چرا طرح امنیت غذایی اجرا شد؟

ایسنا: روزبه کردونی، مدیر کل دفتر امور آسیب های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در یادداشتی پیرامون شکل گیری و اجرای طرح امنیت غذایی نوشت:

ناامنی غذایی با پیامدهای زیان بار بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی از جمله افزایش مرگ و میر مادران و کودکان، افزایش موارد ابتلابه بیماری‌ها، کاهش بهره هوشی، اختلال در قدرت یادگیری، افت تحصیلی و کاهش بازده کاری افراد، روند توسعه را در هرکشوری به مخاطره می‌اندازد. بر این اساس سیاستگذاری برای تأمین امنیت غذایی و حمایت غذایی هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای درحال توسعه مورد تاکید و توجه دولتمردان است.

در جمهوری اسلامی ایران نیز از بین بردن محرومیت غذایی یکی از اصول اساسی قانون اساسی و در زمره تاکیدات رهبران نظام بوده است. اصل چهل و سوم قانون اساسی بیان می‌کند: «برای تأمین استقلال اقتصادی جامعه و ریشه کن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد، یکی از نیازهای اساسی تأمین خوراکی و تغذیه فرد است.» و بند دوازدهم اصل سوم قانون اساسی نیز تاکید دارد که «دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است جهت پی ریزی اقتصادی صحیح و عادلانه براساس ضوابط اسلامی برای ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه تغذیه، همه امکانات خود را به کار برد.» در دیدگاه مقام معظم رهبری هم نجات از گرسنگی در زمره نعمات بزرگ الهی است و از بین رفتن ترس از گرسنگی یکی از مصادیق آزادی معنوی محسوب می‌شود.

با شروع‌ به‌کار دولت دکتر روحانی اجرای سیاست‌های رفاهی منسجم به‌عنوان حق مردم و در راستای ایجاد فرصت‌های برابر، گسترش عدالت اجتماعی، افزایش اعتماد اجتماعی و تضمین توسعه و پیشرفت کشور در دستور کار قرار گرفت. در اولین سال شروع به کار دولت تدبیر توزیع سبد کالایی که به عنوان یک رویکرد سیاستی با هدف ایجاد امنیت غذایی و تأمین رفاه مردم در دستور کار دولتمردان جدید قرار گرفته بود

دولت یازدهم مصوبه ای به شماره ۳۱۱۳۶/ ت ۵۰۵۳۹ ه مورخ ۲۴/۳/۹۳ با عنوان حمایت غذایی تصویب نمود. این طرح بر اساس مصوبه مذکور با مسئولیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اجرایی شد. بر اساس ماده ۲ دستورالعمل اجرایی طرح، بسته حمایت غذایی در سال ۱۳۹۳ به مستمری بگیران و پشت نوبتی‌های سازمان‌های حمایتی (کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی) تعلق می‌گیرد که با ضوابط تعیین شده از طرف وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی (مانند نوع خدمات دریافتی از سازمان‌های حمایتی، رتبه بندی استحقاق افراد و خانوارها بر اساس شاخص‌های موجود در سازمان‌ها) حائز شرایط برای دریافت بسته حمایت غذایی تشخیص داده می‌شوند. اقلام بسته حمایت غذایی برای مرحله اول شامل گوشت قرمز، گوشت مرغ، تخم مرغ، برنج، ماکارونی، حبوبات، لبنیات، روغن مایع، رب گوجه فرنگی و خرما می‌باشد.

همچنین ارزش بسته‌ی غذایی برای خانوار تک نفره در هر مرحله از توزیع بسته حمایت غذایی، سیصد هزار ریال و خانوار دو نفره ششصد هزار ریال و خانوارهای بیش از دو نفر، به ازای هر نفر اضافی یکصد هزار ریال و در هر خانوار حداکثر یک میلیون و دویست هزار ریال تعیین می‌گردد.

