چند درمان کارساز انگل گوارشی

سرویس سبک زندگی فردا: آنچه که در این مقاله به آن می‌پردازیم «انگل‌های گوارشی» از دیدگاه طبّ قدیم هستند؛ به نقل از بیتوته در واقع منظور ما از انگل، کرم‌های گوارشی قابل مشاهده (مثل کرم کدو، آسکاریس، کرمک و ...) بوده سایر بیماری‌های انگلی دستگاه گوارش که ناشی از عوامل میکروسکوپی هستند (مثل ژیاردیا، آمیب، شیگلا و ...) موضوع بحث ما نیستند. در طبّ قدیم، معمولاً مشکلات ناشی از انگل‌های میکروسکوپی در حیطه درمان انواع اسهال‌ها و مانند آن مورد بحث قرار می‌گیرند.

چرا این روز‌ها مردم بیشتر دچار بیماری‌های انگلی می‌شوند؟

دلیل این امر واضح است، به همان دلیل که ما در این دوره و زمانه بیشتر سرما می‌خوریم بیشتر هم دچار انگل‌های گوارشی می‌شویم. در واقع سیستم ایمنی و ارتش دفاعی بدن ما نسبت به نسل‌های قبلی ضعیف‌تر شده است و به همین دلیل، همان طور که توان مقابله با ویروس‌ها را ندارد و مکرّرا سرما می‌خورد، توان کشتن انگل‌ها را نیز ندارد و به همین جهت شاهد آن هستیم که این روز‌ها - و علیرغم ارتقای ظاهری سطح بهداشت - شیوع انگل‌های گوارشی بسیار زیاد شده است به نحوی که دیگر نمی‌توان آن را یک بیماری دانست که در کودکان شایع‌تر است؛ بلکه بسیاری از ما بزرگتر‌ها نیز - چه بدانیم و چه ندانیم - دچار این مشکل هستیم.

نکته جالب این جاست که اطبّای قدیم - مثلاً جناب ابن سینا در کتاب قانون - اعتقاد دارند که اصلی‌ترین دلیل وجود کرم‌های گوارشی، افزایش بلغم در معده و روده هاست. دقّت در خوراکی‌های مصرفی مردم این دوره و زمانه نشان می‌دهد که مصرف غذا‌های سرد و رطوبتی (یعنی همان غذا‌های بلغم زا) بسیار گسترش یافته است (مثل گوشت‌های سفید، انواع لبنیات، برنج، افراط در مصرف میوه‌ها و سالاد‌ها و ...) و این افزایش مصرف غذا‌های بلغمی، هم بنابر نظر طبّ قدیم و هم بنابر عقیده طبّ جدید (چون مصرف زیاد غذا‌های بلغم زا باعث کاهش توان سیستم ایمنی بدن است) می‌تواند باعث گسترش انگل‌های گوارشی شود.

علایم و نشانه‌هایی که می‌توانند دلالت بر وجود انگل‌های گوارشی کنند:

- آبریزش از دهان به ویژه به هنگام خواب.

- لب‌های بیمار در شب ها،‌تر و رطوبتی و در روز‌ها خشک است؛ به نحوی که بیمار ممکن است با زبان خود لب هایش را به تناوب‌تر کند.

- اختلالات عصبی از جمله پرخاشگری و عصبانیت یا حالات شبیه به افسردگی.

- سایش دندان‌ها بر روی هم (دندان قروچّه)، به ویژه در هنگام خواب.

- خمیازه کشیدن، حرف زدن و یا فریاد کشیدن در خواب.

- اگر بیمار را از خواب بیدار کنید آزرده خاطر می‌شود (در حدّ غیر معمول).

- حالت تهوّع به ویژه به هنگام غذاخوردن.

- بعضی بیماران اشتهای بسیار کمی دارند و بعضی به عکس پرخور می‌شوند. دسته دوّم معمولا گرسنگی زودرس و مکرّر دارند.

- لاغری بدون دلیل حتّی علیرغم پرخوری ظاهری.

- تشنگی و عطش بدون دلیل.

- درد‌های شکمی.

- وجود عرق سرد و بدبو.

- سیاهی متغیّر و کم و زیاد شونده دور چشم.

خارش مقعد:

این علامت معمولاً ویژه کرم‌های مقعدی ریز (اکسیور) است. حرکت و تخمگذاری کرم اکسیور مادّه در اطراف خروجی مقعد، باعث خارش می‌شود. نکته مهم در مورد این علامت آن است که بزرگسالانی که دچار اکسیور هستند به علّت کاهش حسّاسیت گیرنده‌های مقعدی معمولاً خارش را احساس نمی‌کنند؛ بنابراین نبود خارش دلیل بر عدم ابتلا به این نوع انگل نیست.

