خطر عروسکی حرف زدن کودک‌تان را جدی بگیرید

سرویس سبک زندگی فردا؛ عطیه میرزاامیری: همهٔ ما در برابر استرس و یا صحبت کردن در یک جمع، تجربهٔ لکنت ناگهانی گفتار یا دیگرنارسایی‌های بیانی را داشته‌ایم. گاهی نیز این نقص را در بیان دیگران هم مشاهده کرده‌ایم. کودکان و نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اما در مورد کودکان موضوع حساس‌تر است و باید با دید علمی و پیگیرانه‌تری با موضوع برخورد کرد. در ادامه به نقایص رایج گفتاری کودکان، علل و آموزش‌های لازم در برخورد با آن، می‌پردازیم.

بچه‌هایی که دیر به حرف می‌افتند

برای کودکان، رشد و تکامل توانایی‌های گفتاری، تأثیر عمیقی بر سایر جنبه‌های رشدی دارد؛ مثلاً کودکی که توانایی‌های تکلمی‌اش بهتر است، در زمینه ارتباط با همسالان و پیشرفت تحصیلی معمولاً موفق‌تر است. اما این توانایی، چگونه توسعه می‌یابد و کی باید برای درمان اختلالات آن اقدام کرد؟

در زمان تولد، کودک از طریق گریه اولین صدا را ایجاد می‌کند. سپس از طریق قان و قون کردن که به خصوص نسبت به مادر انجام می‌شود و غیر از گریه با صداهای دیگر با مادر ارتباط برقرار می‌کند. در این زمان گریه کودک نیز اختصاصی‌تر می‌شود. مثلاً برای گرسنگی صدای گریه متفاوتی دارد و مادران هوشیار می‌توانند بین گریه‌های مختلف کودک افتراق قائل شوند. کودک در سن ۶ تا ۱۱ ماهگی به مرحله زبانی وارد می‌شود، به طور انتخابی و ارادی به صداها گوش می‌دهد و اسم خودش را، داغ، جیز و نه را تشخیص می‌دهد. سن متوسط گفتن اولین کلمه ۱۱ ماهگی است. تا یک و نیم سالگی، کودک حدود ۱۸ کلمه را می‌تواند بیان کند، در همین زمان حدود ۱۵۰ کلمه را می‌فهمد. کودک تا سه سالگی بیش از ۸۰۰ لغت را می‌تواند بگوید. ولی همیشه باید این نکته را در نظر گرفت که تعداد کلماتی که کودک درک می‌کند، بیشتر از کلماتی است که می‌تواند ادا کند. با نزدیک شدن به ۲ سالگی ضمایر را می‌فهمد (من، مال من و…) در این زمان او شروع به درک جملات پیچیده‌تر می‌کند و از عبارات دو کلمه‌ای استفاده می‌کند.

شایع‌ترین مشکلات تکلمی کودکان

اختلال در تلفظ، شایع‌ترین مشکل ارتباطی است که در آن، تولید صداهای تکلم با سطح رشدی کودک متناسب نیست. تلفط کودک شمرده، صحیح و صحبت‌هایش قابل فهم نیست، به اصطلاح کودک «عروسکی» صحبت می‌کند. گاهی ممکن است کودک نوک زبانی صحبت کند یا بعضی از حروف و صداها را حذف کند (مثلاً به جای کلمه عروسک می‌گوید عوسک یا شیرینی را شیینی تلفظ کند) گاهی ممکن است حرفی را جایگزین حرف دیگر کند (مثلاً به جای گربه بگوید دربه). این بیماری معمولاً در ۴ سالگی شروع می‌شود، زمانی که انتظار می‌رود تکلم کودک قابل فهم باشد.

