نگاهی به زندگی مرحوم آیت‌الله آصفی؛ فقیه نواندیش و متکلّم ماهر و نویسنده پر کار و اثرگذار

مباحثات: آیت‌الله محمد مهدی آصفی پس از یک دوره بیماری، صبح روز ۱۴ خرداد ۱۳۹۴ از دنیا رفت. در پی ارتحال ایشان بسیاری از بزرگان دینی، سیاسی و فرهنگی ارتحال ایشان را تسلیت گفتند. آنچه در ادامه می‌آید نگاهی کوتاه به زندگی آن عالم فقید است:

آیت‌الله آصفی در سال ۱۳۱۷ هـ. ش/ ۱۹۳۹ م. در نجف و در خانواده‌ای اهل علم به دنیا آمد. پدر ایشان یعنی مرحوم شیخ علی محمد آصفی از فقها و مدرسان حوزه علمیه نجف و مادرشان دختر آیت‌الله شیخ محمد تقی بروجردی، از شاگردان بارز حضرات آیات عظام نائینی و آقا ضیاء عراقی بودند.

آصفی در حوزه نجف تحصیل علوم دینی را آغاز نمود و علاوه بر پدر، از محضر درس استادانی همچون آیت‌الله العظمی سید محسن حکیم و همچنین حضرات آیات، شیخ محمدرضا مظفر (منطق)، شیخ مجتبی لنکرانی (فقه و اصول)، شیخ صدرا بادکوبی (اصول)، سید جعفر جزایری، شیخ باقر زنجانی، شیخ حسین حلّی (فقه و اصول) و امام خمینی (خارج مکاسب) بهره برد. اما آنطور که خود ایشان گفته است بیش از همه از محضر درس آیت‌الله العظمی خوئی در فقه و اصول استفاده کرده است.

علامه محمد مهدی آصفی در کنار علوم قدیمه، از دانش‌آموختگان دوره اول دانشکده فقه نجف بود و موفق به اخذ مدرک کارشناسی از این دانشکده شد. وی سپس در دانشگاه بغداد در رشته علوم اسلامی به درجه فوق لیسانس دست یافت. آصفی ۱۵ سال در این دو دانشکده به تدریس فلسفه پرداخت.

این توجه همزمان به علوم قدیمه و متد جدید تحصیلی نشان می‌داد که وی به وضعیت دنیای روز بی‌توجه نیست. همین زمینه فکری بود که پای وی را به فعالیت‌های سیاسی نیز باز کرد. آصفی از فعالان در حزب الدعوه بود. وی از سال ۱۳۴۱ به عضویت در آمد و از اولین اعضای کادر این حزب به شمار می‌آمد. تقویت قدرت در دولت بعث و ضدیت با ایرانی‌ها در دولت بعث اما زندگی آصفی را همچون بسیاری دیگر از روحانیون ایرانی که در عراق بودند دچار فراز و نشیب نمود و در جریان اخراج ایرانیان از عراق، وی نیز از این کشور اخراج شد و سرانجام در سال ۱۳۴۹ هـ. ش عراق را به مقصد کویت ترک کرد. آصفی در کویت در مسجد النقی سخنرانی‌های خود را ایراد می‌نمود. اما حضور وی در کویت چندان به درازا نکشید. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، آصفی در سال ۱۳۵۸ به ایران آمد. در ایران فضای باز تری برای فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی شیعیان وجود داشت. از همین رو وی از سال ۱۳۶۰ سخنگوی رسمی حزب الدعوه شد. حزبی که دیگر امکان فعالیتش در خاک عراق وجود نداشت و مرکز خود را به ایران منتقل کرده بود. آصفی سرانجام در سال ۱۳۷۸ از حزب کنار کشید تا وقتش را به کارهای فرهنگی اختصاص دهد. در کنار این فعالیت‌های سیاسی، آصفی در ایران در حوزه قم به تدریس دروس خارج اشتغال داشت. وی همچنین در سال ۱۳۶۱ نائب رئیس مجلس اعلی انقلاب اسلامی در عراق بود. بعلاوه ایشان از سال ۱۳۸۱ به مدت دو سال دبیر کل مجمع جهانی اهل بیت در ایران را بر عهده داشت.

