وضعیت شیعیان در آفریقا/ چه کسی پشت صحنه حمله به رهبر شیعیان نیجریه است؟/ وضعیت ساختار حکومتی و سابقه حمله کنندگان به منزل شیخ زکزاکی

سرویس بین الملل فردا: هنوز جهان تشیع در شوک حمله شبانه و وحشیانه به خانه رهبر شیعیان نیجریه به سر می برد. به راستی چه اتفاقی افتاد که شبانه به خانه کسی حمله برده اند که علیرغم توانایی در تشکیل گروه های نظامی، همواره نقش محسوسی در ایجاد آرامش و امنیت داشته است؟ پایگاه خبری تحلیلی فردا در گزارشی به سه بعد این فاجعه می پردازد که کم تر به آن پرداخته شده است.

برای بررسی این فاجعه، باید پیش زمینه هایی از ماجرا را مرور کرد و با بررسی نقش عوامل اجرایی، به پشت پرده ماجرا پی برد. در قسمت اول این گزارش، اطلاعات اولیه مهمی در مورد نیجریه به مخاطبان داده می شود و در بخش دوم - که فردا منتشر می شود - به موشکافی این فاجعه و برشمردن این سه بعد می پردازیم.

شکاف های داخلی جامعه نیجریه و نابسامانی امنیتی

جامعه نیجریه، نمونه ای از جوامع استعمار زده است که مرزهای آن در اتاق استعمار کشیده شده است. بریتانیا در سال 1960 این کشور را در حالی ترک کرد که خودش برای آن مرز آن را مشخص کرده بود و با قرار دادن یک جامعه موزائیکی با اختلافات عمیق، جنگی داخلی را از خود به یادگار گذاشت!

برای درک این بحران، کافی است سه معیار «حکومت»، «زبان» و «مذهب» را با هم مرور کنیم. در سال 1960 انگلستان در شرایطی نیجریه را ترک کرد که ساختار حکومت بعدی خود را تعیین کرد: «حکومت فدرالی دارای یک دولت اتحادیه مرکزی». به این ترتیب روشن است که خود انگلستان می دانست این کشور از جامعه یکپارچه ای برخوردار نیست. اما حتی این سیستم حکومتی هم به علت اختلافات شدید دولت های محلی (فدرال) پایدار نبود و دولت مرکزی در سال های 1961 ، 1963 و 1965 دستخوش تغییر شد!

تصاویری تاریخی از جنگ داخلی نیجریه

در سال 1966 نخستین جنگ داخلی نیجریه آغاز شد که 6 سال به طول انجامید. اصل درگیری در این دوره، بین دو بخش جنوبی و شمالی نیجریه بود. این جنگ در سال 1970 با توافق میان سران نظامی و تشکیل دولت واحد نظامی پایان یافت. جالب است که حتی حکومت نظامی هم نتوانست فضای پایداری در نیجریه ایجاد کند! طی سال های 1970 تا 1979، 4 نفر بر نیجریه حکومت کردند که هر 4 نفر در اثر ترور یا توافق سران نظامی از قدرت کنار رفتند! در سال 1979 «شهو شاجاری» به کمک اعتراضات مردمی (شبه انقلاب) و برانداختن شورای فرماندهی ارتش، قدرت را به دست گرفت و توانست چهار سال حکومت کند؛ اما خودش هم در سال 1983 طی یک کودتا به فرماندهی «محمد بوهاری» از قدرت کنار رفت. در دوره دوم حکومت نظامی، جمعا 5 نفر بر نیجریه حکومت کردند وکه آخرین آن ها «عبد السلام ابوبکر» بود که در سال 1999 تحت فشار آمریکا به برگزاری انتخابات در کشورش تن داد.

به این ترتیب، نیجریه در تاریخ 55 ساله خود، تنها 16 سال نظام انتخاباتی را تجربه کرده است و پیش از آن طی 39 سال، 4 نظام حکومتی را تجربه کرده است که مجموعا 10 نفر بر آن حکومت کرده اند! به عبارت ساده تر، عمر هر دولت در این کشور به کم تر از 4 سال می رسد!

