اهدای خون، اهدای سلامت یا بیماری؟

جام جم: احتمالا همه ما بارها عبارت «اهدای خون اهدای زندگی است» را شنیده‌ایم. جالب است بدانید یک واحد خون اهدا شده می‌تواند به درمان سه نفر کمک کند، اما مهم‌تر از فرآیند اهدای خون، اهدای مستمر خون است که فارغ از فواید این کار برای اهداکننده، نشانه انساندوستی به شمار می‌رود. اهداکننده مستمر خون می‌تواند به طور متوسط جان هزار نفر و اهداکننده با گروه خونی نادر می‌تواند تا دو میلیون نفر را از خطر آسیب‌های جدی نجات دهد. فرآیند درمان بسیاری از بیماری‌ها و روش‌های درمانی پیشرفته، نیازمند تزریق خون یا فرآورده‌های خونی است. از طرفی علاوه بر گسترش مرزهای دانش بشر بخصوص در علوم پزشکی هنوز جایگزین مناسبی برای خون انسان شناخته نشده است. اهدای خون داوطلبانه، مطمئن‌ترین راه تامین خون و فرآورده‌های خونی است و اهداکنندگان خون براساس انگیزه‌های انسانی اقدام به اهدای خون می‌کنند. خون اهدا شده ممکن است به صورت کامل یا پس از جداسازی اجزای آن به صورت فرآورده خونی مانند گلبول قرمز، پلاکت یا پلاسما استفاده شود. به گفته دکتر آزیتا آذرکیوان، فوق‌تخصص بیماری‌های خون گرچه اهدای خون فوایدی برای اهداکننده دارد، اما باید همراه با نیت خیرخواهانه باشد. اهمیت اهدای خون مستمر هنگام اهدای خون در دو مرحله معاینات پزشکی و خود حذفی محرمانه، از سالم بودن خون فرد اهداکننده اطمینان حاصل می‌شود. معاینات پزشکی از قبیل اندازه‌گیری وزن، فشار خون، درجه حرارت بدن و سنجش سطح هموگلوبین خون است. در مرحله خود حذفی محرمانه نیز پس از مصاحبه و راهنمایی پزشک فرد می‌تواند اگر ابهامی درباره سلامت خود دارد، پاسخ «مصرف نشود» را درون صندوق مخصوص اندازد تا خون از چرخه مصرف خارج شود. دکتر آزیتا آذرکیوان درباره اهدای خون سالم و مستمر می‌گوید: ما همواره به دنبال اهداکنندگان خون مستمر و اهدای خون سالم هستیم. بهتر است کسی که از سلامت خود اطمینان دارد، با تصور این که این خون قرار است برای یکی از افراد خانواده خودش استفاده شود، تصمیم به اهدای خون بگیرد. گرچه آزمایش‌ها و معاینات پزشکی خون ناسالم را از سالم غربال می‌کند، اما ممکن است بیماری‌های ناشناخته‌ای وجود داشته باشد که بهتر است در این موارد فرد صادقانه پاسخ دهد. گفته می‌شود اهدای خون، مغز استخوان را تازه می‌کند، اما در منابع علمی به این نرسیده‌ایم که چه فواید مشخصی می‌تواند برای اهداکننده داشته باشد. در جهان نیز هدف جذب اهداکنندگان مستمر برای اهدای خون سالم فارغ از فواید آن برای اهداکننده است. دسترسی به خون سالم دکتر محمود هادی‌پور، مشاور امور مصرف‌کنندگان مستمر خون در سازمان انتقال خون، درباره لزوم دسترسی به خون سالم می‌گوید: در اهدای خون دو مساله مهم حمایت از اهداکننده و حمایت از مصرف‌کننده وجود دارد. دغدغه ما این است که اهداکننده آسیبی از اهدای خون نبیند. اگر اهداکننده درست انتخاب و فرآیند اهدای خون صحیح انجام شود، اهداکننده هیچ مشکلی در زمینه اهدای خون نخواهد داشت. از طرف دیگر، مصرف‌کننده نباید با دریافت خون آسیبی ببیند. در هر جامعه‌ای از هر سه نفر، یک نفر در طول حیات خود به خون یا یکی از فرآورده‌های خونی احتیاج پیدا می‌کند. حضور اهداکننده در این عرصه کمک می‌کند فرآیندی در جامعه ایجاد شود که روزی نتیجه به خود فرد بازگردد. دکتر هادی‌پور درباره شرایط اهداکنندگان خون ادامه