پس از سقوط صدام آیت‌الله محمد مهدی آصفی به عراق بازگشت. در این دوره وی نمایندگی رهبر انقلاب ایران، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای در نجف را نیز بر عهده داشت. آیت‌الله خامنه‌ای در پیام تسلیتی که به مناسبت ارتحال ایشان صادر نمودند اینگونه از ایشان تقدیر می‌کنند:

«ایشان فقیهی نواندیش و متکلّمی ماهر و نویسنده‌ای پر کار و اثرگذار بود و ده‌ها کتاب مفید و ناظر به مسائل مورد ابتلا در حوزهٔ عقاید و کلام و فقه، ثمرهٔ عمر با برکت ایشان است. آن مرحوم همچنین در عرصهٔ مبارزات سیاسی و اجتماعی در عراق، از سابقه‌ای درخشان برخوردار بود و فکر سنجیده و تحلیل عمیق از مسائل منطقه، در شمار ویژگیهای این شخصیت جامع الاطراف محسوب می‌گشت. زهد و بی‌رغبتی به تمتعات مادی و تن سپردن به معیشت و زیست فقیرانهٔ طلبگی از خصوصیات برجستهٔ دیگر این روحانی عالی‌قدر بود. سال‌ها تحمل زحمت نمایندگی اینجانب در نجف اشرف، حق بزرگی را از آن مرحوم بر عهدهٔ اینجانب می‌گذارد که امید دارم لطف و رحمت الهی حقگزار همهٔ خدمات علمی و دینی و اجتماعی ایشان باشد.»

آیت‌الله سیستانی نیز در پیامی تسلیتشان از ایشان به عنوان «نمونه‌ای از عالم عامل به علم خود، زاهد در دنیا، راغب در آخرت، متمسک به سنت پیامبر و ائمه اطهار علیهم الصلوه و السلام» تعبیر می‌کنند.

شایان ذکر است مرحوم آصفی نزدیک به ۵۰ اثر مکتوب از خود به یادگار گذارد که این آثار در سه محور معارف عمومی، قرآن و فقه بود و برخی از آن‌ها به زبان‌های مختلف ترجمه و بارها چاپ شد. در بیشتر نوشته‌های ایشان رنگ و بوی وضعیت فکری دنیای معاصر دیده می‌شود. آیت‌الله آصفی در این باره می‌گوید: «نیاز آن دوران معرفی اسلام برای نسل جوانی بود که در عراق مورد تهاجم فکری و فرهنگی اندیشه‌های مارکسیستی بودند. در آن زمان کتاب‌های مارکس، انگلس، لنین، استالین، مائو و دیگر متفکران مارکسیسم-لنینیسم در سطح وسیعی منتشر می‌شد. در عراق بخشی از جوانان را گمراه کرده بودند، لذا معرفی اسلام ضرورت داشت و به حکم این ضرورت من همراه جوانان و فضلای دیگر حوزه به مسائل اسلامی پرداختیم.»

برخی از آثار آصفی عبارت‌اند از:

جایگاه زمان و مکان در اجتهاد در اندیشه امام خمینی (نظریه الامام الخمینی فی دور الزمان و المکان فی الاجتهاد)

اثر علوم تجربی در ایمان به خدا (اثر العلوم التجربیّه فی الایمان بالله)

مقدمه‌ای بر بررسی حدیث غدیر (المدخل الی دراسه نص الغدیر)

دعا از نظر اهل بیت (الدعا عند اهل البیت)

شایان ذکر است که آن مرحوم در فعالیت‌های خیریه نیز فعال بود. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به تأسیس و اداره مؤسسه خیریه امام باقر(ع) در ایران از سال ۱۳۶۷ اشاره کرد.