مراد از عالم دیگر برای انسان چیست

فارس: غلامحسین ابراهیمی دینانی، چهره ماندگار فلسفه ایران و عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در برنامه اخیر معرفت (شبکه چهارم سیما) درباره اندیشه‌های ملاهادی سبزواری عنوان کرد: در بیان طریقه مشائی؛ بر طبق آنچه شیخ الرئیس بیان کرده، بر وجه اختصار آن است که دانستی، علم دو قسم است: علم فعلی و انفعالی. وی ادامه داد: علم فعلی، علم مقدم بر معلوم بود، مثل صوری که بنّا و مهندس مبتکر در نفس خود تصویر می‌کنند و بر طبق آن، به وجود خارجی می‌آورند. علم انفعالی مثل علم دیگران بعد از وقوع آن‌ها در ماده خارجی است با آنها پس علم فعلی، علت است برای وجود معلوم و انفعالی، معلول است و لیکن علم بنّا، علت ناقصه است. دینانی با اشاره به اینکه امروز مهمترین مسأله در عالم مسأله شناخت‌شناسی یا اپیستمیولوژی است، اظهار داشت: ما همه چیز این عالم را با شناختن می‌شناسیم، زمانی که می‌گوییم «شناختم»، یعنی فلان کتاب را خواندم، منظره را دیدم و شناختم و بنابراین با شناختن همه چیز شناخته می‌شود، اما خود شناخت را با چه می‌شناسیم؟ این عضو مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت: مرحوم حاجی سبزواری به زیبایی با یک مثال مسأله را روشن کرده است، بزرگان گذشته زمانی که می‌خواستند مطالب سخت فلسفی را مطرح کنند بیشتر به ذکر مثال می‌پرداختند و در آن مطلب را توضیح می‌دادند. سبزواری می‌گوید شما یک مهندسی را در نظر بگیرید که ساختمان عظیمی می‌سازد مردم هم آن را می‌بینند، اما خود آن مهندس چه در ذهن داشته که این ساختمان نظیر عالی‌قاپو را ساخته است؟ وی در ذهنش نقشه‌ای کشیده و با آن علم ابتکاری که قبلاً هم هیچ کجا نبوده این ساختمان را ساخته است. وی افزود: شاعر هم زمانی که یک شعر خوب می‌سازد، قبل از آن شعر وجود نداشته است، هنر تقلیدی هم که هنر نیست. هنر ابتکار است و یک هنرمند با نقاشی یک منظره یا بازیگر در صحنه بازی به نوعی بازی می‌کند که جای دیگری نبوده است. دینانی با بیان اینکه چنین ابتکاری در زمینه هنر یا هر حوزه دیگری از عالم دیگری آمده است، یادآور شد: البته مراد از عالم دیگر یک مرز را تصور نکنند که بین این عالم و عالم دیگر است، عالم دیگر باطن انسان است و ما عالم‌های مختلفی در باطن خود داریم، خود قرآن کریم هم ظاهر و هم باطن دارد. وی با اشاره به اینکه تمام هنرها، زیبایی‌ها و ابتکارات نفخه‌ای است که در صور آدمی دمیده می‌شود و دمنده نیز حق تعالی است، توضیح داد:‌ این علم اشراق است، دنیای معرفت شناسی جدید تازه‌ترین مباحثش را بر مبنای شناخت شناسی نهاده است.