کدام واژه‌ها در قرآن کریم بیانگر لفظ «مسجد» هستند

خبرگزاری فارس: چند سالی است که دهه آخر ماه شعبان المعظم (۲۰ تا ٢٩ شعبان) به نام دهه تکریم و غبارروبی مساجد نامگذاری شده و فلسفه آن آماده‌کردن خانه‌های خدا برای حضور عبادت‌کنندگان و ورود به ماه مبارک رمضان است. به همین مناسبت گذری بر واژه «مسجد» در قرآن کریم داشته‌ایم که از کتاب «مسجد و سبک زندگی» اثر حجت‌الاسلام محمدتقی فعالی در ادامه می‌آید: واژه «مسجد» از ریشه‌ «سجد» به صورت اسم مکان به کار رفته و به معنای محل سجده یا عبادت و به تعبیر دیگر «سجده‌گاه» است. مسجد به قطعه کوچک یا بزرگ از زمین اطلاق می‌شود که پس از آماده‌سازی، جهت قبله در آن مشخص شده به عبادت و نماز اختصاص می‌یابد. این قطعه زمین می‌تواند دیوار داشته باشد یا نداشته باشد. می‌تواند با فرش‌های گران‌قیمت یا حصیرهای ارزان مفروش گردد، می‌تواند واجد سقف و گنبد و مأذنه بزرگ باشد یا نباشد و نیز می‌تواند بنای عظیم داشته باشد یا کوچک و ساده بنا شود. مسجد پیوندی با سجده دارد و سجده از ارکان اصلی نماز است و نماز از مهمترین عبادات به حساب می‌آید. خداوند اراده نمود تا مسلمانان مهمترین عبادت خویش یعنی نماز را به صورت جمعی برگزار کنند. مسلمان‌ها باید روزانه گرد هم آیند و با یکدیگر در پیشگاه او به سجد افتند. در مسجد اطاعت، خضوع، خشوع، ستایش و تعظیم موج می‌زند. مسجد نماد اجتماع و همگرایی مسلمانان است. خداوند می‌خواهد نام زیبایش در جایگاهی به نام مسجد بر زبان مسلمانان جاری شود. مسجد بدین معنا است که همگان در پیشگاه خدا برابرند. در زبان عربی واژه دیگری برای «مسجد» وجود دارد. کلمه «جامع» که به معنای جمع شدن است، در کشورهای اسلامی معادل مسجد به کار می‌رود. امروز در مصر، جامع به مسجدی اطلاق می‌شود که نماز جمعه در آن برگزار می‌شود. در مساجد جامع مردم گرد یکدیگر جمع می‌شوند و نماز برگزار می‌کنند. برخی اعتقاد دارند که مسلمانان در صدر اسلام عبادتگاه به نام مسجد ساختند اما با توسعه حکومت اسلامی، تعداد و شمارگان مساجد رو به فزونی گذارد و رفته رفته به بزرگترین مسجد هر شهر یا ناحیه جامع یا مسجد جامع گفته می‌شد. در برخی از نواحی رؤسای دولت‌ها یا حکومت‌ها مسجد جامع را پایگاه اصلی خود قرار می‌دادند و در آن مسائل حکومتی را مطرح می‌کردند. کاربرد «مسجد» در قرآن واژه مسجد به صورت مفرد یا جمع در قرآن 28 بار به کار رفته است. بررسی آ‌ماری کاربرد لفظ مسجد در قرآن به ما موارد ذیل را نشان می‌دهد: در 15 مورد با پسوند «الحرام»؛ در 5 مورد با عنوان «مسجد»؛ در 1 مورد با پسوند «الاقصی»؛ یک مرتبه به همراه لفظ «ضرار»؛ در 6 مورد کلمه مزبور به صورت جمع «مساجد». لفظ «البیت» در بسیاری از موارد به معنای کعبه یا مسجدالحرام است. لفظ مسجد در قرآن دارای معنی مختلفی است. سجده‌گاه: مرحوم علامه طباطبایی اظهار می‌دارد که مسجد در عرف قرآن به محلی اطلاق می‌شود که برای سجده مهیا شده جایگاه عبادت است. قرآن مسجد را در برابر