قاتلی به نام استامینوفن

تندرستی، زمان‌های گذشته به این شکل امروز خبری از دوا و دکتر نبود و تعداد داروخانهها آنقدر کم بود که برای پیدا کردن یک قرص ساده افراد باید مسافتی طولانی را طی میکردند اما به مرور زمان همه چیز تغییر کرده است.

تعداد پزشکان و داروخانه‌ها روز به روز بیشتر و بیشتر میشود و در کنار همه این تغییرات، مصرف دارو به ویژه به شکل خودسرانه افزایش پیدا کرده و مشکلی به نام سوءمصرف دارو مطرح است.

استامینوفن به این دلیل که بدون نسخه به فروش میرسد تبدیل به یکی از داروهایی شده که بسیاری از افراد برای استفاده از آن هیچ ترسی به دل راه نمیدهند و با کوچکترین احساس دردی مثل نقل و نبات این قرص را استفاده میکنند.

شناسایی بی نسخه ها

داروهای مختلف به شکلهای متفاوتی در سراسر جهان به فروش میرسند و برای تهیه برخی از داروها به نسخه پزشک احتیاج است در حالی که برای برخی دیگر احتیاجی به نسخه پزشک نیست.

به آن دسته از داروهایی که برای خرید از داروخانه احتیاجی به نسخه پزشک نیست داروهای او تی سی (OTC) میگویند که مخفف (Over-the-counter)است و استامینوفن در این گروه داروهای قرار میگیرد و برای تهیه آن احتیاج به نسخه نیست.

خودت را معرفی کن!

استامینوفن یک دارو با ترکیب ان استیل پارا آمینوفنول(N-acetyl-para-aminophenole) است این دارو برای اولین بار در سال 1955 ساخته شد و به عنوان مسکن و تب بر برای کودکان در قالب شربت «تیلنول» به بازار آمد.

اکنون میلیونها نفر در سراسر جهان از استامینوفن برای درمان سردرد، کمردرد، سرماخوردگی و عنوان تب بر استفاده میکنند.در واقع استامینوفن به عنوان یک مسکن، مقام اول را در بین داروهای مسکن دیگری که بدون نسخه پزشک از داروخانه ها تهیه میشوند، در ایالات متحده امریکا و در سراسر دنیا دارد. این قرص با نامهای تجاری استامینوفن، پاراستامول و تایلنول به فروش میرسد.

همه رقم موجود است

امروزه داروها به شکلهای مختلفی به فروش میرسند و استامینوفن نیز از این امر مستثنا نیست. استامینوفن در اشکال مختلف مانند قرص، شیاف، شربت و قطره به فروش میرسد.

استامینوفن در قالب قرصهایی با دوزهای مختلف 325 میلیگرمی، قرص 500 میلیگرمی و قرص جویدنی 80 میلیگرمی به فروش میرسد. استامینوفن به صورت شیاف با دوزهای 125 میلیگرمی، 325 میلیگرمی و شیاف سوسپانسیون 120 میلیگرمی در بازار موجود است. شربت 120 میلیگرمی و قطره 100 میلیگرمی استامینوفن( بیشتر برای کودکان) تجویز میشود.

آمارها چه میگویند؟

معمولا در تمامی نقاط دنیا آمار دقیقی از مصرف دارو وجود ندارد و آمارهای موجود در رابطه با مصرف دارو معمولا به صورت تقریبی است با این حال براساس آمار سازمان دارو و غذای آمریکا (FDA) در سال 2005 میلادی آمریکاییها تعداد 28 میلیارد دوز استامینوفن خریداری کردند که این رقم نشان دهنده آن است که میزان خرید استامینوفن بسیار بالاست.

ایران هم جزو یکی از کشورهایی محسوب میشود که آمار مصرف دارو در آن بالاست و با اینکه آمار دقیقی در رابطه با مصرف استامینوفن وجود ندارد، به نظر میرسد که مصرف سالانه این دارو در ایران حدودا بالای یک میلیارد قرص در سال باشد.

اخبار جدید از سراسر جهان نشان میدهد که فروش استامینوفن با محدودیتهای روزافزونی روبه رو شده است و مسئولان حوزه بهداشت و سلامت در سراسر دنیا به فکر محدودیت برای فروش این دارو هستند چرا که یکی از شایعترین مسمومیتهای دارویی در سراسر جهان، مسمومیت با قرص استامینوفن است.

قانون قرصی

شاید در نگاه اول استامینوفن قرص بیخطری به نظر برسد و شاید دلیل این مسئله را بتوان به خرید راحت آن نسبت داد به همین دلیل قوانین جدیدی که محدود کننده فروش این قرص است در سراسر جهان مطرح شده است.

