چرا نباید برای هفت‌سین ماهی‌قرمز بخریم؟

سرویس سبک زندگی فردا: ماهی‌های قرمز سال های طولانی است که مهمان سفره هفت سین ما هستند، موجودات کوچک و زیبایی که نگهداری از آن ها در خانه‌های امروزی ما کار ساده ای است. اما همین مهمانان قرمز و زیبای سفره هفت سین، یکی از دشمنان محیط زیست و آّبزیان بومی کشور هستند و می‌توانند صدمات جبران ناپذیری داشته باشند.

به نقل از سیمرغ میلاد خسروی، کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری ضمن تاکید بر اینکه نباید ماهی‌‌های قرمز را در محیط طبیعی رها کرد درباره چگونگی ورود آن به کشور و فرهنگ نوروز توضیحاتی ارائه داده است.

ماهی قرمز:

ماهی قرمز گونه‌ای غیر بومی است، گونه غیر بومی به گونه‌ای گفته می‌شود که به صورت عمدی و یا تصادفی به دلیل فعالیت‌های انسانی به خارج از محدوده پراکندگی طبیعی خود معرفی (وارد) می‌شود و در صورتی که این گونه‌ها بتوانند خود را با شرایط جدید محیطی که در آن وارد شده‌اند سازگار کنند تولید مثل کرده و جمعیت‌های پایداری را تشکیل می‌دهند. در نتیجه در محیط جدید مستقر شده و اگر اثراث منفی بر محیط‌های وارد شده داشته باشند تبدیل به گونه مهاجم می‌شوند. گونه‌های مهاجم می‌توانند طیف وسیعی از پیامدهای بوم شناختی، تکاملی، اقتصادی و اجتماعی را به بار آورند.

ماهی قرمز (Goldfish- نام علمی: Carassius auratus) در خانواده کپورماهیان قرار دارد. این ماهی بومی کشور چین بوده و جزو معروف¬ترین حیوانات خانگی محسوب می‌شود که از سالیان پیش در این کشور به صورت اهلی درآمده است. ماهی قرمز قادر به تحمل طیف وسیع دما، pH و شوری آب است و در برابر غلظت پایین اکسیژن و آلودگی آب مقاوم است. همین خصوصیات باعث شده که شرایط متفاوت محیط جدیدی که وارد آن می‌ شوند را تحمل و خود را با آن سازگار کنند.

چگونگی ورود ماهی قرمز به کشور و تبدیل شدن آن به عنوان نمادی از سال نو:

در مورد نحوه ورود این ماهی به کشور و فرهنگ ما اطلاعات مستندی وجود ندارد، اما برخی رسانه‌های خبری اعلام کرده‌اند که ورود ماهی قرمز در پی ورود چای در حدود ۸۰سال پیش اتفاق افتاده است. این ماهی توسط تجار با توجه به ارزش زینتی در قرن 16 میلادی به اروپا نیز معرفی شده است و در زمره اولین حیوانات خانگی قرار دارد. ماهی قرمز نماد عید در میان چینی ‌ها نیز هست و در هنگام عید مردم چین این ماهی را در طبیعت رهاسازی می¬‌کنند. اما باید توجه داشت که کشور چین (غالباً بخش‌های جنوبی این کشور) منطقه بومی پراکنش این ماهی است. بنابراین رهاسازی این ماهی در مناطق بومی چندان مشکل ساز نخواهد بود؛ اما متاسفانه در ایران چند سالی است شاهد هستیم که به مردم توصیه می¬‌شود (البته اغلب در رسانه‌¬های غیر رسمی) که ماهی قرمز را در طبیعت رهاسازی کنند. این توصیه اصلا درست و علمی نیست؛ چرا که این ماهی مي‌تواند در اکوسیستم ‌های وارد شده بسیار مشکل¬ ساز باشد. پس با توجه به این که این ماهی بومی کشور ما نبوده بدون شک در فرهنگ باستانی ما جایی نداشته است؛ اما در مورد اینکه چطور این ماهی به فرهنگ کشور ما راه پیدا کرده است، می‌توان گفت که شاید این ماهی را با توجه به داشتن پتانسیل زینتی به نوعی وارد فرهنگ ما کرده¬ اند که از سوی جامعه برای خرید آن ایجاد نیاز کرده باشند. پس حذف این ماهی از سفره هفت¬ سین نمی¬‌تواند لطمه‌ای به فرهنگ کشور ما وارد کند و علاوه بر این با این کار دیگر دلیلی برای نگرانی در مورد نگهداری ماهی قرمز در منازل وجود نخواهد داشت. همچنین نگهداری ماهی قرمز در اسارت در شرایط نامناسب (تنگ¬ های بلورین) هم از لحاظ حقوق حیوانات امر صحیحی نیست.

چگونه ماهی قرمز، تبدیل به گونه مهاجم می‌شود؟

یکی از خصوصیات مورد توجه در مورد تولید مثل ماهی قرمز وقوع پدیده ماده‌زایی است. در این پدیده ماهی ماده می ¬تواند بدون حضور ماهی نر و با استفاده از اسپرم ماهیان نر از کپورماهیان دیگر (گونه‌¬های مختلف) تخمک‌های خود را بارور ساخته و ماهی ماده تولید کند. همین امر به علاوه سن بلوغ پایین، باعث شده به سرعت در محیط¬ های وارد شده جمعیت¬‌های پایدار تشکیل داده و تبدیل به گونه مهاجم شود و پیامدهای محیط زیستی به بار آورد. متأسفانه این گونه (غالباً نوع وحشی آن که در بین صیادان محلی به اوشین معروف است) به دلیل تجارت آن و ارزش زینتی که دارد همراه با ورود کپورماهیان دیگر از سال‌های دور به کشور ما وارد شده است.