در مورد بچه‌های زیر ۳ سال زمان تشخیص این اختلال وقتی است که تکلم حتی برای اعضای خانواه نیز غیر قابل فهم باشد. این بیماری در پسران شایع‌تر از دختران است. گروهی از کودکان نیز هستند که درک خوبی از زبان دارند اما برای استفاده از آن در گفتگو، مکالمه و برقراری ارتباط مشکل دارند. معمولاً این کودکان دیر شروع به صحبت می‌کنند. تا ۲ سالگی اولین کلمات خود را نمی‌گویند و زمانی هم که شروع به صحبت می‌کنند، کلمات جدید را به آهستگی و کندی وارد ذخایر لغات خود می‌کنند. ممکن است جمله‌ای که کودک به کار می‌گیرد از نظر قواعد دستوری به هم ریخته و بی‌نظم باشد. مثلاً به جای آنکه بگوید: «بابا ماشین دارد»، می‌گوید: «ماشین بابا دارد»

ممکن است هنگام یافتن کلمه مناسب، کلمه ناصحیحی را انتخاب کند که ارتباطی با آن کلمه ندارد. مثلاً به جای «صندلی» بگوید «میز» یا عملکرد آن را توصیف کند؛ به جای «صندلی» بگوید «چیزی که روی آن می‌نشینیم». این کودکان از کلمات کلی و مبهم، مثل: «چیز» یا «چیزه» زیاد استفاده می‌کنند یا ممکن است کلمه خودساخته خود را به کار گیرند.

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنیم؟

کودکانی که مشکل شنوایی داشته باشند، توانایی تولید صداهای ساده را نیز از حدود شش ماهگی رها می‌کنند. این شرایط به صورتی است که نوزاد شما هیچ صدایی از خودش در نمی‌آورد یا حتی تلاشی هم برای تولید صدا نمی‌کند و با شما ارتباط چشمی برقرار نمی‌کند. اگر کودک شما تا پانزده ماهگی هیچ کلمه‌ای بر زبان نیاورد، یا شما هنوز هم قادر نیستید که حتی یک کلمه از حرف‌های او را بفهمید، در این مورد با یک پزشک صحبت کنید و اگر در سه سالگی، هنوز هم کودک شما حروف بی‌صدای انتهای کلمات را تلفط نمی‌کند؛ مثلاً به جای «خوب»، می‌گوید: «خو»، یا به جای یک صدا یا هجا، از صداهای دیگر استفاده می‌کند؛ مثلاً به جای «مار» یا «موش» می‌گوید: «بار» یا «دوش»، ممکن است به مشکل شنوایی یا گفتاری مبتلا باشد.

روش درمانی این مشکل

آسیب‌شناسان زبان و گفتار بر شناسایی و ارزیابی این اختلال از همان ابتدا و سپس تمرین درست صحبت کردن در پایه‌های ابتدایی تاکید دارند. برخی از متخصصان به درمان گروهی این اختلال و برخی دیگر به درمان فردی معتقدند. هنگامی‌که کودک شروع به حرف زدن می‌کند، در سن مدرسه، اگر معلم او را تشویق به حرف زدن صحیح کند، همین امر باعث تقویت و بهبود زبان و گفتار می‌شود.

متخصصان توصیه می‌کنند زمانی که فرد آموزش دهنده صحبت می‌کند، کودک باید به دهان او در هنگام ادای کلمات، به دقت نگاه کند و سپس جلوی آینه صحبت‌های او را تقلید کند، یا اینکه صدای خود را ضبط کند و سپس هنگام گوش دادن، به خطاهای گفتاری‌اش توجه کرده و آن را اصلاح نمایند. در طول درمان و اصلاح مدل‌های زبانی؛ تشویق والدین، متخصصان و معلمان برای حرف زدن و بازتاب‌های مثبت آنان، نقش مهم و مثبتی را در این زمینه ایفا می‌کند.

در آخر اینکه: مشکل گفتاری کودک‌تان را جدی بگیرید. این مشکل اگر به سال‌های بعد زندگی کودک سرایت کند، آسیب‌های جبران‌ ناپذیری به فرزندتان وارد می‌کند. از جمله اینکه او اعتماد به نفس‌اش را برای صحبت کردن در جمع از دست می‌دهد و آرام آرام منزوی‌تر و ساکت‌تر می‌شود. همچنین در مدرسه نمی‌تواند با هم‌کلاسی‌هایش ارتباط برقرار کند. امید است با تشخیص به موقع و مراجعه به گفتاردرمانگر مشکل گفتاری کودک‌تان حل شود.