چگونه و در چه زمانی کودک خود را تشویق و تنبیه کنیم؟

سرویس سبک زندگی فردا؛ مریم حدادی: حرف از تشویق و تنبیه که به میان می‌آید، اغلب یاد کارت‌های صد آفرین دوران مدرسه می‌افتیم. سعی می‌کنیم همان روش را ناخوداگاه پیاده کنیم. یعنی به ازای هر کاری که نمود خارجی مورد تایید ما، مانند نمره ۲۰، پیدا کرد، همان مورد تشویق ما قرار می‌گیرد و زمانی که آن را به کودک ندهیم یعنی تنبیه. همین‌قدر صفر و یکی. یک بار بیایید کل داستان را از ابتدا بخوانید. اصلا این روش صحیح است؟ این که تنها پایان کار را ببینیم؟! فرزند ما در مسیر رسیدن به هدف نیز تلاش می‌کند و اگر این مسیر به خوبی دیده و تشویق نشود، به انتهای دلخواه هم نخواهد رسید. تنبیه و تشویق، بارهای عاطفی خاص خودشان را دارند و کودک را می‌توانند لبریز از احساس خوب بودن کنند و یا می‌توانند او را سرخورده و منفعل کنند. شوق، یک وسیله است که شما به وسیله آن می‌توانید بسیاری از امور تربیتی را به درستی منتقل سازید.

چرا تشویق لازم است؟

یک بار کودکی خودتان را به یاد بیاورید که به خاطر یکی از موفقیت‌های‌تان تشویق شدید، چه حسی داشتید؟! همین حس را نیز کودک شما دارد. در حجم و اندازه کوچک‌تر. او می‌تواند مسیر خود را مشخص کند و همراه با همین حس خوب، سایر کارهایی که او را به مسیر موفقیت‌های اینچنینی هدایت کند را پیدا نماید. زمانی که کودک تشویق دریافت می‌کند، می‌تواند رفتارهایی که شامل این رفتار نمی‌شوند را اصلاح سازد، به عنوان مثال زمانی که شما او را به خاطر خوب غذا خوردن تشویق می‌کنید، او تلاش می‌کند بعد از این همین رفتار را ادامه دهد تا آن‌که با غذا نخوردن، بی تفاوتی شما را ببیند. در ادامه همین رفتارها، کودک با تحسین و تشویق، با بهترین روش می‌تواند مسیر خود را مشخص کند و سر دو راهی‌های تصمیم‌گیری قرار نگیرد.

در هنگام تشویق کودک خود، این نکات را به یاد داشته باشید

زمانی که کودک را تشویق می‌کنید، نکات زیر را مد نظر داشته باشید تا او دقیقا علت رفتار شما را متوجه شود:

هنگام تشویق، کودک باید بفهمد که به چه جهت تحسین شده است. برای او توضیح دهید که به این علت که همه غذای‌ت را خوردی و ظرف‌ت تمیز شده است، یک شکلات جایزه می‌گیری. نباید بگویید:«چون غذایت را خوب خوردی» فرزند شما هنوز معنای خوب و بد را نمی‌تواند در عمل متوجه شود و احتیاج به مصداق‌های عینی دارد. تشویق باید هر چند وقت یک بار و در برابر کارهای شاخص کودک باشد، نه به صورت همیشگی و برای هر کاری؛ چرا که در این صورت، تشویق تأثیر خود را از دست خواهد داد. تشویق نباید از حد اعتدال تجاوز کند، زیرا ممکن است کودک را به خودبینی و خودستایی گرفتار کند.

تنبیه باید نقشی آگاهی دهنده داشته باشد

تنبیه در نظام تربیتی اسلامی، عاملی بازدارنده و به معنای بیدار کردن و آگاه کردن کسی بر امری است. پس نقشی آگاهی دهنده دارد. در ادامه همین نگاه، می‌توان درک کرد که کتک و ناسزا هیج کدام نقش آگاهی دهنده ندارند. بلکه فقط باعث تخلیه روانی شما به عنوان والدین می‌شوند. با اعمال فشار آگاهی داده نمی‌شود. بلکه از طریق صحبت و یا محرومیت صورت می‌پذیرد. تا کودک متوجه خطای خود بشود نه این‌که محلی باشد برای تخلیه فشارهای روانی والدین. اگر شما از تنبه به صورت کتک و زور، نتیجه دیده‌اید باید بدانید که خود کنترلی را در فرزند خود کشته‌اید و این یعنی تا زمانی که او کسی را در اطراف خود برای اعمال خواسته‌ای حاضر نبیند، کاری را طبق اصول اساسی آن انجام نمی‌دهد.

چطور کودک خود را تنبیه کنیم؟ بهترین روش را می‌توان در دستور امام صادق علیه‌السلام یافت که در مقابل شکایت یکی از افراد از فرزند خود، فرمود:«لا تَضْرِبْهُ وَاهْجُرْهُ و لا تُطِلْهُ» یعنی:«او را نزن، با او قهر کن ولی این قهر را طولانی نکن». این شیوه کار آمدترین شیوه است به شرطی که فرزند شما آنقدر محبت و مهربانی از سمت شما دیده باشد که حالا قهر کردن کوتاه با او، او را متوجه خطای خودکند. بیشتر پدر و مادرها در برخورد با خطای کودک، او را تنبیه نمی‌کنند، اما بیش از آن کودک‌شان را مورد سرزنش خود قرار می‌دهند، که این شیوه موجب گستاخی کودک در برابر والدین خود می‌شود و زمینه اصلاح او را از بین می‌برد. ملامت لازم نیست که به صورت غلیظ و همراه با خشونت باشد، بلکه ممکن است به صورت سؤالاتی از کودک باشد که او را وادار به اندیشیدن در رفتار خود می‌کند. برای مثال می‌توان به دور از عصبانیت با جملاتی از قبیل: آیا نمی‌خواهی در رفتار و گفتار خود تغییری ایجاد کنی؟ و... او را متوجه خطایش کرد.