بالا: محمد بوهاری، رئیس جمهور کنونی نیجریه پیش از این یکی از فرماندهان کودتاچی بود که در سال 1983 دولت نظامی تشکیل داد.

پایین: تبلیغات انتخاباتی محمد بوهاری برای انتخابات ریاست جمهوری سال 2015

ذکر این نکته نیز اهمیت دارد که سیاسیون فعلی نیجریه را همان نظامیان و سران حکومت نظامی سابق تشکیل می دهند. به عنوان نمونه، محمد بوهاری که هم اکنون رئیس جمهور نیجریه است، همان کسی است که در سال 1983 «شهو شاجاری» را با کودتا از قدرت کنار زده بود. همچنین عبدالسلام ابوبکر که آخرین رئیس حکومت نظامی نیجریه بود، هم اکنون جزء فرماندهان رده اول ارتش نیجریه است.

از نظر زبانی نیز این کشور شرایط عجیبی دارد. در شرایطی که انگلستان طی 160 سال حکومت مستقیم بر این کشور توانسته بود زبان انگلیسی را به عنوان زبان رسمی این کشور جا بیندازد که در دوران جنگ داخلی، حداقل سه گروه زبانی بومی در داخل نیجریه خواهان تغییر زبان رسمی کشور و انتخاب زبان های بومی و محلی به عنوان زبان ملی شدند. در حال حاضر در قانون اساسی مصوب 1999، زبان ملی نیجریه زبان انگلیسی است؛ اما سه زبان «هوسایی» (هوسه)، «ایگبو» و «یوروبایی» نیز به رسمیت شناخته شده است.

از نظر مذهبی نیز نیجریه یک جامعه کاملا دو پاره است. شمال این کشور کاملا مسلمان است و جنوب این کشور کاملا مسیحی! به این ترتیب به نظر می رسد این کشور تنها به حکم قوانین حقوق بین الملل و اراده انگلستان به یک کشور واحد تبدیل شده است! مقایسه ان با همسایه شمالی اش (نیجر) که یک کشور اسلامی است یا همسایه جنوبی اش (کامرون) که کشوری مسیحی نشین است و هر دو تحت سیطره فرانسه بودند، به خوبی نشان می دهد انگلستان تعمدا بذر نفاق و جنگ داخلی را در نیجریه پاشید تا بتواند در دهه های آتی نیز بر این کشور حکومت کند.

وضعیت شیعیان در نیجریه و مسأله «رشد تصاعدی شیعه»

در نیجریه ای که سراسر بحران و جنگ داخلی و آشوب را تجربه کرده است، شیعه بومی وجود نداشته است! بنا بر آمارهای رسمی در سال های 1955 و 1975 اساسا هیچ شیعه ای در این کشور زندگی نمی کرده است؛ اما منابع تحقیقاتی می گویند تا سال 1980 حدود 5هزار شیعه مهاجر موسوم به «خوجه» در نیجریه زندگی می کرده اند. «خوجه» نام یک قبیله از شیعیان هندی است که در گذشته به آفریقا مهاجرت کرده اند و هم اکنونی در غرب و مرکز آفریقا پراکنده شده اند. خوجه ها، هنوز علقه خود به سرزمین مادری (هندوستان) را حفظ کرده اند و به عبلت فرهنگ بسته ای که دارند، از مراوده با بومیان آفریقایی اجتناب می کنند.

در ابتدای انقلاب اسلامی، شیخ ابراهیم زکزاکی برای تحقیق در مورد حکومت های اسلامی به ایران می آید و در همین سفر شیعه می شود. او در بازگشت به نیجریه، تبلیغ شیعه را در میان بومیان نیجریه آغاز می کند و طی نزدیک به 30 سال، حدود 10میلیون نیجریه ای را شیعه می کند. بنا بر محاسبات دقیق آماری، در صورتی که این سیر رشد تشیع در نیجریه ادامه داشته باشد، در دهه 2020 میلادی، تشیع به مذهب اول نیجریه تبدیل می شود. این نکته زمانی اهمیت مضاعف می یابد که بدانیم نیجریه پرجمعیت ترین کشور آفریقاست و به نوعی مرز میان آفریقای شمالی (مسلمان) و آفریقای مرکزی و جنوبی (مسیحی و ادیان محلی) محسوب می شود.