می‌دهد: استفاده از بعضی داروها ممکن است به طور موقت، فرد را معاف از اهدای خون کند و استفاده از بعضی داروها منع همیشگی دارد. همین طور مکان‌هایی وجود دارد که به دلیل خطرات اپیدمیولوژیک (خطر ابتلا به بیماری‌های واگیردار منطقه) در آن منطقه، وقتی فرد به آنجا سفر می‌کند، باید دوره‌ای را صبر کند و بعد اهدای خون را از سر گیرد. این طور نیست که هرکس برای مثال به منطقه‌ای می‌رود، به بیماری خاصی مبتلا شود، اما ما می‌خواهیم این خطر را از مصرف‌کننده دور کنیم. مزایای اهدای خون اهداکننده مستمر خون، کسی است که حداقل سه بار در سال اقدام به اهدای خون می‌کند. چنین افرادی، بهترین و قابل‌اعتمادترین منابع تامین خون مورد نیاز بیماران به شمار می‌روند. علاوه بر این، اهدای مستمر خون مانع انباشت فرآورده‌های خونی در زمان نگهداری محدود در بعضی ایام سال می‌شود. به طور معمول خون و فرآورده‌های خونی مثل گلبول قرمز تا 35 روز در دمای یخچال قابل نگهداری است. مشاور امور مصرف‌کنندگان مستمر خون در سازمان انتقال خون می‌گوید: یکی از مزایای اهدای خون مستمر این است که افراد با عوامل خطرزا برای سلامت آشنا خواهند شد. برای مثال فرد می‌فهمد که رفتار پرخطر ممکن است چه عوارضی داشته باشد. بنابراین اگر بین اهداکنندگان مستمر تحقیق کنیم، آنها افرادی هستند که زندگی سالم‌تری دارند و زندگی سالم آنها بر زندگی دیگران هم تاثیر می‌گذارد. افراد با یکدیگر متفاوتند و هر فرد با خودش مقایسه می‌شود. در مورد بعضی افراد ممکن است با اهدای خون، مشکلات قلبی کمتر شود یا در آینده از نوعی سرطان در آنها پیشگیری شود. البته این مساله از نظر علمی اثبات نشده است. افراد سالم در محدوده سنی مشخص، امکان اهدای خون دارند. معمولا آقایان هر سال چهار بار و خانم‌ها سه بار می‌توانند خون اهدا کنند و در این فاصله زمانی خون بازسازی خواهد شد. در نهایت، امکان این وجود دارد که به دلایلی و برای سلامت خود فرد، از او خون نگیرند، اما او وظیفه اجتماعی و اخلاقی خود را انجام داده است. همچنین اهداکنندگان مستمر سلامت خود را به سلامت مصرف‌کننده متصل می‌کنند. در کشور ما نزدیک به یک پنجم خون دریافتی برای گروه خاصی به نام بیماران تالاسمی مصرف می‌شود. ما برای فردی که در طول سال، حدود 28 بار خون مصرف می‌کند، باید به فکر تهیه خون سالمی باشیم که سلامت او به خطر نیفتد. این جنبه را کسانی که برای بار اول به واحدهای اهدای خون مراجعه می‌کنند، در نظر داشته باشند. حجامت؛ جایگزین مناسب اهدای خون است؟ حجامت نوعی روش خونگیری است که برای درمان بعضی بیماری‌ها یا به منظور انبساط عروق و افزایش توان سیستم ایمنی بدن انجام می‌شود. گفته می‌شود در حجامت به دلیل خارج شدن سموم و خون زائد و جایگزینی خون تازه، فواید بیشتری نسبت به اهدای خون وجود دارد، اما بسیاری از پزشکان این موضوع را تایید نمی‌کنند. پزشکان معتقدند در حجامت خونی دور ریخته می‌شود که می‌تواند نیاز بیمار را به خون تامین کند و به دلیل نظارت نداشتن متخصص برای فرد خطراتی دارد. با این که حجم خونی که در حجامت از فرد گرفته می‌شود بسیار کم است، اما ممکن است فرد دچار خونریزی شود و عوارض جانبی بیشتری ایجاد شود. به گفته دکتر آذرکیوان در حجامت خطر انتقال عفونت وجود دارد و ممکن است عوارض زیادی داشته باشد که از نظر علمی به هیچ کس به عنوان جایگزینی برای اهدای خون توصیه نمی‌شود.