آثار مخرب زیست محیطی ماهی قرمز در کشور ما:

متأسفانه با توجه به گستره معرفی وسیع این گونه در دنیا، مطالعات درباره پیامدهای بوم شناختی و محیط زیستی آن بسیار کم بوده است، اما آثاری چون: • افزایش آلودگی و تیرگی آب به دلیل تغذیه از گیاهان و مواد آلی موجود در بستر • از بین بردن گیاهان آبزی که برای ماهیان بومی دیگر به عنوان آشیانه و محل تخم ‌ریزی استفاده می‌شود • رقابت تغذیه‌ای و رقابت برای فضا با سایر گونه‌های بومی • کمک به رشد بی رویه جلبک از طریق تسهیل رشد جلبک‌های تک سلولی تغذیه شده درون دستگاه گوارش این گونه • هدر دادن اسپرم کپورماهیان بومی • تولید مثل و تشکیل افراد هیبرید با برخی گونه‌های دیگر از کپورماهیان و از بین بردن تمامیت ژنتیکی آن‌ها • کاهش رفتار تولید مثلی برخی دوزیستان بومی در حضور این گونه • انتقال بیماری به ماهیان دیگر از جمله آثار مخرب زیست محیطی این گونه است.

درحال حاضر ماهی قرمز چگونه در کشور پرورش می‌یابد:

پرورش ماهی قرمز غالباً در استخرهای پرورش ماهی و قفس‌های توری انجام می‌شود. اما بارها شاهد عدم رعایت استانداردهای پرورش به ویژه عدم رعایت نکات مربوط به قرنطینه و رها شدن ماهیان پرورشی و زینتی به اکوسیستم¬‌های طبیعی کشور بوده‌ایم. پرورش این ماهی در قفس‌های توری نسبت به استخرهای پرورش احتمال آزاد شدن آن را در آب‌های داخلی کشور بالا می‌برد، به ویژه تخمک‌های لقاح یافته مولدین می‌تواند از چشمه‌های تورهای پرورشی وارد محیط طبیعی شود. متأسفانه نوع وحشی ماهی قرمز و گونه‌های نزدیک به این گونه (سایر گونه‌های جنس Carassius) در برخی سیستم‌های آبی کشور مثل تالاب انزلی، دریاچه هامون، دریاچه نئور اردبیل تبدیل به گونه غالب و مشکل ساز شده ¬اند.

آیا می‌توان با پرورش اصولی ماهی قرمز در کشور از اثرات منفی زیست محیطی آن کاست؟

این امر با توجه به رعایت نکات قرنطینه در مورد پرورش ماهیان غیر بومی امکان‌پذیر است، حتی در برخی کشورها مثل کانادا و ایالات متحده پرورش این ماهی با توجه به شرایط و رعایت قوانین وضع شده انجام شده، در مورد تأثیرات منفی این گونه در محیط¬‌‌های غیر بومی به عموم مردم اطلاع رسانی و برای رهاسازی این گونه در طبیعت جریمه وضع شده است. پس پرورش اصولی این ماهی و عدم رهاسازی آن در طبیعت صد در صد از حجم آثار زیان¬بار آن می‌کاهد. همچنین در مجموع کشور ما نیاز به وضع قوانین اصولی در مورد پرورش و نگهداری گونه¬‌های غیر بومی دارد. ***نکته‌ای که وجود دارد این است که این ماهی نباید وارد اکوسیستم‌های طبیعی کشور ما شود و مردم کشور ما باید بدانند که با انجام این کار مشکلات فراوانی را برای محیط زیست کشور خود به وجود می‌آورند، پس عدم رهاسازی ماهی قرمز در طبیعت یکی از نکات کلیدی در مدیریت این گونه غیر بومی و کاهش حجم آثار منفی آن بر محیط زیست است.

آبزیان زینتی دیگر که درکنار ماهی قرمز به فروش می‌رسد:

متأسفانه ماهی فایتر (جنگجوی سیامی)، و گونه‌های مثل لاک‌پشت گوش قرمز و انواع دیگر لاک‌پشت، سمندر لرستانی، مارهای آبی و ... از جمله آبزیان دیگر هستند که شاهد فروش آن‌ها در ایام پیش از نوروز هستیم. اگر گونه غیر بومی بتواند با محیط جدید معرفی شده سازگار شود، تولید مثل کرده و جمعیت پایدار شکل می‌دهد و در صورت تبدیل شدن به گونه مهاجم، آثار منفی بر اکوسیستم‎هایی که به آن معرفی شده است، دارد. در مورد ماهی فایتر گزارشی از ایالات متحده مبنی بر حضور این ماهی در اکوسیستم‌های این کشور ارائه شده است اما تأثیرات منفی از این گونه گزارش نشده است که به احتمال فراوان عدم بررسی و مطالعه دقیق، دلیل آن بوده است. در مجموع برای فهم این که آیا یک گونه غیر بومی چه آثار زیان باری دارد، باید مطالعه‌هایی تحت عنوان ارزیابی ریسک در مورد آن گونه صورت گیرد.