رشد تشیع در نیجریه، کشورهای نزدیک به آن را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده است. روزنامه الشرق الاوسط در گزارشی اختصاصی با موضوع «رشد بی سابقه تشیع در غرب آفریقا» در سال 2013 به نقل از شیخ محمود عبدالله ابراهیم، رهبر شیعیان جزیره کومور می نویسد: «من خودم در سال 2004 شیعه شدم و در سال 2006 با بازگشت به وطن، تبلیغ تشیع را در دستور کار قرار دادم. امروز بیش از هزار نفر در کومور شیعه شده اند و حتی نزدیک به 50 نفر در حال تحصیل علوم طلبگی هستند و به زودی به مبلغان تمام وقت شیعه تبدیل خواهند شد.» بنا بر این گزارش در سنگال و مالی نیز به ترتیب پنج و یک درصد جمعیت شیعه شده اند؛ در حالی که تا چندی قبل، حتی یک شیعه هم در این کشورها زندگی نمی کرد! گینه بیسائو کشور دیگری است که گفته می شود تنها طی چند سال اخیر، 7هزار نفر در آن شیعه شده اند. طبق ارزیابی های رایج، مؤثرترین عامل مستقیم در گرایش به تشیع، موج میلیونی گرایش به تشیع در نیجریه است که تمام کشورهای اطراف را تحت الشعاع قرار داده است.

نقش سازنده و آرامبخش رهبری شیعیان در ایجاد امنیت

نکات فوق در حالی است که به نظر می رسد روند رشد تشیع در نیجریه حتی بالاتر برود و جمبه تصاعدی پیدا کند. برنامه های تبلیغی شیعیان در این کشور در مقیاس میلیونی برگزار می شود و به نظر می رسد بزرگ ترین فعالیت های انسانی در این کشور باشد. به عنوان نمونه در برنامه اربعین امسال نیجریه، با الگوگیری از سرزمین کربلا تجمعی برگزار شد که بین 3 تا 5 میلیون نفر در آن شرکت داشتند.

از دیگر برنامه های باشکوه شیعیان در نیجریه، تظاهرات وسیع روز قدس است که طول جمعیت تظاهر کننده در سال گذشته به ده ها کیلومتر می رسید! همه این ها در حالی است که جامعه نیجریه و کشورهای (اسلامی) اطراف آن با مصیبت فرقه وهابیت و گروه تروریستی «بوکو حرام» دست و پنجه نرم می کنند که باعث نفرت جوامع از اسلام وهابی می شود.

در این شرایط که از سویی تروریست های تکفیری قصد قتل عام شیعیان را دارند و از سوی دیگر جامعه نیجریه یک جامعه به شدت چندپاره، موزائیکی و با تجربه نزدیک به 10 دولت نظامی است؛ شیعیان همواره از اقدامات خشن و مسلحانه خودداری کرده و با خویشتنداری سعی می کنند بیش از پیش جوانان و توده های جامعه نیجریه و کشورهای همجوار را به مذهب حقه جعفریه جذب کنند. در این زمینه، نقش رهبری شیخ ابراهیم زکزاکی در خویشتنداری شیعیان کاملا محسوس و برجسته است.

اوج خویشتنداری رهبر شیعیان را می توان در وقایع روز قدس سال گذشته مشاهده کرد. در حالی که میلیون ها نفر با آرمان آزادی قدس و مبارزه با اسرائیل به خیابان ها آمده بودند، حکومت نیجریه به ریاست «گودلاک جاناتان» و فرماندهی ارتش «عبد السلام ابوبکر» بر آزادیخواهان آتش گشود که در نتیجه آن سه فرزند رهبر شیعیان شهید شدند. در این شرایط، باز هم شیخ ابراهیم زکزاکی خویشتنداری کرده و مانع اقدام متقابل شیعیان شد.

در قسمت دوم این گزارش، به بررسی وضعیت کنونی دولت نیجریه و علل بروز این فاجعه می پردازیم.