- گاهی به دلیل تغذیه انگل از مواد غذایی موجود در روده، بیمار مبتلا به کم خونی می‌شود.

- به همان دلیل فوق، ممکن است بیماری که دچار انگل‌های گوارشی است، مشکلاتی مانند ضعف و خستگی و کمبود انرژی را نیز تجربه کند.

- علامت‌هایی مثل اسهال غیرقابل توجیه و مزمن و یا دفع سریع موادّ غذایی از دستگاه گوارش بعد از تغذیه هم می‌توانند ناشی از وجود انگل‌های گوارشی باشند.

تذکّر مهم: این نشانه‌ها تنها راهنما‌هایی برای هدایت پزشک به تشخیص صحیح هستند و نه نبودن آنها، ابتلا به انگل را به طور کامل منتفی می‌کند و نه حضور آن‌ها لزوما به معنای ابتلا به انگل گوارشی است؛ بنابراین تشخیص نهایی به عهده پزشک مجرّب است. نکته دیگر این که معمولا تمام این علایم با هم دیده نمی‌شوند و در هر شخصی ممکن است یک یا چند علامت دیده شود.

نکات درمانی و دارو‌ها

درمان انگل‌های گوارشی، هم در طبّ جدید و هم در طبّ قدیم معمولاً به صورت موردی و تخصّصی (بر اساس نوع انگل) صورت می‌گیرد. طبیعتاً این روش‌های درمانی قابل طرح در مقاله‌ای که برای عموم نگاشته می‌شود نیست و در صورت طرح هم اجرای آن برای عموم مردم سخت است؛ لذا سعی می‌کنیم راهکار‌هایی را به شما ارایه کنیم که ساده و قابل اجرا و در عین حال کارآمد و موثّر باشند.

- مهم‌ترین نکته در پیشگیری و درمان بیماری‌های انگلی، افزایش توان سیستم ایمنی بدن است.

- کاهش میزان مصرف غذا‌های بلغم زا (یعنی غذا‌هایی که طبع سرد و رطوبتی دارند یا در بدن باعث این مساله می‌شوند) از راه‌های مهم جهت کاهش بار انگلی روده هاست. برخی از این غذا‌ها عبارتند از:

اکثر لبنیات به ویژه ماست، بسیاری از غذا‌های مصنوعی و کارخانه ای، برنج، ماکارونی، بسیاری از میوه‌ها (میوه‌های سرد و رطوبتی مثل خیار و کاهو و هندوانه و ... اگر به صورت افراطی و غیراصولی مصرف شوند) و ...

سیر:

سیر یک ابرقدرت در مقابله با انگل هاست. بهترین روش برای انگل کشی، مصرف سیر خام است. این کار را به هر نحوی که می‌خواهید انجام دهید و از نتیجه کار مطمین باشید. البته در مورد بچّه‌های کوچکتر پیشنهاد ما این است که دو حبه سیر را در یک لیوان شیر، خوب بجوشانید و با عسل شیرین کنید و این جوشانده خوش طعم را قبل از خواب به طفل بدهید تا کرم دفع شود.

سرکه:

سرکه نیز در توان انگل کشی، هماورد سیر است. پیشنهاد می‌کنیم که روزی ۳-۲ بار و هر بار ۳ تا ۴ قاشق غذاخوری یا مربّاخوری (بسته به سنّ و سال و جثّه بیمار) سرکه بخورید. بهتر است از سرکه انگور خانگی برای درمان استفاده کنید. در صورتی که به دلایلی مثل مشکلات گوارشی قادر به استفاده از سرکه به این شکل نیستند، آن را با کمی آب مخلوط کنید. اولویت در مصرف سرکه، ناشتا خوردن آن است.

یک راه ساده برای درمان انگل‌های گوارشی آن است که هر شب بیست عدد نخود آبگوشتی را در سرکه، خیسانده صبح ناشتا نخود‌ها و سرکه باقیمانده را بخورید و تا ظهر چیز دیگری نخورید.

پیاز:

می‌توانید هر شب یک پیاز متوسّط را رنده کرده در یک لیوان آب، خیسانده صبح ناشتا صاف کرده و عصاره حاصل را میل کنید.

هسته مرکّبات:

اگر مشکل انگل‌های گوارشی اذیتتان می‌کند از این به بعد هسته پرتقال‌های مصرفی را دور نیندازید. آن‌ها را جمع و خشک و آسیاب کنید و داخل کپسول ریخته شبی یک کپسول تا درمان کامل مصرف کنید.

