وقتی اعصاب آدم کثیف می‌شود!

جام جم: تا یکی دو سال پیش وقتی درباره آلودگی هوا صحبت می‌شد خیلی‌ها توصیه‌ها را جدی می‌گرفتند و برای حفظ سلامت‌شان کمتر از خانه بیرون می‌آمدند، اما این روزها بحث آلودگی به حدی تکراری شده که کمتر کسی به آن توجه دارد. انگار همه عادت کرده‌ایم آسمان شهرمان را بدون ابر و پرنده و غبارآلود ببینیم؛ در حالی که متخصصان بارها درباره عوارض آلودگی هوا و تاثیر آن روی سلامت قلب و عروق، سیستم تنفسی، پوست و... هشدار داده‌اند، اما بد نیست بدانید تنفس هوای آلوده، سلامت روان‌مان را هم به خطر می‌اندازد. یکی از مهم‌ترین مشکلات کلانشهرها، حجم بالای خودروهاست که آلاینده‌های خطرناکی مثل سرب تولید می‌کنند. باید بدانید سرب علاوه بر آثار زیانباری که بر سلامت جسمی افراد دارد و احتمال ابتلا به سرطان و سقط جنین را افزایش می‌دهد، سلامت روانی افراد را هم تهدید می‌کند؛ به عنوان مثال بر عملکرد سیستم عصبی تاثیر منفی می‌گذارد و باعث بروز سردردهای شدید (بویژه در بیماران مبتلا به میگرن) و کم شدن قدرت حافظه می‌شود. دکتر شاهین جلفایی، متخصص مغز و اعصاب می‌گوید: نتایج بررسی‌های بسیاری نشان می‌دهد آلودگی هوا بویژه سربی که به دلیل سوخت نامناسب خودروها در هوا پخش می‌شود، می‌تواند احتمال تولد کودکان مبتلا به نقص عضو و همچنین اوتیسم و بیش‌فعالی را دو تا سه برابر افزایش دهد. همچنین هر چه عوارض مسمومیت ناشی از سرب بیشتر شود اختلالات ذهنی افزایش می‌یابد که به مرور باعث فراموشی‌های دائم، بیماری‌های لرزشی و علائمی شبیه جنون خواهد شد. آلودگی هوا و پرخاشگری آلودگی‌ هوا با کاهش انرژی و ایجاد خواب آلودگی همراه است و زمینه بروز پرخاشگری را فراهم می‌کند. در واقع وقتی فرد به دلیل آثار آلودگی هوا که یکی از آنها کمبود اکسیژن است، بی‌حوصله یا کم‌حوصله می‌شود قادر به کنترل خشم خود نیست و عصبی رفتار می‌کند. به گفته دکتر جلفایی، حتی براساس نتایج پژوهش‌های انجام شده روی حیوانات در فضای آزمایشی و در شرایطی که اکسیژن‌رسانی کاهش پیدا کرده بود، متخصصان دریافتند با کاهش انتقال اکسیژن به مغز، رفتارهای پرخطری از حیوانات سر زد. این وضع درخصوص انسان‌ها نیز صادق است، به طوری که هر چقدر میزان اکسیژن‌رسانی به مغز کاهش پیدا کند، برخی نقاط حساس مغز تحریک می‌شود، در نتیجه اختلالاتی مانند پرخاشگری و البته افسردگی، اختلال در تمرکز و کند شدن عملکرد ذهنی را در پی دارد. همه اینها عواملی هستند که افراد را در موقعیت‌های اجتماعی و شغلی دچار مشکل می‌کنند. تغییر شخصیت ناشی از آلودگی هوا آلودگی هوا در دراز مدت می‌تواند شخصیت افراد را هم تغییر دهد؛ مثلا اگر فردی برونگراست، به یک فرد درونگرا تبدیل شود و دیگر مثل سابق اجتماعی و سرزنده نباشد؛ در حالی که به گفته پژوهشگران، در هوای آلوده به علت کاهش اکسیژن و اختلال در عملکرد مغز، فرد به مرور زمان نه‌تنها مهارت‌های اجتماعی خود را از دست می‌دهد، بلکه مدام دچار فراموشی خواهد شد و همین موضوع می‌تواند زمینه‌ساز بروز آلزایمر در سنین سالمندی و حتی میانسالی باشد. وقتی افسرده‌ها افسرده‌تر می‌شوند آلودگی هوا تاثیر روانی مضاعفی بر بیماران افسرده دارد، قدرت تصمیم‌گیری آنها را ضعیف می‌کند و فرد بی‌انرژی، بی‌حوصله و خسته است. به گفته این متخصص مغز و اعصاب، همه این عوامل باعث می‌شوند بیماری افسردگی شدیدتر شود. در عین حال در افراد مضطرب و به اصطلاح استرسی، آلودگی هوا اوضاع را وخیم‌تر می‌کند، به طوری که فرد علاوه بر تحمل استرس بیشتر دچار بعضی علائم جسمی مانند تپش قلب و تنگی نفس خواهد شد که منشا عصبی دارد. از طرفی آلودگی هوا باعث می‌شود مبتلایان به وسواس هم نگرانی‌های مضاعفی پیدا کنند و مدام به این فکر باشند که دچار بیماری خطرناکی شده‌اند. همین احساس تشدید بیماری و وسواس، زمینه بروز بیماری دیگری به نام «خود بیمارانگاری» را فراهم خواهد کرد. شناسایی افراد در معرض خطر براساس مطالعات علمی، تاثیر آلودگی هوا روی بیمارانی که سابقه اختلال‌های روانپزشکی دارند بیشتر است، چون امکان تشدید علائم و بیماری افزایش می‌یابد. همچنین افراد سالخورده به دلیل ضعف سیستم ایمنی بدن و وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون، بیماری‌های قلبی ـ عروقی، دیابت و... و کودکان به علت شرایط فیزیکی بدنشان بیشتر در معرض آسیب هستند. نباید فراموش کنید بروز تحریک‌پذیری و احساس خستگی دائم ناشی از تنفس هوای آلوده برای کودکان بسیار خطرناک‌تر است، چون دستگاه عصبی بچه‌ها در حال رشد است و ریزگردها باعث ایجاد اختلال در آن می‌شوند. منچ بازی کنید! از آنجا که آلودگی هوا یکی از منابع استرس‌زاست باید با کاهش دیگر استرس‌ها به سلامت روان‌مان کمک کنیم. جلفایی در این باره می‌گوید: مثلا می‌توانیم تا حد امکان، استرس مان را در مورد شغل یا ترافیک کاهش دهیم، ساعت‌های استراحت و خوابمان را بیشتر کنیم، به باشگا‌ه‌های ورزشی برویم و با ورزش کردن میزان استرس‌های روزمره را کمتر کنیم و به جای خیابان‌گردی در هوای آلوده، در خانه با فامیل و دوستانمان دور هم جمع شویم و با بازی‌های خاطره‌انگیز مثل دبرنا، پازل، اسم و فامیل، منچ و... لحظات خوشی را رقم بزنیم. با این اقدامات بظاهر ساده کمک بزرگی به سلامت روان‌تان خواهید کرد. البته در صورت امکان بهتر است با نصب هواسازها و تهویه‌های استاندارد در خانه میزان آلاینده‌ها را کاهش دهید.