باران تهران؛ چیزهایی که نمی‌دانید
«باران‌های تهران، خوردنی نیست». این هشداری است که این روزها با بارانی شدن هوای تهران دوباره سر زبان‌ها افتاده است. این بار البته نگرانی از «اسیدی» بودن باران نیست؛ می‌گویند این باران‌ها «مصنوعی» است.
تهران تنها شهری نیست که از افزایش باران با باروری ابرها «خیس» شده است. معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا گفته بود که 12 استان آذربایجان شرقی، کرمان، یزد، اصفهان، فارس، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان غربی، کهگیلویه و بویراحمد، تهران، البرز، گیلان و مازندران در برنامه باروری ابرها هستند که برایشان بودجه 10 میلیارد تومانی در نظر گرفته شده است.
باروری ابرها، روشی مرسوم برای تعدیل آب و هوا و تأثیر گذاشتن روی میزان بارش ابرهاست که در خیلی از کشورها سابقه تاریخی دارد. آمریکایی‌ها با همین روش از 60 سال پیش تا امروز «صحرای نوادا» را «قابل کشت» کرده‌اند. چین از 1958 از همین روش برای کاهش میزان مه، جلوگیری از تگرگ و آتش‌سوزی جنگل‌ها استفاده می‌کند. کره جنوبی، از اواخر دهه هفتاد میلادی استفاده از این روش را آغاز کرده است. مالی، استرالیا، اندنزی، ترکیه و تایلند کشورهای دیگری هستند که از این روش برای بهتر کردن شرایط جوی‌شان استفاده کرده‌اند. ژاپن، فلسطین، عربستان، امارات و سوریه هم قبلاً از این روش برای تحت تأثیر قرار دادن کشاورزی و اهداف آزمایشگاهی دیگر استفاده کرده‌اند.
اما این روش چگونه کار می‌کند؟ برای رساندن ابر به باران، باید شرایط لازم برای تولید بلورهای یخ در ابرها ایجاد شود. این کار را با اضافه کردن برخی ترکیب‌های شیمیایی، مثل یدید نقره، یا یخ خشک به ابرها انجام می‌دهند، تا ابر آماده باران شود.
مسأله دیگر، این است که این ترکیب‌های شیمیایی را چطور به ابرها برسانند. اگر سازمان هواشناسی اعلام کند که ابری با شرایط لازم، از جمله طول بیش از پنج کیلومتر و قُطر مشخصی در راه است، دو راه برای رساندن ترکیب‌های شیمیایی به آن ابر وجود دارد؛ اولی پرواز هواپیماهای ویژه این کار در بالاتر از ارتفاع ابر و پخش کردن یددید نقره درون ابر انجام می‌شود. روش دوم بارور کردن ابرها از روی زمین است، ذرات ریزترکیب‌های شیمیایی موردنظر، در این روش توسط ژنراتورهای زمینی در هوا پراکنده می‌شوند تا باد آنها را به ابر برساند و موجب بارش شود.
سابقه بارور کردن ابرها در ایران به قبل از انقلاب می‌رسد. دولت یک بار در سال 46 تلاش کرد تا باروری ابرها را با همکاری آمریکایی‌ها در ایران عملی کند، اما به نتیجه‌ای نرسید. در سال 1347 در ماده 19 قانون آب و نحوه ملی شدن آن، وزارت آب و برق آن زمان مکلف شد آب مورد نیاز کشور را از راه‌های مختلف از جمله باروری ابرها تأمین کند و در نتیجه‌اش بین سال‌های 53 تا 57، وزارت نیرو با همکاری یک شرکت کانادایی و با استفاده از هواپیما و ترکیب یدید نقره، ابرهایی را که روی منطقه سد کرج و جاجرود بوده‌اند، بارور می‌کرد.
بعد از انقلاب بین سال‌های 68 تا 74، باروری ابرها بصورت زمینی و بیشتر در ارتفاعات شیرکوه یزد انجام می‌شد تا این که مرکز ملی باروری ابرها در سال 75 افتتاح شد و از سال 76 به بعد کار خود را رسماً آغاز کرد. همکاری متخصصان روسی و فراهم شدن امکانات لازم از جمله دو هواپیمای آنتونوف و وسایل دیگری که برای تزریق و پرتاب ترکیب‌های شیمیایی به ابرها لازم بود، مرکز ملی باروری ابرها را برای انجام پروژه‌های مستقلی که اولین آنها در سال 87 اجرایی شد، آماده کرد.
اعضای مرکز ملی باوری ابرها هر سال بنا به درخواست استانداری‌ها و شرکت‌های آب منطقه‌ای آن استان و تکمیل شدن مطالعات انتخاب می‌شوند. باروری ابرها می‌تواند در کاهش اثرات تغییر اقلیم و شدت خشکسالی مؤثر باشد، اما حتی این تأثیر هم به شرطی است که شرایط لازم برای کار فراهم باشد؛ آن طور که مهندس محمدمهدی جوادیان‌زاده مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها می‌گوید، باروری ابرها، روشی بدون محدودیت برای «تولید باران» نیست.
