دژ بیرجند بنای ارزشمند تاریخی به جامانده از صفویان

سرویس سبک زندگی فردا: قلعه تاریخی بیرجند یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بنا‌های تاریخی شهر بیرجند است که در زمان‌های قدیم برای حفاظت و نگهبانی از مردم شهر ساخته شده است و به نقل از کجارو هنوز هم با قرار گیری در یکی از مرتفع‌ترین نقاط شهر، عظمت و ابهت خاصی دارد.

بیرجند، به عنوان مرکز استان خراسان جنوبی، آثار باستانی ارزشمندی را در دل خود جای داده است. دوره صفویه را دوره بسیار مهمی در تاریخ این شهر می‌دانند که شکوفایی و گسترش زیادی را برای آن در‌بر‌داشت. بنا‌های تاریخی زیادی از این دوران در بیرجند باقی مانده‌اند که از شاخص‌ترین آن‌ها می‌توان به قلعه تاریخی بیرجند و عمارت و باغ اکبریه اشاره کرد. در این مقاله قصد داریم تا شما را با قلعه بیرجند که جلوه‌ای از شکوه معماری دوران صفوی در این منطقه است، آشنا کنیم.

معرفی

قلعه بیرجند نام‌های دیگری نیز دارد که می‌توان به «قلعه ته ده»، «قلعه پایین شهر» و همچنین «دژ بیرجند» اشاره کرد. این قلعه در درون شهر بیرجند و بر فراز یک تپه در شمال غرب شهر ساخته شده است. از بالای برج‌های این قلعه می‌توانید بافت قدیم و جدید شهر بیرجند را مشاهده کنید. کافی است به سمت میدان امام حسین بروید. مسیری که از شمال این میدان به سمت بالای تپه می‌رود را دنبال کنید تا قلعه بیرجند با برج و بارویش در برابر دیدگان شما خودنمایی کند.

تاریخچه

این قلعه بزرگ در دوران صفویه در بیرجند احداث شده است. در بعضی از منابع در مورد این قلعه این‌گونه نوشته شده است که این قلعه هسته اولیه شهر بیرجند محسوب می‌شود.

در زمان‌های قدیم در بیرجند تعدادی قلعه، ارگ و بنا‌های بزرگ وجود داشته که در سده چهاردهم خورشیدی آثاری از آن‌ها باقی مانده است. هدف از ساخت این قلعه دفاعی و نظامی بوده است، به طوری که از دوره صفویه تا قاجاریه مردم بیرجند را از تهاجم دشمنان خارجی به ویژه ترکمن‌ها و ازبک‌ها محافظت کند. ساکنین این قلعه در گذشته نگهبانانی بودند که وظایفی همچون تامین امنیت و رساندن اخبار را بر عهده داشتند. با توجه به این که این قلعه در بافت قدیمی شهر ساخته شده است، از بلندای این قلعه می‌توانید گوشه‌هایی از بافت قدیمی شهر بیرجند را نیز در اطراف قلعه تماشا کنید.

قلعه تاریخی بیرجند در دوره قاجاریه، به طور کامل مورد بازسازی قرار گرفته است. همچنین در سال ۱۳۷۸ نیز یک بار شهرداری بیرجند تصمیم گرفت این بنای ارزشمند را مورد بازسازی و مرمت قرار دهد. در حال حاضر نیز این قلعه، خوشبختانه به نسبت خیلی از آثار تاریخی موجود در کشورمان سرحال به نظر می‌رسد و وقتی که وارد آن شوید، از شکوه و عظمت آن لذت خواهید برد.

مشخصات بنا

وسعت قلعه بیرجند در حدود ۳۰۰۰ متر مربع است. در ساخت این قلعه از مصالحی همچون خشت، گل و چینه استفاده شده است. این قلعه دارای دو در ورودی است که یکی از آن‌ها در ضلع شمالی و در دیگر در ضلع غربی واقع شده است.

در چهار طرف قلعه برج‌هایی را می‌بینید که به شکل استوانه‌ای ساخته شده‌اند. همگی این برج‌ها دو طبقه هستند. البته لازم است بدانید که در ابتدا تعداد کل برج‌های قلعه ۷ عدد بوده که یکی از آن‌ها در گذر زمان از بین رفته است و در حال حاضر ۶ برج باقی مانده را می‌توانید تماشا کنید. در داخل هر کدام از این برج‌ها نیز روزنه‌هایی به چشم می‌خورند که به منظور دیدبانی و تیراندازی در مواقع نیاز تعبیه شده بودند.

همچنین دیوار‌های این بنا نیز با بزرگی و همچنین شکل برآمده‌ای که دارند، امکان انجام دیدبانی بر فراز بارو‌ها را برای نگهبانان بهتر فراهم می‌کردند. در نگاه کلی باید اشاره کنیم که پلان این قلعه به صورت یک چهار ضلعی با چهار برج در چهار گوشه آن به اضافه دو برج در دو ضلع شرقی و غربی است.

انبار‌هایی نیز در این قلعه ساخته شده بود تا در آن‌ها آب و آذوقه ذخیره شود تا در مواقع اضطراری مورد استفاده قرار گیرد. جالب است بدانید که راهرو‌هایی زیرزمینی نیز ساخته شده بودند که این قلعه را به تعدادی از بنا‌های مهم شهر بیرجند مثل ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی، قنات قصبه و خانه افراد مهمی که به حکومت آن زمان مرتبط بودند، نیز وصل می‌کرده است. مثلا اگر دشمن حمله می‌کرد، افراد مهم حکومتی می‌توانستند همراه با خانواده‌هایشان از طریق این مسیر‌های زیرزمینی به قلعه بیرجند بروند و در آنجا پناه گیرند!

مکانی جذاب برای گردشگران

قلعه تاریخی بیرجند همیشه در طول سالیان اخیر، یکی از اصلی‌ترین اماکن گردشگری شهر بیرجند بوده و به همین دلیل در ایام رونق گردشگری در کشور مثل عید نوروز یا حتی تابستان از طرف مسئولین گردشگری شهر بسیار مورد توجه است.

به عنوان مثال اگر در ایام نوروز به این قلعه سری بزنید، حتما سفره هفت سین زیبایی در وسط محوطه قلعه در نظر شما جلب توجه خواهد کرد. حالا اگر موسیقی سنتی خراسان هم در محوطه پخش شود، می‌تواند مکملی برای شکوه قلعه باشد و روزی خوش و خاطره‌ای به یاد ماندنی را برای تمام گردشگرانی که بیرجند را برای سفر خود انتخاب می‌کنند، به ارمغان بیاورد. امیدواریم با خواندن این مقاله برای بازدید از این اثر تاریخی زیبا ترغیب شده باشید.