یکی از تدابیر مهمی که در اجرای این طرح اتخاذ شد نحوه دریافت بسته غذایی بود. طبق تدابیر اخذ شده، مشمولین می‌توانستند از کارت‌های متصل به حساب‌های بانکی که نزد سازمان هدفمندی یارانه‌ها موجود است، استفاده کنند. به علاوه دریافت کنندگان بسته‌ی حمایت غذایی می‌توانستند به جای دریافت کالا، با کسر بیست درصد از ارزش ریالی بسته حمایت غذایی، پول نقد دریافت نمایند. همچنین محدوده زمانی دریافت بسته غذایی، حداکثر ۴ ماه پس از اعلام هر مرحله است. دریافت کالا بوسیله کارت‌های اعتباری باعث شد.

در اجرای طرح حمایت غذایی مشکلات و مسائل متعددی نظیر لزوم هماهنگی بین حداقل ۱۰ دستگاه و نهاد درگیر در اجرای طرح، مشخص نبودن تفاوت بین طرح سبد کالا و بسته‌ی حمایت غذایی در بین مردم و مسئولین، دغدغه دستگاه‌ها و عاملین، از تکرار مجدد مشکلات سبد کالا در طرح حمایت غذایی، مطالبات و توقعات فزاینده بین افکار عمومی و اقشار اجتماعی وجود داشت. از سوی دیگر جدید بودن طرح حمایت غذایی و جزییات آن اعم از هدف، مدت برنامه، دستگاه‌ها و وزارتخانه‌هایی اجرایی مربوط، افراد تحت پوشش طرح، نحوه‌ی توزیع کالا و عاملان توزیع و...، امکان پیش بینی نحوه‌ی عملیاتی شدن طرح و چالش‌های پیش رو را دشوار ساخته بود. به عنوان مثال جامعه‌ی هدف این طرح، افراد تحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) بوده است، در حالی که در طرح سبد کالا، تقریباً عموم مردم را در بر می‌گرفت. کاهش جامعه‌ی هدف می‌توانست یکی از بحران‌های این طرح باشد. همچنین پرداخت یارانه‌ی نقدی از طریق کارت اعتباری برای اولین بار در این طرح انجام شد.

اجرای طرح حمایت غذایی که دارای پیچیدگی‌ها و ظرایف فراوانی بود، آن هم بعد از تجربه ناموفق توزیع سبد کالا، یک تجربه موفق سیاست گذاری به شمار می‌رود که حتی تحسین مجامع بین المللی را نیز به دنبال داشت. در اجرای این طرح با شناسایی دقیق گروه‌های هدف، ایجاد هماهنگی بین نهادها و دستگاه‌های ذی ربط و استفاده از کارت‌های اعتباری سبدهای غذایی بین ١٠میلیون نفر از افرادی که دچار فقر غذایی بودند، توزیع شد. از زمانی که مشخص شد مسئولیت اجرای طرح حمایت غذایی به عهده وزارت تعاون، کار ورفاه اجتماعی است، در جلسات متعدد با دانشگاهیان، اصحاب رسانه، مدیران بخشهای مختلف در بانک مرکزی، شرکت شاپرک، همراه اول، سازمان بهزیستی (ستاد و استان)، کمیته امداد امام خمینی (ره)(ستاد و استان)، سازمان فناوری اطلاعات، مطبوعات، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، بانک‌های مرتبط و تعاونی‌های مصرف و فروشگاه‌های زنجیره ای برگزار کردند و در یک گفت و گوی مفید نظرات، پیشنهادات و دیدگاه‌های گروه‌ها و افراد مطلع و ذیربط دریافت و در اجرای طرح به کار گرفته شد.

از این رو، اجرای طرح به صورت پایلوت در چند استان پیش از اجرای سراسری آن، تبیین دقیق اهداف طرح برای مدیران استانی، ارزیابی و نظارت بر نحوه اجرا، اصلاح موارد و مشکلات پیش آمده در هنگام اجرای طرح، تفویض برخی اختیارات اجرایی به مدیران استانی در اجرای این طرح لحاظ گردید.