مفهوم واقعی امر به معروف

حجت الاسلام یحیی صالح‌نیا: شاید خیلی از بی‌حجابی ناراحتیم، خیلی از دست انحطاط اخلاقی جامعه دلنگرانیم، رشوه‌ای که کارمند فلان اداره در ازای موظفی خود طلب کرده دلمان را آزرده است یا همین حالا راننده‌ای که جلویمان پیچید اعصابمان را خرد کرده باشد و اگر ادب به خرج دهیم و دست به یقه نشویم و دهان به ناسزا باز نکنیم در نهایت لعن و نفرین کنیم. خدای مهربان هم در برخی آیات قرآن، آن‌جایی که دیگر واقعا جایی برای هدایت نبود، آن‌جایی که تمام آیات و نشانه‌ها و معجزات را فرستاده بود و حجت را تمام کرده بود ولی باز توحید و معاد و ایمان در قلب انسان خانه نکرده بود، یعنی دقیقا همان‌جایی که صاعقه و سنگ و طوفان به عنوان عذاب نازل می‌شد می‌فرماید که آن‌ها مورد لعن قرار گرفتند. اینجاست که در قرآن مجید می‌فرماید: لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ/ كَانُواْ لاَ يَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ از ميان فرزندان اسرائيل آنان كه كفر ورزيدند به زبان داوود و عيسى بن مريم مورد لعنت قرار گرفتند اين [كيفر] به خاطر آن بود كه عصيان ورزيده و [از فرمان خدا] تجاوز مى‏كردند/ [و] از كار زشتى كه آن را مرتكب مى‏شدند يكديگر را بازنمى‏داشتند راستى چه بد بود آنچه مى‏كردند.(مائده:78-79) پیامبران قوم خود را مورد لعن قرار می‌دادند چون قوم دست از معصیت برنمی‌داشتند و دستور الهی را زیر پا می‌گذاشتند. این قوم مورد لعن پیامبر خویش قرار می‌گرفتند چون یکدیگر را از کار زشت خود بازنمی‌داشتند و این همان مطلبی است که صریحا در آیه 79 سوره مائده مورد اشاره خداوند متعال قرار گرفته است. قید"کانوا" که بر سر فعل مضارع آمده حکایت از این دارد که"نهی از منکر" در این جوامع ترک شده و به صورت یک فرهنگ و یا تعبیری سنت در آمده و مستمر بوده تا آن‌جا که منتج به یک جامعه منحط شده و مستحق لعن پیامبران که طبق برخی روایات این قوم به صورت"قرده" یا بوزینه و "خنزیر" در آمدند. این تفصیل گفته شد تا اهمیت مسئله"امر به معروف" و "نهی از منکر" قدری روشن شود. ترک فریضه این دو مقوله بسیار مهم امروزه به عنوان یکی از شاخصه‌های انحطاط جوامع تعریف می‌شود و این مختص جامعه اسلامی نیست. حالا شاید در یک جامعه غیر اسلامی جدیت قانون جای امر به معروف و نهی از منکر را بگیرد و از این رو به عنوان مثال شاهد نظام اداری سالم‌تری نسبت به برخی موارد باشیم اما آن‌چه که حیات دنیوی و اخروی یک جامعه انسانی را تضمین می‌کند طبق آیات و روایت همین دو مقوله امر به خوبی‌ها و نهی از زشتی‌هاست. رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: پیوسته مردم در خیر و خوبی به سر می‌برند، مادامی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و تعاون بر نیکی دارند، ولی اگر آن را ترک کنند، برکات از آنان سلب می‌شود و بعضی از آن‌ها بر بعض دیگر تسلط پیدا می‌کنند و نه در زمین و نه در آسمان، یاوری برای آنان نیست. حال بنگریم و ببینیم که اگر در خیر و خوبی به سر نمی‌بریم، اگر هنوز که هنوز است مساله حجاب را نتوانسته‌ایم برای خودمان حل کنیم، سلامت اداری برایمان آرمان است، کمیت کجای کارمان لنگ می‌زند، اینکه خوبی و زشتی را نمی‌شناسیم تا بدان‌ها عمل کنیم! یا خیر و شر را می‌شناسیم و عمل نمی‌کنیم؟ حتی توصیه به انجام و نهی هم نمی‌کنیم یا ... . شاید هم تصور می‌کنیم که واقعا برای امر به معروف و نهی از منکر باید آمرانه و ناهیانه پا به میدان بگذاریم و شمشیر به دست اقدام کنیم! و هنوز نمی‌دانیم که مفهوم واقعی امر و نهی در معروف و منکر که بر عهده ما گذاشته شده قبل از هر اقدام عملی، تبیینی است، تبیین کنیم"حجاب" را برای جوان نه آن که برایش مسئله تعریف کنیم و بسازیم و با عنوان"مساله حجاب" ده‌ها، صدها یا هزاران همایش و نشست و غیره برگزار کنیم. امر به معروف یعنی توصیه به خوبی‌ها و نهی از منکر یعنی توصیه به دست کشیدن از زشتی‌ها، یعنی به همدیگر محبت کنیم و کم و کاستی‌هایمان را تذکر دهیم و بعد اگر همه این کارها را کردیم و نشد که نشد، جامعه را لعن و نفرین کنیم! *حجت الاسلام دکتر یحیی صالح نیا، امام جمعه غرب تهران