جنگ غذا و دارو در انتظار دنیا/اهمیت غذا،امنیت غذایی و تولید دارو برای ایران چقدر است؟

سرویس اقتصادی فردا: غذا و دارو در دنیای امروز نقش ویژه ای را ایفا می کنند.در واقع نمی توان از نقشی که غذای سالم و دارو در سلامت انسان ها ایفا می کند ساده گذشت. این در حالی است که هر چند با چیشرفت روز افزون علم و تکنولوژی انسان هر روز به کشف تازه ای در حوزه دارو نایل می شود و هر روز قدم های تازه ای در درمان بیماری ها برمیدارد اما به علت افزايش رشد جمعيت نياز به غذا افزايش چشمگيری يافته است و بسیاری از کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته با مشکل تامین غذا و حفظ امنیت غذایی مواجهند و در این میان بسیاری از کشور های توسعه نیافته و در حال توسعه توانایی تولید داروهای خاص و پیچیده را در کشو خود ندارند. همین مساله است که اهمیت غذا و دارو را برای کشوری در حال توسعه مانند ایران روشن می کند.اهمیت این موضوع تا جایی است که مقام معظم رهبری در بند هفتم ابلاغیه مقاوت اقتصادی خود به آن اشاره کرده اند. دراین بند از ابلاغیه به نقل از رهبر معظم انقلاب آمده است: تأمین امنیت غذا و درمان و ایجاد ذخایر راهبردی با تأكید بر افزایش كمی و كیفی تولید مواد اولیه و كالا. همانطور که از این بند مشخص است رهبر انقلاب نیز به اهمیت تولید غذای سالم و ذخیره ان و همچنین اهمیت بالا بردن تولیدات دارو یی و امنیت درمانی بیماران در داخل کشور تاکید کرده اند. اهمیت غذا و امنیت غذایی برای ایران ريشه اصلي مفهوم امنيت غذايي را اما مي توان در علم تغذيه انساني (Nutrition Science Human) جست وجو كرد. علم تغذيه انساني، دانشي است كه عمدتاً بر ارتباط ميان غذاي مصرفي و سلامت انسان تمركز دارد. در مرحله اي از حيات اين علم، اثبات وجود چنين رابطه اي در سطح سلول و فرد مورد توجه بود. امروزه كاربرد اين علم در جهان سوم به منظور تحليل مشكلات گرسنگي، بيماري و شناخت نحوه حل مشكلات ياد شده، اهميت روزافزون يافته است. البته كاربردي كردن علم تغذيه براي حل معضلات بشري، پس از جنگ جهاني دوم آغاز شد. در آغاز فرض بر اين بود كه حل مشكل گرسنگي و سوء تغذيه در جهان، در گروي افزايش توليد و عرضه مواد غذايي است و این در حالی است که مشکل اصلی عدم دسترسي يكسان و متوازن مردم به ذخاير غذايي در كشور ها و جهان است. در حال حاضر قریب یک میلیارد نفر در جهان از کمبود مواد غذایی رنج می برند که 800 میلیون نفرشان در فقر مطلق بسر می برند . نکته جالب اما اینجاست که 25 درصد جمعیت دنیا با بهره مندی از تکنولوژی و جدید ترین روشهای تولید و برداشت توانسته اند مازاد تولید داشته باشند ، در حالی که 75 درصد جمعیت جهان دچار کمبود مواد غذائی هستند . با این تفاسیر اگر تمام غذايي كه در سطح جهان توليد مي شود، به طور مساوي توزيع می شد، هر شخص مي توانست روزانه 2760 كالري مصرف كند كه اين ميزان بسيار بيشتر از تعريف استاندارد گرسنگي با مصرف كمتر از 1960 كالري در روز است. به این ترتیب است که اهمیت تولید غذا برای کشورها مشخص می شود و ایران با داشتن زمین های