«اصلی‌ترین ضرورت و پیش‌نیاز برای بارور کردن ابر، ابر مساعد بارش است. در کشور ما با توجه به تکنولوژی‌ای که وجود دارد ابرهای سرد قابل بارور کردن هستند. این ابرها در زمانی که بصورت کوهستانی یا پوششی ظاهر می‌شوند و با رطوبت کافی، ضخامت مناسب و در ارتفاع پرواز هواپیما (برای باروری هوایی) باشند برای باروری مناسب هستند. تعریف باروری ابرها تشدید بارش است نه خلق ابر و بارش مصنوعی باران».
اما اگر می‌توانیم ابرها را وادار به بارش کنیم، چرا این کار را برای کاهش آلودگی شهرهای بزرگ یا مناطقی که درگیر حجوم ریزگردها هستند انجام نمی‌دهیم؟ جوادیان‌زاده می‌گوید گاهی خود ریزگردها یا آلودگی که در هوا وجود دارد می‌تواند باعث تغییر شیمیایی در ابرها و بارش باران و برف بشود، اما چه باروری از طریق تأثیر آلودگی هوا و چه باروری برنامه‌ریزی در مرکز ملی باروری ابرها، نیاز به «ابرهای مناسب» دارد، چیزی که در بیشتر زمان‌هایی که شهرها درگیر وارونگی هوا و آلودگی بیش از اندازه آن می‌شوند، وجود ندارد، ابر مناسب است. البته مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها به این موضوع هم اشاره کرده است که گزارش‌های زیادی در مورد مدیریت آلودگی هوا از طریق بارور کردن ابرها، در دنیا وجود ندارد.
نگرانی دیگری که درمورد باروری ابرها وجود دارد، تأثیرات محیط زیستی آن است. آیا اضافه کردن یدید نقره یا هر ترکیب شیمیایی دیگری به ابرها، روی ترکیب شیمیایی باران، خاکی که باران روی آن باریده است، گیاهان، باقی موجودات زنده و انسان‌ها نخواهد داشت؟ و تازه بعد از این افزایش بارش‌ها، چه بر سر خود ابرها می‌آید؟
در این مورد هم جوادیان‌زاده‌معتقد است که نباید نگران بود: «در پروژه باروری ابرها از ازت مایع و یددید نقره استفاده می‌شود. ازت به وفور در طبیعت وجود دارد و اثر مخرب زیست‌محیطی ندارد. در مورد یددید نقره هم تا به حال هیچ نوع اثر مخرب زیست‌محیطی مشاهده نشده است. استفاده از مقدار کم این ماده در سطحی بسیار وسیع باعث شده است که در تحقیقات انجام شده در مورد افزایش میزان نقره در خاک منطقه قبل و بعد از عملیات، افزایش یددید نقره گزارش نشده. در طی 60 سالی که از عمر فناوری باروری ابرها در جهان می‌گذرد مواد مختلفی برای باروری ابرها مورد استفاده قرار گرفته است اما در نهایت یدید نقره به علت داشتن کمترین اثرات جانبی و بیشترین اثربخشی در بارور کردن ابرها به عنوان متداول‌ترین ماده بارورکننده ابرهای سرد در سراسر جهان مورد استفاده است. مطالعاتی که توسط انجمن تعدیل آب و هوای آمریکا (WMA) انجام شده است نشان می‌دهد حتی برای جا‌هایی که 60 سال بطور پی‌در‌پی باروری ابرها انجام شده است انباشت نقره در خاک، هوا، آب و حتی گیاهان بروز نکرده است. مقدار نقره‌ای که از این طریق به طبیعت وارد می‌شود بسیار کمتر از استانداردهای سختگیرانه‌ای مثل EPA استاندارد سازمان محیط زیست آمریکا است.»
«در مورد خود ابرها هم ار نقطه نظر فیزیک اتمسفر، حتی بعد از ریزش سنگین باران و برف و وقوع طوفان‌ها و کولاک شدید باز هم قسمت بسیار عمده آب و کریستال‌های یخ موجود در ابر در آسمان باقی می‌ماند. منابع علمی می گویند 10 درصد میزان رطوبت هوا تبدیل به باران می شود. در باروری ابرها اگر بتوان 10 تا 15 درصد روی این رطوبت اثر گذاشت میزان رشد رطوبتی که تبدیل به بارن می شود، تنها یک تا 1.5 است. هیچ ضمانتی وجود ندارد که اگر این میزان رطوبت در یک منطقه تبدیل به باران نشود، در ادامه ی مسیر ابر به صورت بارش خودش را نشان بدهد.چون در بسیاری از مواقع ابر پس از گذر از ارتفاعات تضعیف شده و رطوبت آن به جو بازمی‌گردد.»
برخی کارشناسان، هنوز هم سختگیرانه، دستاوردهای پروژه‌های باروری ابرها را زیر سوال می‌برند، برخی با این استدلال که به هر حال سامانه‌های مناسب برای باروری، برای بارش هم مناسب هستند و لازم نیست در طبیعت دستکاری کرد و برخی دیگر با این استدلال که هزینه‌های پروژه‌های باروری ابرها به رشد 10 یا 20 درصدی میزان بارش نمی‌ارزد، ضمن این که همیشه باید نگران تأثیرات محیط زیستی طولانی مدت هر نوع دستکاری در طبیعت باشیم.
برخی می‌گویند باروری ابرها، ارزان‌ترین روش برای دستیابی به مقدار بیشتری آب است. اما بعید است حتی این راه هم از صرفه‌جویی در مصرف آب و اصلاح الگوی مصرف آن ارزان‌تر باشد.
دیدگاه تان را بنویسید