مدرسه سعادت اولین مدرسه نوین در جنوب ایران

سرویس سلک زندگی فردا: پنج مدرسه در دوران قاجار در ایران به طور همزمان تاسیس شدند که از قطب‌های مهم آموزشی آن روزگار بودند. به نقل از کجارو مدرسه سعادت بوشهر پس از دارالفنون تهران یکی از همین پنج مدرسه نامدار و پرآوازه است.

بوشهر از شهر‌های بندری در جنوب غربی ایران است. این شهر بندری جاذبه‌های تاریخی و دیدنی بسیاری دارد که مدرسه سعادت یکی از آن‌ها است. بندر بوشهر در دوران قاجار در زمینه مسایل اقتصادی و فرهنگی به پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای دست یافت و معتبرترین بندر تجاری جنوب ایران نامیده شد. به همین لحاظ این شهر عرصه تحولات فرهنگی مهمی شد.

تاسیس اولین مدرسه نوین در جنوب ایران در این بندر از تحولات مهم فرهنگی این منطقه بوده است. این مدرسه کهن و مشهور امروزه به مرکز فرهنگی تاریخی و از جاذبه‌های گردشگری در بوشهر تبدیل شده که سالانه افراد بسیاری از آن دیدن می‌کنند. ۱۸ اسفند سالروز تاسیس مدرسه سعادت، روز ملی بوشهر نام گرفته است.

مدرسه سعادت یا مدرسه سعادت مظفری در بوشهر، خیابان امام، روبه‌روی میدان معلم واقع شده است. این مدرسه در سال ۱۲۷۸ در دوران قاجار به سبک نوین آموزشی تاسیس شد که از نظر تاریخی مادر مدارس جنوب ایران است.

مدرسه سعادت ابتدا به وسیله احمدخان دریابیگی حکمران وقت بوشهر و بنادر خلیج فارس و عمانات در مرکز بوشهر و نزدیک حسینیه (برحه کازرونی‌ها) تاسیس شد. در ابتدای کار، دریابیگی، خانه حاج محمد حسین صفر را که در مرکز بوشهر و نزدیک حسینیه (برحه کازرونی‌ها) واقع شده بود، به منظور تشکیل مدرسه اجاره کرد و به کودکانی که عموما تهیدست و بی‌سرپرست بودند، آموزش داد. آقایان محمد باقر بهبهانی، شیخ محمدحسین سعادت و برادرش شیخ عبدالکریم سعادت از معلمان اولیه این مدرسه بودند.

افتتاح مدرسه سعادت بوشهر در عصر پنجشنبه ۱۸ اسفند سال ۱۲۷۸ در میان جمعی از صاحب قلمان صورت پذیرفت. از آن جهت که فرهنگ دوستان در انتظار افتتاح این مدرسه بوده‌اند، روزنامه‌ی حبل‌المتین مراسم افتتاح این مدرسه و گزارش فعالیت‌های بعد از آن را به طور کامل منتشر می‌کرده است.

ساختمان اولیه مدرسه در محله‌ی نیدی هر چند به دلیل وسعت مکان و موقعیت طبیعی خود برای محصلان پرجاذبه بود، اما خالی از زحمت نیز نبود و ایاب و ذهاب حدود ۳ کیلومتری را برای اطفال که غالبا ساکن مرکز شهر بودند، شامل می‌شد که پرزحمت و ملال‌آور بود، بدین جهت با نظر مساعد خیرخواهان و موافقت دریا بیگی، خانه‌ای در مرکز شهر اجاره شد و بچه‌ها را به آن مکان انتقال دادند.

به دلیل کمک‌های نقدی مظفرالدین شاه که به درخواست دریابیگی صورت گرفت، این مدرسه به سعادت مظفری مشهور شد. قید مظفری به دلیل سیاست اداری دریا بیگی بوده است که به اعتبار آن خواسته است از کمک‌های مالی و تدارکاتی مظفرالدین شاه قاجار بهره گیرد، همچنان که حواله‌ی مبلغ یک هزار تومان از طرف شاه قاجار به اداره گمرگ بوشهر جهت تکمیل ساختمان مدرسه تحویل داده شده بود که گویای این سیاست اداری بوده است.

با این‌حال در ابتدای امر پس از تاسیس مدرسه سعادت، اهالی بوشهر نه تنها هیچ واکنش مثبتی نسبت به تشکیل مدرسه نشان ندادند، بلکه در مدت دو ماهی که از تأسیس آن می‌گذشت، یک نفر هم حاضر نشد فرزندش را به مدرسه بفرستد. بدین ترتیب، مدرسه مورد انتقاد بدخواهان و بدگویان واقع شد. با این‌حال اسناد موجود حکایت از جنب و جوش و تلاش گسترده‌ی علمی دانش‌آموزان پس از ورود و انتقال به ساختمان شهری دارد که با استقبال عمومی مواجه می‌شود به نحوی که برابر گزارش روزنامه‌ی حبل‌المتین آمار محصلان آن در سال ۱۲۷۹ تعداد ۶۳ نفر بوده است.