حاصل خیز کشاورزی می تواند با توسعه کشاورزی که این روزها رو به نابودی است حداقل در تولید مواد اولیه غذای سالم به سایر کشورها وابسته نباشد. البته نباید این نکته را نیز از نظر دور داشت که دانش در جهان کنونی اجازه می دهد یک نفر با تلاش خود غذای 10 نفر را تامین کند حال آنکه کشاورزی سنتی هر 10 نفر را مجبور به تهیه غذای یک نفر می کند واین مساله نقش صنایع غذایی و کشاورزی در کنار هم را به خوبی توجیه می کند. ایران با 12 نوع آب و هوا و زمین های حاصلخیز اما همواره شرایط تولید محصولات مرغوب کشاورزی را داشته و دارد اما با این حال مواد اولیه مانند گندم هر سال از کشورهایی چون امریکا به ایران وارد می شود و باز مالی زیادی به اقتصاد کشور وارد می کند. براساس آمار گمرک ایران در سال 92 بالغ بر شش میلیون و 699 هزار تن دانه سخت گندم و گندم دامی به ارزش بیش از دو میلیارد و 580 میلیون دلار وارد کشور شدکه این میزان واردات گندم در یک سال طی حدودا یک دهه اخیر بی‌سابقه محسوب می‌شود و این در حالی است که کشور ظرفیت های تولید گندم در داخل را دارد. از سوی دیگر به روایت آمار حدود 40 درصد از محصولات کشاورزی ایران به دلیل نداشتن امکانات نگهداری و نداشتن کارخانجات صنایع غذایی تولید غذای سالم، ضایع می شوند . با این وجود با توجه به توصیه های مقام معظم رهبری، صنایع غذایی کشور را می توان همطراز با فرش و خاویار ایران به بازار بین المللی عرضه کرد و این امر با داشتن 12 نوع آب و هوای مطلوب در کشور، حضور نیروهای متخصص ، صاحبان صنایع و بازرگانان غیر ممکن نخواهد بود و فقط نیاز به حمایت دولتی ها از بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در صنعت غذایی دارد. به این ترتیب دور از ذهن نخواهد بود که همانگونه که فرش و خاویار ایران در جهان معروف و دارای بازار است ، ایران در زمینه صنعت کنسرو و کمپوت به چنین موقعیتی دست یابد. هم اکنون کارخانجات معروف دنیا ، رب ، گوجه فرنگی و خیار و سیب را به صورت فله می خرند و با بهره گیری از تکنولوژی جدید صنعت بسته بندی آن را تغییر داده و به عنوان محصولات خودشان عرضه می کنند، لذا با تجهیز کارخانجات می شود سالیانه حدود هزاران تن آب میوه و کمپوت سیب را صادر کرد . شاید مهمترین قدم در رسیدن به هدف کاهش واردات و حمایت از کشاورزی در کشور باشد که باید به ان توجه جدی کرد. دارو و صنعت ایران از سوی دیگر بعد از غذا و صنایع غذایی، اهمیت دارو و درمان بر هیچکس پوشیده نیست و دراقع این اهمیت با اعمال تحریم های دارویی بر کشور طی 2 سال گذشته بیش از قبل خود را نشان داد. کمبود دارو به خصوص داروهای بیماری های خاص و گرانی آن ها در این چند سال اخیر مشکلات زیادی را برای مردم ایجاد کرد که نشان از اهمیت تولید دارو در داخل کشور تا جایی که ممکن است و همچنین لزوم واردات دارو از کشورهای مختلف جهان دارد تا اگر روزی کشوری خاص به ایران دارو نداد، منابع دیگری برای تامین دارو وجود داشته باشد. این در حالی است که پیشرفت صنعت دارویی ایران مدت زمان بیشتری را می طلبد.