برای مثال قوانین جدید ایالات متحده امریکا و کانادا اجازه نمیدهد که بیشتر از 24 عدد قرص استامینوفن در یک نوبت به یک نفر فروخته شود. یکی دیگر از ممنوعیتهایی که در این کشورها در رابطه با قرص استامینوفن به وجود آمده، این است که به کار بردن بیش از 325 میلیگرم استامینوفن در داروهای سرماخوردگی در حال قدغن شدن است.

آمدنت بهر چه بود؟

استامینوفن یک داروی ضد درد و ضد تب است که برای بر طرف کردن دردهای خفیف مانند سردرد، دندان درد، کمر درد و به عنوان تب بر به کار میرود. ‌

مکانیزم دقیق اثر استامینوفن هنوز به درستی معلوم نیست، اما به نظر میرسد که استامینوفن با مهار نمودن «پروستاگلندینها» اثرات ضد درد و ضد تب خود را اعمال میکند.

استامینوفن از راه خوراکی و از راه مقعدی بسیار خوب جذب بدن میشود. متابولیسم استامینوفن به طور وسیعی در کبد انجام و پسماندهای دارو از راه ادرار دفع میشوند. نیمه عمر استامینوفن از 1 تا 4 ساعت است و اثر دارو در 1 تا 3 ساعت به حداکثر خود میرسد.

استامینوفن دارویی نسبتأ بیخطر با عوارض جانبی کم است. در مقایسه با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپیرین، بروفن و ژلوفن عوارض گوارشی و عوارض پلاکتی کمتری دارد، به خوبی بیماران آن را تحمل میکنند و در دوره حاملگی هم مصرف آن زیر نظر پزشک مجاز است.

یکی دیگر از مزایای استامینوفن این است که میتوان به عنوان یک ضد درد خوب و ساده و یک تب بر خوب از آن در بیمارانی که قادر به استفاده از آسپیرین و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی نیستند، استفاده کرد. استامینوفن در مقایسه با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، اثر زیادی در برطرف کردن التهاب مفاصل و روماتیسم ندارد.

نمای نزدیک عارضه

استامینوفن در مقایسه با سایر داروها، داروی کم خطری محسوب میشود اما ایجاد ضایعات پوستی و مخاطی حساسیتی، کهیر، اگزما و حتی ضایعات پوستی تب دار ممکن است با مصرف استامینوفن ایجاد شود. اما مهمترین عارضه جانبی کشنده استامینوفن که به خصوص با مصرف بی رویه دوزهای بالای این دارو اتفاق میافتد، نکروز کبدی، نکروز توبولار کلیوی و اغما در اثر پایین افتادن قند خون است و شایعترین علت نارسایی کبد در سراسر جهان مصرف بیرویه استامینوفن محسوب میشود.

مصرف خودسرانه، بی رویه و اشتباه استامینوفن چه در کودکان و چه در بزرگسالان میتواند مسمومیت کبدی و کلیوی ایجاد کند و به سرعت کبد را از کار بیندازد و بیمار را به کام مرگ ببرد.

یکی دیگر از عوارض جانبی بسیار نادر استامینوفن، ایجاد مشکلات خونی است.

ممنوعیتهای مصرف

اگر چه فروش قرص استامینوفن بدون نسخه پزشک ممنوعیتی ندارد ولی بهتر است این قرص زیر نظر پزشک تجویز شود چرا که استامینوفن جنبه درمانی ندارد و فقط درد را تسکین میدهد.

ممکن است فرد با مصرف استامینوفن یک درد کشنده مثل آپاندیسیت را برای چند ساعت برطرف کند ولی مشکل همچنان باقی میماند و فرد بی خبر از این مسئله خود را به سمت مرگ میکشاند. یکی دیگر از مواردی که در آن نباید از استامینوفن استفاده کرد بالا بودن فشار خون است که تشخیص این مسئله توسط یک فرد عادی کار چندان راحتی نیست.

بسیاری از افراد زمانی که دچار سردرد میشوند سریعا استامینوفن میخورند در حالی که سر درد ممکن است ناشی از بالا بودن فشار خون باشد. همچنین افرادی که حساسیت به استامینوفن یا نارسایی کبدی دارند نباید از استامینوفن استفاده کنند.

معتاد شدی؟!

استامینوفن کدئین یک نوع از استامینوفن است و همان طور که از نامش پیداست علاوه بر استامینوفن حاوی کدئین هم هست که برای تسکین بهتر درد، آن را به استامینوفن اضافه میکنند.

متأسفانه چون کدئین یک داروی مخدر است، چنانچه استامینوفن کدئین دار به مدت 40 روزخودسرانه و به صورت مداوم مصرف شود میتواند باعث ایجاد اعتیاد در بیمار شود و این دارو باید حتما توسط پزشک تجویز شود.

مصرف مکرر قرص استامینوفن کدئین باعث میشود که بدن به دوز پایین عادت کرده و فرد به مصرف قرصهای با دوز بالاتر تمایل پیدا کند و به این شکل اعتیاد و وابستگی به دارو تشدید میشود. برای درمان این مشکل باید از روانپزشک کمک گرفت.

