امام سجاد(ع)چگونه باماه رمضان وداع میکرد؟

دعای 45 صحیفه سجادیه از جمله ادعیه مشهور در وداع با ماه مبارک رمضان است که با این فراز آغاز می‌شود: «اللّهُمّ یَا مَنْ لَا یَرْغَبُ فِی الْجَزَاءِ وَ یَا مَنْ لَا یَنْدَمُ عَلَى الْعَطَاءِ وَ یَا مَنْ لَا یُکَافِئُ عَبْدَهُ عَلَى السّوَاءِ. مِنّتُکَ ابْتِدَاءٌ، وَ عَفْوُکَ تَفَضّلٌ، وَ عُقُوبَتُکَ عَدْلٌ، وَ قَضَاؤُکَ خِیَرَةٌ إِنْ أَعْطَیْتَ لَمْ تَشُبْ عَطَاءَکَ بِمَنّ‏ٍ، وَ إِنْ مَنَعْتَ لَمْ یَکُنْ مَنْعُکَ تَعَدّیاً. تَشْکُرُ مَنْ شَکَرَکَ وَ أَنْتَ أَلْهَمْتَهُ شُکْرَکَ. وَ تُکَافِئُ مَنْ حَمِدَکَ وَ أَنْتَ عَلّمْتَهُ حَمْدَکَ».

امام(ع) در این دعا، ابتدا به حمد و ثنای حضرت جل و جلاله می‌پردازد و پس از برشمردن نعمات الهی از جمله نعمت درک ماه مبارک رمضان، به وداع با این ماه عزیز می‌پردازند. ترجمه بخشی از این دعا به قلم شیخ حسین انصاریان به قرار ذیل است:

اى خدایى که در برابر احسان به بندگان پاداش نخواهى، و از عطا و بخشش پشیمان نمی‌گردى، اى کسى که مزد بنده خود را بیش از عمل او مى‏‌دهى، نعمتت بى‌استحقاق به بندگان رسد، و عفوت فضل، و مجازاتت عدالت، و قضایت عین خیر است. اگر بخشش کنى عطایت را به منّت آلوده نکنى، و اگر عنایت نکنى از باب ستم نیست، آن‏که تو را شکر کند شکرش کنى، در صورتى که خودت آن شکر را به او الهام فرمودى، و هر که تو را بستاید پاداشش می‌دهى؛ در حالى که آن ستایش را خودت به او تعلیم‏ کردى، پرده می‌‏پوشى بر آن که اگر می‌خواستى رسوایش می‌کردى، و جود و کرم کنى بر آن که اگر می‌خواستى از وى دریغ می‌کردى، در صورتى که هر دو مستحق رسوایى و دریغ تواند، امّا تو تمام امورت را براساس تفضل بنا نهاده‏اى، و قدرتت را بر آئین گذشت مقرّر کرده‏اى، و با آن که با تو به مخالفت برخاسته با بردبارى روبرو می‌شوى، و به آن که در حق خویش ستم کرده مهلت می‌دهى، با صبر و بردبارى خود مهلتشان می‌دهى، تا به حضرتت بازگردند، و در مؤاخذه عاصیان شتاب نمی‌کنى تا به توبه موفق شوند.

تا هلاک شونده آنان بدون رضاى تو هلاک نشود، و تیره‏‌بختشان به نعمتت بدبخت نگردد؛ مگر پس از قطع بهانه و بعد از اتمام حجت همه‌جانبه بر او، و این همه بزرگوارى و آقایى از عفو و گذشت توست اى بزرگوار، و بهره‏اى است از محبتت اى بردبار! تویى که بر بندگانت درى به سوى بخشش خود باز کرده‌‏اى، و آن را باب توبه نامیده‏‌اى، و بر آن درِ گشوده راهنمایى از وحى خود قرار داده‏اى، تا آن را گم نکنند، پس خود - که نامت والا و مبارک است - فرمودى: «به سوى خدا توبه خالص و بى‏‌پیرایه آورید، باشد که پروردگارتان گناهان شما را محو کند، و شما را داخل بهشت‌‏هایى نماید که نهرها از زیر آن روان است، در آن روزى که خداوند پیامبر خود و آنان را که به او ایمان آوردند خوار وذلیل نمی‌کند، درحالى‏‌که نورشان پیش ‏رویشان و از جانب راستشان روان است، می‌گویند: «خداوندا نورمان را کامل کن، و ما را مورد مغفرت قرار ده، که تو بر هر چیز توانایى». پس عذر کسى که از ورود به آن خانه غفلت کند پس از گشوده شدن در و به ‏پا داشتن راهنما چه خواهد بود؟ و تویى که در معامله با بندگانت بر عطاى خود افزوده‏اى، تا در این تجارتشان از عنایت تو سود برند، و در حرکت کردن به جانب تو کامیاب گردند، و از حضرتت بهره‏اى افزون دریافت نمایند، به همین خاطر، تو خود - که نامت مبارک است و بس والایى - فرمودى: ««مَنْ جآءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها، وَ مَنْ جآءَ بِالسَّیِّئَةِ»: «هر کس که یک‌کار نیک کند ده برابر آن پاداش دارد، و هر کس یک کار بد کند جز به مانند کارش عقوبت نبیند»، و نیز فرمودى: «مثل آنان که اموالشان را در راه خدا انفاق می‌‏کنند مانند دانه‌‏اى است که هفت خوشه رویانده، در هر خوشه صد دانه باشد، و خداوند براى هر که بخواهد آن را چند برابر کند»، و فرمودى: «یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ اَضْعافاً کَثیرَةً»: «کیست آن که به خداوند قرض‌الحسنه دهد تا خدا آن را چندین برابر سازد؟» و امثال و نظائر این وعده‏‌ها که در قرآن درباره چند برابر کردن کارهاى نیک فرو فرستاده‏اى.

