معیار اسراف در احادیث چه چیزی است؟

سرویس سبک زندگی فردا: از مهمترین عوامل هدایت و رستگاری، اعتدال و رعایت حدود الهی‌ست و اسراف درست نقطه‌ی مقابل آن است. اسراف به معنای تجاوز از حد و زیاده روی كردن، و عملی مخالف ساده زیستی و راهی برای گستردن دام‌های شیطان است. خداوند در سوره اعراف می‌فرماید: «کلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین» بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.

در این نوشتار به نقل از سایت تبیان به بررسی اجمالی این رذیله‌ی اخلاقی می‌پردازیم:

اسراف در روایات:

در باب مذمت اسراف احادیث فراوانی وارد شده که ما در اینجا به ذکر چند مورد بسنده می‌کنیم:

۱.امام علی (علیه السلام) فرمود: از برترین شرافت‌ها، خود داری از زیاده‌روی و اسراف است. «‌غررالحكم، ص ۳۷۰»

۲. امام علی (علیه السلام) فرمود: از نشانه‌های جوانمردی آن است كه میانه‌روی كنی و از زیاده‌روی پرهیز نمایی. «غررالحكم، ص ۳۷۶»

۳. رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) از كنار سعد در حالی که وضو می‌گرفت، گذشت و فرمود: ای سعد! این چه اسرافی است؟ عرض كرد: آیا در وضو گرفتن هم اسراف وجود دارد؟ حضرت فرمود: آری، هرچند كنار چشمه‌ای جاری باشی. «تفسیر صافی، ص ۲۸۳»

۴. امام علی (علیه السلام) فرمود: بخشش‌های بی جا (از مال و ثروت) زیاده‌روی و اسراف است و آن مال بخشنده‌اش را در دنیا رفعت می‌دهد و در آخرت به زیر می‌كشد (خوار و ذلیل می‌كند). «نهج‌ البلاغه، خطبه ۱۲۶»

۵. امام صادق (علیه السلام) فرمود: میانه‌روی را خدای بزرگ و بلند مرتبه دوست دارد و بر اسراف و زیاده روی خشم می‌ورزد، حتی به اندازه دور انداختن هسته خرمایی؛ زیرا قابل مصرف است و یا به مقدار دور ریختن باقی مانده نوشیدنی. «بحار الانوار، ج ۷۱، ص ۳۴۶»

معیار اسراف

احادیثی از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل است كه در مورد اسراف به اصحاب می‌فرمایند: كمترین حد اسراف این است كه لباسی را كه بیرون خانه برای حفظ آبرو می‏‌پوشی در داخل خانه نیز بپوشی یا باقیمانده آب و غذا را كه در ظرف می‏‌ماند دور بریزی و یا خرما را خورده و هسته آن را دور اندازی. (میزان‏‌الحكمه، ۴/۴۴۸)

در بعضی از احادیث آمده است كه در هنگام وضو گرفتن باید مواظب باشیم كه دچار اسراف نشویم و مقدار یك مد (معادل سه چهارم لیتر) آب برای وضو كفایت می‏كند.

و نیز احادیثی از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل شده است كه از آن جمله این حدیث است كه «عیاشی از ابان بن تغلب‏» از آن حضرت نقل می‏‌كند كه مال و ثروت از آن پروردگار است كه آن را در نزد مردم به امانت گذاشته است و به آن‌ها اجازه فرموده كه در حد اعتدال و میانه‏‌روی بخورند و بیاشامند و لباس بپوشند، و نكاح كنند، مركب سواری داشته باشند و مازاد آن را به فقرای مؤمنین ببخشند و بدین ‏وسیله اختلافات طبقاتی را از بین ببرند و پراكندگی‌ها را ترمیم كنند و كسی كه این‏‌گونه عمل می‌‏كند، آنچه را كه می‏‌خورد و می‏اشامد، اعمالش مباح است و نكاح او و استفاده از مركبش نیز حلال می‏‌باشد و كسی كه از این حد تجاوز كند بر او حرام است و سپس فرمود كه اسراف نكنید كه خداوند مسرفان را دوست ندارد.

در حدیثی دیگر می‌فرماید: «كسی كه چیزی را در غیر اطاعت ‏خدا انفاق كند او مبذر است و كسی كه در راه خدا چیزی را انفاق كند او مقتصد است. (تفسیر برهان، ۲/۴۱۶) در این جا معلوم می‏‌شود كه بذل و بخشش اگر به قصد و نیت الهی نباشد حكم اسراف را دارد و اصولا از دید اسلام چنین عملی اخلاقی و پسندیده نیست‏.

اسراف ضایع کردن نعمات است و باعث ضرر رساندن به مال انسان و از بین رفتن آن در مدت زمانی کوتاه می‌شود و همچنین زندگی انسان را به جهنمی از فقر و نداری تبدیل می‌کند. اسراف کار، عاقبتی جز جهنم ندارد. خداوند در سوره مؤمن آیه ۴۳ مسرفین را یاران آتش خوانده است.

اسراف در نعمت‌ها

هارون الرشید پنجمین خلیفه عباسی روزی به گوشت جزور یعنی شتر جوان كه وارد ماه ششم شده باشد میل پیدا كرد. آشپز هر روز غذایی از گوشت آن شتر تهیه كرد و كنار غذاهای چندین رقم سفره خلیفه می‌گذاشت . روزی هارون لقمه ای از غذای گوشت جزور را برداشت و بر دهان گذاشت، جعفر برمكی وزیر هارون خندید. هارون گفت: چرا می‌خندی؟ اصرار كرد تا علت خنده را بگوید، جعفر گفت: آیا می‌دانی این لقمه چقدر تمام شد؟ هارون گفت: نه، چقدر تمام شده؟ جعفر گفت: صد هزار درهم. هارون گفت: یعنی چه؟ چطور ممكن است. جعفر برمكی گفت: فلان روز كه میل به گوشت شتر جزور كردی، چنین گوشت در دسترس نبود، از آن روز تا به حال دستور دادم هر روز یك شتر جوان ذبح كنند و گوشتش را بپزند، تا هر وقت شما میل به آن كردی آماده باشد. امروز شما میل پیدا كردید، تا كنون ۴۰۰ هزار درهم صرف خریداری شتر جزور كردم، از این رو می‌گویم: این لقمه اینقدر تمام شده است.

سخن آخر اینکه اسراف ضایع کردن نعمات است و باعث ضرر رساندن به مال انسان و از بین رفتن آن در مدت زمانی کوتاه می‌شود و همچنین زندگی انسان را به جهنمی از فقر و نداری تبدیل می‌کند. اسراف کار، عاقبتی جز جهنم ندارد. خداوند در سوره مؤمن آیه ۴۳ مسرفین را یاران آتش خوانده است. یعنی اسرافکار اول جهنمی که در دنیا به واسطه گرفتاری در دام فقر و پریشانی و دست نیاز سوی دیگران بردن، برای خود درست کرده است و دیگری جهنمی که بواسطه اطاعت نکردن از فرمان خداوند در آخرت برای خود مهیا نموده است.

پس بیائیم تا از نعمت‌های الهی درست استفاده کنیم و بدون جهت آنها را حرام نكنیم و هدر ندهیم تا از این طریق جزء اسراف کاران قرار نگیریم. چرا كه اسراف از گناهان کبیره است كه پیامدهای دنیوی و اخروی سختی برای انسان دارد.

منابع:

سایت اندیشه قم

کتاب: یکصد موضوع ۵۰۰ داستان / سید علی اکبر صداقت

تفسیر برهان ج ۲