مصرف مجاز دارو

بزرگسالان میتوانند بین 325 تا 500 میلیگرم از دارو را هر 4 یا 6 ساعت یک بار مصرف کنند و میزان مصرف در کودکان، 10 تا 15 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در هر 4 یا 6 ساعت یک بار است.

دوز هر بار مصرف استامینوفن با در نظر گرفتن وزن افراد بزرگسال از 325 تا 1000 میلیگرم متفاوت است، اما مقدار مصرف روزانه استامینوفن در بزرگسالان نباید از 4000 میلیگرم تجاوز کند.

معمولترین مقدار مصرف روزانه استامینوفن 1000 میلیگرم در روز است که با این مقدار عوارض بسیار کمی ایجاد میشود. دوز هر بار مصرف استامینوفن در کودکان از 40 تا 480 میلیگرم با توجه به سن و وزن آنها متغیر است. بهترین راه برای محاسبه مقدار هر دوز استامینوفن در کودکان همان 10 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. مثلأ اگر کودکی 10 کیلوگرم وزن داشته باشد،

میتوان هر 6 ساعت به او 100 میلیگرم استامینوفن داد که میشود یک سیسی یا 15 قطره استامینوفن . تعداد دوزهای استامینوفن در کودکان نباید از 5 دوز در روز تجاوز کند.

حتما آب بنوشید

برخی از افراد عادت دارند قرص را بدون آب میخورند اما برای مصرف انواع قرص باید حتما به همراه آن آب کافی نوشیده شود. مری مخاط نازکی دارد و خوردن قرص بدون آب میتواند به مخاط مری آسیب وارد کند.

یکی دیگر از معایب خوردن قرص بدون آب این است که قرص خوب در معده حل نمیشود و همین حل نشدن علاوه بر اینکه در عملکرد قرص اختلال ایجاد میکند، باعث تغلیظ مواد موجود در قرص میشود و همین مسئله آسیب به کلیه و کبد را در پی دارد. برای مصرف قرص استامینوفن باید یک لیوان بزرگ آب همراه با قرص نوشیده شود.

خط خطی هدفمند

قرصها به شکلهای مختلفی تولید میشوند و روی برخی از قرصها، خط وجود دارد و روی برخی دیگر از قرصها خطی وجود ندارد. قرصهایی که بدون خط هستند نباید شکسته شوند ولی قرصهایی را که دارای خط هستند میتوان از محل خط شکست.

البته انجام این کار هم باید با مشورت پزشک باشد چرا که شکستن قرص به معنای کم شدن مقدار داروست و این مسئله میتواند بر روند درمان تاثیر سوء بگذارد.

داروهایی که به صورت کپسول هستند نباید به هیچ عنوان باز شوند. این نوع داروها باید حتما با آب فراوان خورده شوند و به صورت خود به خودی در معده باز شوند، باز کردن کپسول علاوه بر اینکه تاثیر دارو را کم میکند خطراتی را هم برای فرد به همراه دارد که یکی از این خطرات آسیب به مری است.

ترکیبی ‌های خطرناک!

شرکتهای داروسازی روز به روز اقدام به تولید داروهای ترکیبی با استامینوفن میکنند در حالی که این داروها میتوانند مشکل‌ساز باشند.

با اینکه سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا ( FDA ) در مورد محدود کردن ساخت داروهای ترکیبی با استامینوفن هشدار داده است، همه روزه شاهد به بازار آمدن انواع و اقسام این داروها هستیم.

به عنوان مثال ترکیب استامینوفن با آسپیرین و کافئین یا همان آ ث آ که قدیمیها در ایران آن را به نام قرص آکسار میشناسند یا قرص سرماخوردگی بزرگسالان یا همان آدالت کلد که ترکیبی از استامینوفن، فنیل افرین و کلرفنیرامین است، یا نووافن که از استامینوفن، کافئین و بروفن ساخته میشود، همگی قرصهای ترکیبی محسوب میشوند که در بازار دارو به وفور پیدا میشوند.

داروهای ترکیبی دیگری مانند کلد استاپ، کلداکس، آسیفن، اگزاکلد، سوپرکلد، مگافن، رهافن نیز از این قبیل داروها هستند. داروهایی که به این شکل ترکیبی شاخته میشوند باعث ایجاد ناراحتیهای گوارشی میشوند.

مشکل اصلی داروهای ترکیبی به خاطر وجود داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و وجود داروهایی مانند پسودو افدرین و فنیل افرین در این داروهاست که مانند تیغ دو لبه عمل میکنند. این داروها از یک طرف سریع آبریزش بینی و احتقان مخاطی را از بین می برند که برای بیمار بسیار خوشایند است، از طرف دیگر، همین داروها میتوانند باعث انقباض عروق در نقاط دیگر بدن و بالا بردن فشار خون یا حتی سکته قلبی ومغزی شوند.