بهداشت فردی در کلام امام رضا (ع)

تسنیم: بهداشت فردی عبارت است از نظافت شخصی؛ از نظر پوست بدن، دست ها، ناخن ها، پاها، موی سر، دندان ها و دیگر اعضای بدن به نحویکه با نگاهی به زندگانی ائمه اطهار (عَلیه السَلام) و به‌کار بستن توصیه‌های آنان می توان بهداشت فردی را به بهترین نحو رعایت کرد چنانچه سیره رفتاری امام رضا (عَلیه السَلام) یکی از برترین الگوها می باشد. شستن دست ها دست ها بر اثر تماس با برخی اشیا که بیشتر استفاده می شود، مانند: اجزای داخل وسایل نقلیه، درب ها، پول و غیره و یا با انجام کارهایی چون: باغبانی، دست زدن به حیوانات و تماس با بیماران، آلوده می شوند. از این رو، برای حفظ سلامتی، شستن دست ها با آب و صابون پس از این گونه موارد و پیش از پرداختن به کارهایی همچون صرف غذا، بسیار لازم می باشد؛ چنانچه در این باره نقل شده است که امام رضا (عَلیه السَلام) پیش از خوردن غذا دستان خود را می شست ولی خشک نمی کرد و پس از غذا خوردن نیز دستان خود را می شست و با حوله خشک می کرد. مسواک زدن دهان، عضوی مهم از بدن برای انجام بسیاری کارهاست. نرم کردن غذا به وسیله دندان ها، به وظیفه دستگاه گوارش در هضم غذا بسیار کمک می کند و کسانی که دندان های سالمی ندارند، به سوءهاضمه و یا دیگر ناراحتی های داخلی دچار می شوند. ازاین رو، باید برای نگهداری درست دندان ها بکوشیم. برای این کار لازم است پس از صرف غذا دندان ها را مسواک بزنیم تا ذرات غذا از لابه لای دندان ها خارج شوند، اگر مسواک در دسترس نباشد، دهان باید با آب تمیز شسته شود. برای تمیزکردن لای دندان ها نیز، استفاده از نخ دندان توصیه می شود. یکی از دستورات بهداشتی امام رضا (عَلیه السَلام) مسواک زدن می باشد، چنانچه معمربن خلاد گوید: هنگامی که حضرت رضا (عَلیه السَلام) در خراسان بودند، آنگاه که نماز صبح را بجا می آوردند، در سجاده خود می نشستند تا هنگامی که آفتاب طلوع می کرد. سپس برای آن جناب یک کیسه سر بسته که در آن تعدادی مسواک قرار داشت حاضر می کردند و حضرت با آن ها مسواک می کرد و در روایتی دیگر آمده است که امام رضا (عَلیه السَلام) پایبند به بهداشت فردی بوده و پیوسته پس از صرف غذا دست و دهان خود را شسته و دندان ها را هر روز مسواک می کردند. از این رو، ظرفی داشتتند که همواره انواع مسواک ها در آن قرار گرفته بود. استحمام بهداشت و نظافت ظاهر و بدن از نظر امام رضا (عَلیه السَلام) از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. پس شستشوی بدن که رکن و پایه و اساس بهداشت می باشد، باید همواره انجام شود. امام رضا (عَلیه السَلام) در همین راستا می فرماید: حمام و شستشو باید یک روز در میان انجام شود. امام رضا (علیه السلام) در جایی دیگر حمام را دارای فواید و منافع بسیاری دانسته و می فرمایند: حمام منافع زیاد و قابل توجهى دارد. مزاج آدمى را به اعتدال می کشاند. چرک و پلیدى را بر طرف می کند. رگهاى تن را از کوچک و بزرگ همه را نرم و ملایم می سازد. اعضاء را تقویت می کند. فضولات بدن را زایل می نماید؛ مواد زاید را ذوب و نابود می گرداند و عفونت ها را از میان می برد. آراستن خود یکی دیگر از توصیه های امام رضا (علیه السلام) آراستگی افراد چه در محیط خانواده و چه در محیط اجتماعی می باشد، چنانچه حسن بن جهم گوید: روزی امام رضا (عَلیه السَلام) را بسیار آراسته دیدم. پرسیدم: آیا خضاب (آرایش) کرده اید؟ حضرت فرمودند: آری، با حنا یا کَتَم (نوعی گیاه). آیا مگر نمی دانی که این کار سود فراوانی دارد؟ زیرا، همسرت دوست دارد، در تو همان زینت را ببیند، که تو دوست داری در او ببینی، چه بسا زنانی که از جاده مستقیم عفت خارج شدند و فاسد گشتند، که سبب آن کم توجهی شوهرانشان به نظافت و آرایش خود بوده است. منابع: 1-شیخ حر عاملی. وسائل الشیعه، ج6: 476؛ ج 14: 183. 2-کلینی. فروع کافی، ج6: 496. 3-شیخ صدوق. من لا یحضره الفقیه، ج 1: 319. 4-طب الرضا: 70. 5-اکرم حسین زاده. جایگاه بهداشت در اسلام: 27. 6-محمد علی چنارانی، رفتارهای اخلاقی و اجتماعی امام رضا(ع): 69-67.