تخم کدو:

تخم کدو، دافع کرم کدوست. بزرگسالان می‌توانند ۵۰ تا ۱۰۰ گرم تخم کدو را آسیاب کرده با ۲۰۰ گرم عسل مخلوط و صبح ناشتا یک قاشق غذاخوری میل کنند. راه ساده‌تر این است که روزی یک قاشق غذاخوری تخم کدوی خام را خوب بجوید و میل کنید. در مورد خردسالان بهتر است از مغز تخم کدو استفاده کنید. مقداری مغز تازه تخم کدو را کوبیده، هم وزن آن عسل اضافه و مخلوط کنید و یک قاشق چای خوری قبل از خواب به کودک بخورانید.

بومادران:

این گیاه تلخ، امّا بسیار پرخاصیت برای دفع انواع انگل‌های گوارشی مفید است. مقداری از آن را آسیاب کرده با سه برابر عسل، مخلوط و صبح‌های ناشتا، یک قاشق غذاخوری میل کنید. زنیان: به روشی مشابه بومادران قابل استفاده است.

سگبینج و آنغوزه:

این دو صمغ گیاهی نیز روی انواع کرم‌های گوارشی تاثیر می‌گذارند. می‌توانید آن‌ها را با چند برابر عسل مخلوط و مصرف کنید.

سیاهدانه:

سیاهدانه یک شاه داروست که تقریبا در درمان هر بیماری کاربرد دارد. برای دفع انگل‌های گوارشی نیز آن را آسیاب کرده هر روز نصف قاشق چایخوری از آن را با دو سه قاشق غذاخوری سرکه انگور خانگی مخلوط و میل کنید.

نکته: با توجه به این که خاصیت دارویی سیاهدانه پس از آسیاب کردن رو به کاهش می‌رود، هربار تنها به اندازه مصرف چند روز از آن را آسیاب کنید.

برنگ کابلی:

از بهترین انگل کش هاست. آن را آسیاب کرده با مقدار مساوی عسل مخلوط و صبح ناشتا یا قبل از خواب، یک قاشق غذاخوری میل کنید.

آرد نخود خام:

این دارو برای دفع انگل اکسیور (کرمک) بسیار کمک کننده است. روش استفاده به این نحو است که مقداری نخود آبگوشتی را به صورت خشک، آسیاب کنید (یا این که آرد نخود خام را به صورت آماده از عطاری‌ها تهیه کنید)، سپس مقداری پنبه را فتیله کرده در آب خیسانده در آرد نخود بغلتانید تا آرد، کاملا به پنبه بچسبد. حالا این پنبه را شیاف بگذارید. این کار را بهتر است شبها، قبل از خواب و بعد از تخلیه دستگاه گوارش انجام دهید. راه دیگر این است که آرد نخود را داخل کپسول ریخته، کپسول را به صورت شیاف استفاده کنید.

این کار برای افراد بزرگسال و کودکان عینا قابل اجراست. برای کودکان که ممکن است در مقابل این کار مقاومت کنند می‌توانید در خواب شیاف بگذارید.

نمک:

به همان صورت که در مورد آرد نخود خام گفته شد، برای درمان کرمک قابل استفاده است.

صبر زرد:

داروی بسیار خوب، امّا خطرناکی است. تنها به صورت موضعی و برای دفع کرمک می‌توانید به این شکل از آن استفاده کنید: صبر زرد، نیم تا یک گرم؛ زرده تخم مرغ (ترجیحا محلّی)، ۱ عدد؛ و آب نیم گرم، ۵۰ تا ۱۰۰ گرم. این مواد را با هم مخلوط و تنقیه کنید.

راه دیگر استفاده از صبرزرد آن است که آن را مخلوط با ربّ به یا ربّ سیب روی شکم ضماد کنید که در این حالت، در درمان انواع انگل‌ها مفید است.

- دارو‌های ساده‌ای مانند تخم کرفس، رازیانه، زیره (به صورت بوداده)، زنجبیل، افسنتین، نیلوفر، پونه، نعناع و ... هم اثرات ضدّ انگلی خوبی دارند. از آن‌ها می‌توانید به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده کنید.

دارو‌های سرد مزاج:

اکثر دارو‌های ضدّانگل، طبیعتی بسیار گرم دارند. اگر کسی به هر دلیل (از جمله مزاج گرم خود)، قادر به مصرف آن‌ها نیست می‌تواند از این دارو‌ها استفاده کند:

گشنیز:

بهتر است مخلوط با ماست یا سکنجبین یا به صورت آب پز مصرف شود.

سماق:

آن را در آب خیسانده تفاله اش را فشار داده جدا کنید و آب آن را میل کنید.

* تخم خرفه، خارخسک و برگ درخت هلو هم خاصیت ضدّ انگلی دارند و بهتر است با دوغ یا آب گرم یا سکنجبین مصرف شوند.