و تویى آن خداوندى که با گفتار از غیب خود و به سبب ترغیبت که در برگیرنده‌ سود ایشان است آنان را به چیزى راهنمایى فرمودى که اگر از آنان مى‏‌پوشاندى دیدگانشان درک نمى‌‏کرد، و گوش‌هاشان فرانمى‏‌گرفت، و فکرشان به آن نمى‌‏رسید، چرا که فرمودى: «مرا یاد کنید، تا شما را یاد کنم، و مرا سپاس آورید و کفران نورزید»، و فرمودى: «هرآینه اگر شکر آرید شما را افزونى دهم، و اگر ناسپاسى کنید همانا عذاب من شدید است»، و فرمودى: «مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم، آنان که از عبادت من (دعا کردن) تکبّر ورزند به زودى خوار و ذلیل وارد جهنم مى‌‏شوند».

پس نیایش و دعا را عبادت، و ترکش را کبر و خودخواهى نامیدى، و بر ترک دعا به دخول دوزخ با ذلت و خوارى تهدید فرمودى. بدین سبب بندگان واقعى به نعمتت تو را یاد کردند، و به بخششت شکر آوردند، و به فرمانت به دعا برخاستند، و به خاطر گرفتن عطاى افزونت صدقه دادند، و تنها راه آزادى آنان از خشم تو، و دست‌یابى به رضاى حضرتت در آن بود. و اگر مخلوقى مخلوق دیگر را از سوى خود به مثل آنکه حضرت تو بندگانت را از سوى خود راهنمایى نمودى هدایت مى‏‌کرد موصوف به احسان، و موصوف به امتنان و بخشش بود، و به هر زبانى مورد ستایش قرار مى‏‌گرفت، پس سپاس توراست تا آنجا که در سپاس تو راهى وجود داشته باشد، و تا آنجا که براى سپاس کلمه‌‏اى که تو به آن ستوده شوى، و معنایى که به سپاس منصرف گردد باقى باشد. اى کسى که با احسان و فضلت بندگان را به سپاس فراخوانده‏‌اى، و آنان را غرق عطا و بخشش خود نموده‌‏اى.

چه آشکار و پخش است نعمت تو در ما! و چه فراوان است عطایت برما! و چه مخصوص است نیکى تو به ما! ما را به دین برگزیده‏ات راه نمودى، و به آئین پسندیده‏ات رهنمون شدى، و سالک راهى فرمودى که آن را هموار کردى، و ما را به راه تقرب به پیشگاهت، و وصول به کرامتت بینایى دادى. خداوندا تو از خالص‌‏ترین آن وظایف، و برگزیده‏‌ترین آن فرائض، ماه رمضان را قرار دادى که آن را از میان سایر ماه‌ها برگزیدى، و از میان همه زمان‌ها و عصرها اختیار کردى، و بر تمام اوقات سال ترجیح دادى، به خاطر آنکه در آن قرآن و نور نازل نمودى، و ایمان را در این ماه چند برابر ساختى، و روزه گرفتن را در آن واجب فرمودى، و به شب زنده‏دارى در آن ترغیب کردى، و شب قدر را در آن که از هزار ماه با ارزش‏‌تر است بزرگ داشتى، پس ما را محض این ماه بر سایر امم برترى دادى، و در پرتو فضل آن ما را از میان همه ملت‌ها برگزیدى، پس به فرمانت روزش را روزه گرفتیم، و در شبش به کمک تو به عبادت برخاستیم، و به وسیله روزه و نمازش طالب رحمتى که براى ما مهیّا فرمودى شدیم، و آن را وسیله رسیدن به ثواب تو قرار دادیم، و تو بر آنچه بندگانت بدان رغبت دارند قادرى، و آنچه را که از احسانت خواسته شود بخشنده‏‌اى، و به آن که جهت رسیدن به قرب تو بکوشد نزدیکى.

و همانا این ماه در نزد ما ستوده زیست، و با ما همنشینى پسندیده بود و برترین منفعت جهانیان را براى ما به ارمغان آورد، پس به هنگام پایان گرفتن وقت، و سرآمدن مدت، و کامل شدن روزهایش از ما جدا شد، اینک آن را وداع مى‏‌گوییم... .