در واقع صنعت داروي ايران از بدو شكل‌گيري با فراز و فرود‌هاي متعدّدي روبرو بوده است. تولید دارو از قبل از انقلاب تا امروز پيش از پيروزی انقلاب اسلامي ايران تقريباً تمام نيازهای دارويی كشور به صورت مستقيم يا غيرمستقيم توسط شركت‌هاي خارجي تامين می‌شد و بزرگترين چالش در آن دوره وابستگي بسيار زياد و رقابت‌پذيري بسيار اندكِ معدود شركت‌هاي ايراني بود. پس از پيروزي انقلاب اسلامی، با واگذاري شركت‌هاي داروسازي تحت مالكيت خارجي به سازمان صنايع ملّي ايران و ملّي شدن بخش عمده‌ي اين صنعت، تا اندازه‌ي زيادي از وابستگي شركت‌هاي دارويي كاسته شد و شايد بتوان بزرگترين دستاورد صنعت داروسازي در بدو پيروزی انقلاب اسلامی را استقلال اين صنعت از سيطره ی شركت‌های چند ملّيتی قلمداد کرد. با این حال هنوز امکان تولید بسیاری از دارو ها در داخل کشور به دلیل نبود ابزار ها و تکنولوژی لازم وجود ندارد و همین امر ضرورت تامین و ذخیره دارو از سایر کشور ها را روشن می کند ضمن اینکه باید گوشه چشمی هم به ارتقا صنعت تولدی دارو در کشور داشت که از برنامه های بلند مدت است. به نظر مي‌رسد براي ایجاد زمينه‌هاي لازم جهت ورود به تجارت جهانی دارو و ايجاد شركت‌هاي داروسازي فراملّي، لازم است سياست‌ها و راهبردهاي ناظر بر فعاليت اين صنعت مورد بازنگري قرارگرفته و با ديدي فراخ و توام با دورانديشي مسائل بررسي و حل شوند. در این میان مهم ترین نکته تعامل با همه کشورهایی است که در حوزه دارو حرفی برای گفتن دارند و ایجاد رابطه تجاری با انهاست که در مواقع نیاز به دارویی خاص به هر دلیلی دست کشور در پوست گردو نماند. به عنوان مثال، صنعت تولید داروهای بیوتکنولوژی امروزه در دنیا در انحصار چند کشور اروپایی و آمریکایی است و با توجه به فناوری پیچیده و خاص مورد استفاده در این صنعت و قیمت بالای این محصولات جزء صنایع استراتژیک کشورها محسوب می شوند. نگاهی به بازار بین المللی داروهای زیست فناوری که عمدتاً داروهای بیماران خاص را دربر می گیرند در 5 سال گذشته نشان از رشد سریع این بازار و بالطبع افزایش هزینه های درمان دارد چرا که تولید این داروها هممانطور که گفته شد انحصاری است و برای همین لزوم تعامل با همه تولید کنندگان دارو اینجا به خوبی دیده می شود. از سوی دیگر، توجه به میزان ارز تامین شده برای دارو در سالیان گذشته که میلیون ها دلار را در بر می گیرد و مشتمل بر داروهای شیمیایی و زیست فناوری است، نشان می دهد که در صورت عدم برنامه ریزی تخصصی و جدی در این حوزه در 5 سال آینده تامین داروهای حیاتی و ضروری برای بیماریهای صعب العلاج به وضعیت بحرانی خواهد رسید. اگر چه تمامی داروهای بعضاً مشابه، لزوم حضور در بازار را ندارند، اما بخشی از همین برنامه می تواند بر رصد کارشناسی داروها و جلوگیری از ورود داروهای مشابه و بعضاً بدون مزیت به بازار کشور متمرکزشود تا از عادت بازار و انحراف منطق درمان کشور جلوگیری کند. به این ترتیب مدیریت واردات دارو و بعد از آن گام برداشتن به سوی تولید دارو اقداماتی است که در این زمینه می تواند مورد توجه قرار گیرد تا بیانات رهبری نیز محقق شود.