیشتر از ١٠٠٠ سال قبل دانسته‌اند. در بسیاری از متون تاریخی از جمله همین کتاب بلذری به نام فتوح البلدان که در قرن سوم هجری قمری نگارش آن انجام شده به دژ طبس یا ارگ طبس و حصار آن اشاره شده، همچنین چنان که گفتیم حضور ناصر خسرو شاعر ایرانی قرن پنجم هجری قمری که به مدت هفده شبانه روز میهمان امیر گیلکی بن محمد در این ارگ بوده تردیدی در قدمت این مکان باقی نمی‌گذارد.
ناصر خسرو در سفرنامه‌ی معروفش ضمن توصیف طبس به وجود ارگ در این شهر اشاره کرده است. ارگ تاریخی طبس در طی تاریخ و در ادوار مختلف از گزند آسیب‌ها و حوادث طبیعی بی نصیب نمانده و خسارات زیادی دیده است، اما بار‌ها مرمت و بازسازی شده است از جمله یک بار در سال ١٢١۶ هجری قمری یکی از مرمت‌ها انجام شده و تا چندین سال پیش سنگ نوشته‌ای بر سردر ارگ وجود داشته که در آن نام ارگ کهن بوده است. میر حسن خان در این سال ارگ را توسعه داده این بنا دارای ۶ برج بوده که یکی از برج‌ها به برج نادر میرزا معروف گشت.
تاریخ دانان وجه تسمیه این برج را زندانی شدن نادرمیرزا در آن می‌دانند که این شخص بدستور میر حسن خان در این برج محبوس بوده است. یک بار دیگر در سال ١٢٩٢ هجری قمری و در دوره حاکمیت عمادالملک حاکم وقت طبس این ارگ مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است.
ارگ طبس پیش از زلزله‌ی این منطقه در دهه‌های قبل تنها یک تن ساکن داشته که این شخص مرد فقیر تنهایی به اسم آق سید علی میرزا بود و زندگی خود را از راه کمک‌های بازدید کنندگان ارگ می‌گذرانده و از این طریق تامین معاش می‌کرده، اما این آق سید علی میرزا هم در زلزله سال ۱۳۵۷ طبس مثل ارگ این شهر به تاریخ پیوست و تنها نامی از او باقی ماند.
این اثر تاریخی طبس در اثر زلزله‌ای که در سال ۵۷ در این منطقه رخ داد دچار ویرانی شدیدی شد و در سال‌های گذشته میراث فرهنگی برای مرمت و بازسازی آن فعالیت‌هایی را انجام داد و قسمت‌های زیادی از این ارگ آوار برداری شد که در نتیجه دیوار‌ها و دالان‌های ارگ دوباره نمایان شد.
نکته جالب دیگر اینکه در این کاوش‌ها پیکر پیرمرد تنهای ارگ، آق سید علی میرزا هم با اینکه ٢٠ سال از زمان وقع زلزله و فوت او گذشته بود با این حال هنوز بقایای جسد او سالم پیدا شد. برای مرد تنهای طبس در همان محل ارگ خانه‌ای ابدی در نظر گرفتند و به خاک سپردند اتاقک کوچکی هم بر آرامگاهش بنا کردند.
ویژگی‌های ارگ طبس
از نوشته‌های ناصر خسرو در سفرنامه معروفش چنین بر می‌آید که امیری عادل که پیشتر نام او را گفتیم بر این شهر حکومت داشت و همچنین عدالت و امنیت طبس را توصیف کرده است. در نوشته‌های مورخان دیگر هم چنین توصیفاتی به چشم می‌خورد که نزهه القلوب حمدا… مستوفی، روضه الصفا میرخواند، تاریخ کرمان احمد علی وزیری از آن جمله است و در آن به حصار و قلعه طبس اشاره شده است؛ بنابراین این ارگ در طی تاریخ پر از فراز و فرودش بار‌ها مورد تهاجم دشمن بوده، اما طبق نوشته‌های همین مورخان و دیگر متون، این دژ مستحکم آن دوره، هیچ وقت به تسخیر و تصرف دشمنان درنیامد.
به نوشته بیشتر مورخان شدیدترین یورش به این ارگ، حمله سلطان سنجر سلجوقی در نیمه قرن هشتم بود که ابن اثیر هم در تاریخ اسماعیلیان به آن پرداخته است، اما بعد از این یورش و حملات بعدی دیگر چنان که گفتیم این بنا بازسازی و مرمت شد.
ارگ طبس شامل پنج منزل بوده و این منازل مثل خانه‌های قدیم شهر طبس دو ایوان شمالی و جنوبی داشته اند که دور تا دور خانه اتاق‌های این منزل بوده است. این خانه‌ها همچنین حوض آبی وسط حیاط داشته که با آب قنات پر می‌شد. آب این حوض برای مصارف بهداشتی بوده و به جز این حوض در خانه‌های قدیم طبس حوض آبی برای مصارف خوردنی و آشامیدنی در نظر گرفته می‌شد.
زیرزمین یا سرداب که بقایای آن به طور واضح آشکار است از اجزای دیگر خانه‌ها بوده است. مطبخ یکی دیگر از مکان‌ها و اجزای تعبیه شده در این خانه بود و گوشه حیاط خانه‌ها اجاق‌های مطبخ وجود داشت. به جز این پنج حیاط، ارگ طبس مکان‌های عمومی نیز داشت. این اماکن شامل حمام، حسینیه، مسجد و دیگر جا‌ها بود. همچنین آب انبار بزرگی در قسمت شمال شرق ارگ وجود داشته است. ارگ طبس در سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
مسیر دسترسی ارگ طبس
برای دیدن این ارگ تاریخی باید به استان خراسان جنوبی و شهرستان کویری طبس سفر کرد. مسیر دسترسی این اثر بازمانده از تاریخ، طبس میدان امام خمینی این شهر، میدان واعظ طبسی، خیابان واعظ، کهن دژ است.
دیگر جاذبه‌های کهن دژ طبس
این اثر تاریخی بار‌ها از جور زمانه به خود لرزیده و از تازیانه مهاجمان زخم‌های فراوان تحمل کرده، با این حال هنوز مکانی است که برای علاقمندان به یادگار‌های تاریخی مورد توجه است. قسمت‌های مختلف این ارگ که قابل بازدید است شامل قسمت درب پشت ارگ طبس، درون ارگ و کوچه داخل این بنای تاریخی است.
دیدگاه تان را بنویسید