صومعه و سایر معابد به کار برده و بر آنها اطلاق مسجد نکرده است. تفسیر تسنیم اعتقاد دارد که سرّ نامگذاری معبد به مسجد از باب رعایت حالت عبادی سجود است؛ زیرا شرافت در تقرب به خداست و بزرگترین حالت بنده به خدا در حالت سجود ظهور می‌کند. همین مضمون در تفسیر نمونه هم به چشم می‌خورد. مواضع سجده: در قرآن گاهی لفظ مساجد به معنای هفت موضعی است که در حال سجده به زمین گذاشته می‌شود. «وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا»؛ و مساجد ویژه خداست. پس هیچ کس را با خدا مپرستید. مسجدالحرام؛ مسجد در قرآن گاهی به معنای مسجدالحرام به کار رفته است. «هُمُ الَّذینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ الْهَدْیَ مَعْکُوفاً أَنْ یَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصیبَکُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ لِیُدْخِلَ اللَّهُ فی‏ رَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلیماً»؛ آنان کسانی هستند که کفر ورزیده و شما را از [ورود به] مسجدالحرام بازداشتند و نیز نگذاشتند قربانی‌هایی که با خود آورده بودید به محل قربانی‌اش برسد. و اگر مردان و زنان مؤمن ناشناسی در میان مکه نبودند، تا جنگ شما سبب کشته شدن آن بی‌گناهان شود و در نتیجه امر ناملایم و مکروهی [چون دیه] گریبان شما را بگیرد [شما را از جنگ باز نمی‌داشتیم، ولی بازداشتیم] تا خدا هر که را [مانند مردان و زنان مؤمنی که برای شما ناشناخته بودند] بخواهد در رحمتش در آورد. اگر مؤمنان از کافران جدا بودند یقیناً کافران [از اهل مکه] را به عذابی دردناک عذاب می‌کردیم. پرستش خدا؛ واژه مسجد در قرآن مجید کاربرد دیگری نیز دارد. کلمه مزبور در این استعمال معادل مساجد رسمی نیست بلکه به معنای مطلق پرستش خدا و خضوع در برابر اوست. «لاَ تَقُمْ فِیهِ أَبَداً لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ»؛ هرگز [برای عبادت و نماز] در آن مسجد نیست، قطعاً مسجدی که از نخستین روز بر پایه تقوا بنا شده شایسته‌تر است که در آن [به نماز و عبادت] بایستی، در آن مردانی هستند که خواهان پاکیزگی [و طهارت جسم و جان] هستند و خدا پاکیزگان را دوست دارد. به دست می‌آید که کاربرد کلمه «مسجد» در آخرین کتاب آسمانی همراه با خضوع و خشوع نسبت به خدا،‌ سجده نمودن و پرستش کردن در برابر او است. جایگاه مساجد از نظر قرآن و روایت از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. در اسلام هیچ مکانی منزلت و رفعت مسجد را ندارد. مسجد پایگاه ساجدان، جایگاه ذاکران و نور عارفان است. مهبط مسجد طاهران و منزل سالکان است. مسجد جایگاه نشر معارف اسلامی و تربیت مؤمنان و پرهیزگاران است. مسجد کانون اتحاد و انسجام مسلمانان به حساب می‌آید. دفاع از تمام ارزش‌های دینی و اسلامی در مسجد محقق می‌شود. مسجد به محلی اطلاق می‌شود که در آن مرزهای اعتقادی و فرهنگی پاسداری می‌شود. جایگاه رفیع مساجد در کتاب الهی و گفته‌های پیشوایان بیان شده است.