تمشک:

آب آن را گرفته مصرف کنید.

چند نکته مهم:

- بهترین زمان مصرف دارو‌های ضدّانگل، دروقت خالی بودن شکم است.

- اکثر دارو‌هایی که مزّه تلخی دارند (به ویژه اگر طبع گرمی داشته باشند)، خاصّیت ضدّ انگلی هم دارند.

- اگر در کنار استفاده از دارو‌های ضدّ انگل، دارو‌های مسهل هم به بیمار داده شود اثر درمان بسیار زیاد خواهد شد.

- بسیاری از دارو‌های ضدّ انگل، می‌توانند اثرات نامطلوبی روی جنین داشته باشند؛ لذا مادران باردار باید حتما با مشورت پزشک باتحربه نسبت به استفاده از این دارو‌ها اقدام کنند.

- درمان انگل باید تا مدّتی پس از رفع علایم بالینی ادامه پیدا کند تا تخم‌های انگل موجود در دستگاه گوارش نیز نابود و دفع شوند. به نظر می‌رسد سه هفته، زمان مناسبی برای اکثر انگل هاست.

- چنان که گفته شد، ملاک کفایت درمان رفع علائم بالینی است و نه دیدن انگل دفع شده در مدفوع.

- بهتر است که درمان انگل در هر خانواده به صورت دسته جمعی انجام شود و کسانی نیز که فاقد علامت هستند، مدّتی از دارو‌های ضدّانگل استفاده کنند.

- به جهت تلخ بودن بسیاری از دارو‌های ضدّ انگل، استفاده از آسیاب شده آن‌ها در کپسول هم می‌تواند مدّنظر مصرف کنندگان باشد.

- عرقیات این دارو‌ها اگرچه اثر داروی خشک را ندارند، امّا در صورت ضرورت قابل استفاده‌اند.

نکات بهداشتی که در کم شدن میزان ابتلا به انگل‌ها موثّرند:

- پرهیز از مصرف غذا‌های بلغم زا و رطوبتی به ویژه در طول دوره درمان.

- رعایت بهداشت فردی ازجمله شستشوی دست‌ها به ویژه پس از استفاده از توالت.

- عدم استفاده از غذا‌های خارج از خانه.

ضدّ عفونی کردن مناسب سبزی‌ها:

یشنهاد ما این است که سرکه انگور خانگی را با هفت برابر آب رقیق کرده به عنوان محلول ضدّ عفونی استفاده کنید.

استفاده از آب‌آشامیدنی سالم و بهداشتی.

آیا منفی شدن آزمایش انگل، رد کننده ابتلا به بیماری است؟

پاسخ این سوال منفی است. آزمایش مدفوع برای تشخیص انگل به صورت سه تایی انجام می‌شود. چراکه به لحاظ علمی در هربار آزمایش، حدود سی درصد احتمال یافت شدن انگل وجود دارد و با انجام سه باره آن، احتمال یافتن انگل (در صورت وجود) به حدود صد در صد می‌رسد. امّا با این حال به تجربه دیده ام که به این گونه آزمایش‌ها اعتماد چندانی نمی‌توان کرد. توصیه بنده این است که اگر به وجود انگل گوارشی مشکوک هستید یک دوره درمانی را انجام دهید. اکثر درمان‌های گفته شده فاقد عارضه مهمی هستند.

نکته ۲: کپسول خالی از طریق بسیاری از عطّاری‌ها قابل تهیه است با این حال اگر نتوانستید کپسول خالی پیدا کنید، دارو را پس از آسیاب کردن با کمی عسل، مخلوط و به صورت خمیری سفت درآورده قرص‌های کوچکی از آن بسازید و در ظرفی داخل یخچال نگهداری و از آن‌ها استفاده کنید.

یک راه حلّ مناسب دیگر

در جایی این درمان را دیدم و به نظرم مناسب آمد، امّا هرگز در مورد کودکان و زنان باردار انجام ندهید:

۱- به جای نهار، یک سوپ پر از آلو و قره قروت و تخم شنبلیله میل کنید. (البته انتظار خوشمزه بودن از آن نداشته باشید!)

۲- به جای شام، دو قاشق غذاخوری سر صاف گل سرخ (محمّدی) پودر شده را در یک کاسه دوغ ترش ریخته، در آن نان خرد کرده میل کنید.

این کار باعث می‌شود که بعد از چند ساعت، دچار دل پیچه و اسهال شوید. این حالت را تحمل کنید، چون علاوه بر دفع انگل ها، معده را هم دبّاغی می‌کند. بهتر است تا دو سه هفته و هرهفته یک بار، این درمان را تکرار کنید. اگر با این کار دچار اسهال نشدید، میزان گل سرخ را افزایش دهید.