چگونه می‌توان عقد نکاح را فسخ کرد؟

سرویس سبک زندگی فردا؛ مرجان رضازاده: حق فسخ امری است که معمولا در قراردادهای دو طرفه از آن بحث می‌شود. حقی که به موجب توافقات قبلی، قانون و شروط مقرر در قرارداد طرفین، به یکی از آن‌ها یا هر دوی آن‌ها یا شخص ثالثی داده می‌شود. اما ازدواج متفاوت از تمام عقود و قراردادهای دو طرفه است. ازدواج عامل اصلی تشکیل بنیان خانواده است، بنابراین قواعد مربوط به انحلال آن مسلما از قواعد انحلال قراردادهای مالی بین طرفین سختگیرانه‌تر و محدودتر است. در ادامه می‌خواهیم در خصوص فسخ نکاح که از آن کمتر می‌دانید صحبت کنیم.

فسخ چیست؟

فسخ همان نقض و بر هم زدن عقد است. نوعی انحلال ارادی قراردادِ بین طرفین است. فسخ در عقود لازم اتفاق می‌افتد. عقود لازم بر خلاف عقود جایز که به راحتی به هم می‌خورند، جز به دلایل مشخص و شناخته شده و مقرر در قانون، قابل فسخ نیستند.

موجبات فسخ نکاح

سه جهت برای فسخ نکاح وجود دارد: ۱. عیوب مرد و زن ۲. تدلیس(تقلب) ۳. تخلف از شرط

عیوب مرد و زن

در مردان و زنان عیب‌هایی وجود دارد که به دلیل لطمه‌ای که ممکن است به زندگی زناشویی وارد کند، حق فسخ نکاح در صورت وجود این عیب در همسر، برای طرف مقابل مقرر شده است.

برخی عیوب لزوما اختصاص به مردان دارد و برخی دیگر به زنان. دسته‌ای از عیوب هم مشترک بین زنان و مردان است. این عیوب مشخصا محصور شده‌اند و نمی‌توان عیوبی غیر از این‌ها را از موجبات فسخ نکاح دانست.

عیب مشترک بین زن و مرد

جنون: عیب مشترک بین زن و مرد است. در ماده ۱۱۲۱ قانون مدنی قید شده «جنون هر یک از زوجین به شرط استقرار، اعم از اینکه مستمر یا ادواری باشد، برای طرف مقابل موجب فسخ نکاح است». در این ماده نکاتی قابل توضیح است. اول اینکه قانون گذار از لفظ «استقرار» استفاده کرده. استقرار به معنای دائم بودن نیست بلکه به این معناست که این جنون به اندازه و مدتی در فرد پایدار بماند که باعث لطمه به زندگی طرف مقابل بشود. از طرفی قانون گذار جنون هر دو مستمر و ادواری را مشمول فسخ نکاح دانسته. جنون مستمر آن است که فرد در هیچ زمانی بهبودی ندارد. اما در جنون ادواری فرد در دوره‌ای حالت عادی دارد و بعد از آن دوباره دچار جنون می‌شود. در تعریف قانونگذار تفاوتی نمی‌کند جنون از چه نوع و به چه میزان باشد بلکه در هر حال موجب فسخ خواهد بود.

در خصوص ایجاد حق فسخ از طریق جنون یک تفاوت بین زن و مرد وجود دارد. اگر جنون در زمان عقد در زن موجود باشد برای مرد حق فسخ ایجاد می‌کند اما بعد از آن برای مرد چنین حقی نیست. اگر مرد در زمان عقد نداند که همسرش دچار جنون است، پس از عقد حق فسخ چنین نکاحی را دارد. اما اگر بداند بر اساس قاعده‌ٔ اقدام، حق فسخ ندارد. در قاعده‌ٔ اقدام وقتی فردی از ضرری آگاه است و باز هم نسبت به آن عمل می‌کند، مثل این است که این ضرر را خودش خواسته بنابراین به او حق فسخ نمی‌دهیم. اگر جنون در مرد باشد، چه قبل از عقد در او موجود باشد چه بعد از عقد ایجاد شود، برای زن حق فسخ نکاح وجود دارد. برخی بر این باورند که علت این تبعیض آن است که مرد تأمین کننده‌ٔ مخارج خانواده است و جنون او خانواده را به مشقت می‌اندازد اما اگر زن دچار جنون باشد، مرد همچنان امکان تأمین مخارج را دارد و از طرفی وجود حق طلاق برای مرد و امکان ازدواج مجدد او با وجود همسر مجنونش، تحمل جنون و سختی های آن را آسان‌تر می‌کند.

عیوب اختصاصی مردان

ماده‌ٔ ۱۱۲۲ قانون مدنی مقرر می‌دارد: «عیوب ذیل در مرد موجب حق فسخ برای زن خواهد بود:

۱. خصاء ۲. عنن به شرط اینکه ولو یک بار عمل زناشویی را انجام نداده باشد ۳. مقطوع بودن آلت تناسلی به اندازه‌ای که قادر به عمل زناشویی نباشد».

خصاء نوعی از عقیم کردن و اخته کردن است. حالتی که بر اساس تعریف فقه قدرت باروری از آنان سلب می‌شود. وجود چنین حالتی در مرد، بدون هیچ قید و شرط دیگری، از موجبات فسخ نکاح خواهد بود. لازم نیست که خصاء مانع از عمل زناشویی باشد تا از موجبات فسخ شناخته شود. صرف وجود آن، حق فسخ را به همراه دارد.

عنن نوعی بیماری است که در آن مرد به ارضاء نمی‌رسد و ناتوان از آمیزش است. به مرد مبتلا به عنن، عنین می‌گویند. این بیماری به شرطی به زن حق فسخ می‌دهد که هنوز بین زن و مرد رابطه‌ٔ نزدیکی اتفاق نیفتاده باشد. وقوع رابطه‌ حتی یک بار، با مرد عنین، حق فسخ را ساقط می‌کند.

عیوب اختصاصی زنان

بر اساس ماده ۱۱۲۳ قانون مدنی، وجود ۱. قرَن ۲.جذام ۳. برص ۴. افضاء ۵. زمین گیری ۶. نابینایی از هر دو چشم، در زن، برای مرد حق فسخ ایجاد می‌کند.

قرن حالتی است که در اندام زن استخوان زائدی وجود داشته باشد که مانع انجام رابطه‌ شود.

برص همان پیسی است. یک بیماری پوستی که به دلیل از دست رفتن رنگ دانه‌های پوست ایجاد لکه‌های سفید می‌کند.

افضاء یکی شدن مجرای ادرار و حیض است. که ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود.

در خصوص سایر موجبات فسخ در مطالب آینده صحبت خواهیم کرد.