گسترش کمی و کیفی مدرسه موجب شد که خیرخواهان شهر در اندیشه ساختمانی شایسته باشند، به همین دلیل مرحوم دریابیگی درصدد تهیه ساختمان در بیرون شهر برآمد و قطعه زمینی به اندازه‌ی دو هکتار را برای ساخت بنای جدید مدرسه درنظر گرفت. این ساختمان مشتمل بر شش کلاس بزرگ و یک سالن و چهار ایوان راهرو است که امروزه مجموعه فرهنگی تاریخی مدرسه سعادت نامیده می‌شود و سابقا دبیرستان سعادت بوشهر بوده است. ساخت این بنا در سال ۱۲۸۰ شمسی به پایان رسید و محصلان مدرسه پس از یکسال اقامت در ساختمان شهری به این مکان وسیع و شایسته انتقال یافتند.

اداره مطلوب این نهاد آموزشی باعث شد تا سیل مشتاقان اندیشه و علم به این کانون توسعه یابد به نحوی که دو سال از عمر این مدرسه نگذشته بود که تعداد دانش‌آموزان از هفتاد نفر به چهارصد و پنجاه نفر افزایش یافت. شعاع فعالیت‌های این مدرسه، شهر‌های نجف، کربلا، کاظمین و سامرا را نیز شامل می‌شده و مورد توجه سرزمین‌های امارات، بحرین، آسیای میانه، کویت، زنگبار و هند را نیز قرار گرفته بوده است.

فرصت‌الدوله شیرازی درباب این مدرسه در سال ۱۳۲۰ شعری می‌سراید که ابیات سه گانه آن را بر سنگ مرمر ثبت و درج کردند و آن سنگ را بر دیوار دالان ورودی مدرسه قرار دادند. سنگی که هم‌اکنون نیز به عنوان شناسنامه مدرسه از آن محافظت می‌شود. ‏ جالب اینجا است که مصرع دوم بیت سوم این شعر ماده‌ی تاریخ تاسیس مدرسه سعادت را بر اساس حروف جمل نشان می‌دهد.

آمده این مدرسه قرین به سعادت، فرصت بنمود فکر و گفت: به تاریخ

گشت مروج علوم را بارادت، نام سعادت نهاد با نیش از خیر

علم و ادب هر دو کرد روبز یادت، شد چو بپا این بنا بیمن و سعادت

این مدرسه با گذر از کینه‌توزی‌ها، بدبینی‌ها و با حمایت عالمان به یکی از قطب‌های مهم آموزشی آن روزگار در ایران تبدیل شد و پس از یک قرن فعالیت ده‌ها نفر سیاستمدار، شاعر، نویسنده، مورخ، محقق و دانشمند علوم انسانی از آن فارغ‌التحصیل شدند. مردم بوشهر به پاس قدردانی از مدرسه سعادت و موسسان و معلمان آن روز ۱۸ اسفند سالروز تاسیس این مدرسه را روز ملی بوشهر نامیدند. در آبان ماه ۱۳۷۸ کنگره صدمین سالگرد این مدرسه در بوشهر برگزار شد که حاصل آن حضور اندیشمندان بزرگ و تدوین کتاب‌های مهمی در خصوص مدرسه سعادت بود. مدرسه سعادت بوشهر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در حال حاضر اسناد و مدارک بخش اداری و فعالیت عملکرد دانش آموزان و آموزگاران به همراه اشیا و کتاب‌های درسی و همچنین تصاویر تاریخی این مدرسه قدمت یک قرن و ۱۰ سال دارد و در قالب یک موزه کوچک و اختصاصی در محل ساختمان جدید مجاور مدرسه در معرض بازدید علاقه‌مندان قرار دارد. مدرسه سعادت بوشهر پنجمین مدرسه ماندگار کشور است و با توجه به اهمیت و ارزش این بنا و نقش آن در آشنایی مردم جنوب ایران با مظاهر فرهنگ و آموزش‌های جدید در میان سایر بنا‌های بافت قدیم جایگاهی ویژه دارد.

بافت و معماری مدرسه سعادت همانند بافت مرکزی شهر بوشهر زیبایی خیره‌کننده‌ای دارد. عملیات مرمت این مدرسه با هزار و ۵۰۰ مترمربع زیربنا و هزار و ۹۰۰ مترمربع فضای آموزشی و ۲۰ میلیارد ریال هزینه در سال ۹۳ آغاز شد و پس از ۱۸ ماه به پایان رسید و هم‌اکنون مجموعه فرهنگی تاریخی مدرسه سعادت بوشهر در این ساختمان مرمت شده فعالیت دارد.