اضطرابِ امتحان را از دل بیرون کنید

باشگاه خبرنگاران: روزهای پایانی بهار برای خیلی از دانش‌آموزان همراه است با استرس و نگرانی. نگرانی ناشی از امتحانات و آزمون‌های پایان سال که در اصل قرار نیست نگران‌کننده باشد، اما خیلی‌ها را می‌ترساند و آنها را دچار نگرانی می‌کند. البته وقتی کمی دقیق‌تر به این موضوع نگاه می‌کنیم، می‌بینیم این حس اضطراب خیلی هم به سن و سال دانش‌آموزان ارتباطی ندارد و از سنین دبستان تا دوره دانشگاه می‌تواند ادامه داشته باشد.

نکته مهم این است که اضطراب و نگرانی طی یک شب و یک روز هم به وجود نمی‌آید و والدین باید بدانند اگر فرزندشان هنگام امتحانات اضطراب دارد، از قبل با چنین مشکلی روبه‌رو بوده است و آنها متوجه‌اش نشده‌اند. در صورتی که اضطراب و نگرانی با علائمی خودش را نشان می‌دهد که اگر پدر و مادر توجه داشته باشند، براحتی می‌توانند آن را تشخیص داده و درمانش کنند.

نشانه‌های اضطراب

تا نشانه‌های اضطراب را نشناسید و آنها را بموقع تشخیص ندهید، کاری هم برای درمان و برطرف کردن این علائم از دست‌تان ساخته نیست. اضطراب در سنین مختلف با نشانه‌های متفاوتی بروز می‌کند که والدین باید نسبت به این نشانه‌ها آگاهی کافی داشته باشند تا برخورد صحیحی هم در مقابل آنها نشان دهند.

دکتر افسانه صحت، فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان در گفت‌وگو با جام‌جم در این‌باره توضیح می‌دهد: اضطراب در سنین پایین‌تر ممکن است فقط با علائم جسمی خودش را نشان دهد که در این موارد مشکلاتی مانند دل درد، سردرد، بی‌اشتهایی یا حتی اشتهای زیاد، لرزش صدا، بدخوابی، کم‌خوابی یا خوابیدن بیش از حد، کابوس دیدن و تکرر ادرار می‌تواند به دلیل اضطراب و نگرانی اتفاق بیفتد.

وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این موارد، ناراحتی‌های گوارشی مانند دل‌پیچه نیز ممکن است در اثر دلهره و نگرانی برای کودک پیش بیاید. گاهی نیز کودکان از مشکلات دیگری مانند تپش قلب، لرزش اندام‌ها و تعریق کف دست شکایت می‌کنند که همه این‌ها می‌تواند در اثر استرس اتفاق بیفتد.

این روانپزشک کودک و نوجوان یادآور می‌شود: با توجه به ضعیف شدن سیستم ایمنی، گاهی بچه‌ها به دلیل استرس بیش از حد، دائم بیمار می‌شوند و در معرض بیماری‌های مختلف قرار می‌گیرند یا اگر دچار بیماری جسمی خاصی هستند، بیماری‌شان در فصل امتحانات شدت بیشتری پیدا می‌کند.

به گفته وی، برخی از علائم استرس و نگرانی می‌تواند به شکل جسمی نمایان شود و بعضی دیگر به صورت رفتاری که بی‌قراری، پرخاشگری و وابسته شدن به پدر و مادر از جمله این علائم است. در کنار اینها، زمانی که کودک از نداشتن تمرکز شکایت می‌کند و با وجود مطالعه کامل نمی‌تواند نتیجه خوبی بگیرد، نشانه‌های شناختی اضطراب خودش را نشان می‌دهد که والدین باید به آنها نیز توجه داشته باشند.

دکتر صحت به والدین توصیه می‌کند زمانی که با نشانه‌های اضطراب در کودک‌شان مواجه شدند یا اختلالی در عملکردش مشاهده کردند، حتما به فکر پیگیری و کنترل این مشکل باشند.

علل ایجاد اضطراب هنگام امتحانات

گاهی پدر و مادر فکر می‌کنند فرزندشان در طول سال به خوبی درس نخوانده و برای همین است که حالا اضطراب دارد. بعضی‌ها هم نگرانی زمان امتحانات را به درس خواندن بیش از حد دانش‌آموزان و وسواس فکری آنها ربط می‌دهند. دکتر صحت اما می‌گوید: بیشتر اوقات این استرس ناشی از نگرش نادرست والدین و آموزگاران یا فشار همسالان است. به عبارت دیگر اگر کودک احساس نکند امتحان، شرایطی است برای قضاوت در مورد او، دچار نگرانی و اضطراب نیز نخواهد شد.

وی یادآور می‌شود: مهم‌ترین نکته در مورد اضطراب زمان امتحان‌، چگونگی رویکرد و نگرش والدین و معلم‌ها نسبت به امتحان است.

این پزشک متخصص می‌افزاید: اگر کودک اعتماد به نفس بالایی داشته باشد، از مهارت‌های خوبی برای حل مساله برخوردار باشد و بداند حس خود ارزشمندی‌اش با امتحان زیر سوال نمی‌رود در مواجهه با امتحان هم دچار اضطراب نخواهد شد.

البته این روانپزشک کودک و نوجوان با بیان این‌که آموزش هدفمندی و تلاش برای رسیدن به اهداف، یکی از مهم‌ترین موضوعات مربوط به رشد کودکان است، خاطرنشان می‌کند: امتحان در این جهت می‌تواند موضوعی ارزشمند به حساب بیاید و کودکان باید این موضوع را به خوبی درک کنند تا بتوانند از نظر مهارت‌های شناختی پیشرفت بیشتری داشته باشند.

دکتر صحت با اشاره به اضطرابی که دانش‌آموزان کنکوری تجربه می‌کنند، می‌گوید: مهم‌ترین عاملی که باعث اضطراب این افراد می‌شود نیز نگرانی بیش از حد والدین‌شان است که در رفتار و کردار آنها به خوبی مشخص خواهد بود. بنابراین توصیه می‌شود والدین آرامش خودشان را حفظ کنند تا بچه‌ها هم آرامش بیشتری داشته باشند.

اضطراب از قبل بوده، حالا شدیدتر شده!

نباید فکر کنیم استرس فقط مخصوص روزها و شب‌های امتحان است و وقتی خبری از این امتحان‌ها نباشد، کودک هم نگرانی و اضطراب ندارد زیرا به گفته دکتر صحت، اضطراب طی یک شب ایجاد نمی‌شود و والدین اگر دقت کنند از ابتدای سال تحصیلی هم می‌توانند نشانه‌های آن را ببینند اما در این روزها علائم با شدت بیشتری نمایان می‌شود.

وی توصیه می‌کند در صورت روبه‌رو شدن با نشانه‌های استرس حتما از همان روزهای اول به فکر درمان باشید و این کار را به روزهای پایانی سال تحصیلی یا زمانی که استرس شدت بیشتری پیدا می‌کند، موکول نکنید.

مصرف داروهای آرام‌بخش کمک‌تان نمی‌کند

بی‌شک، اضطراب و نگرانی می‌تواند از نظر جسمی و روحی صدمات زیادی به فرد وارد کند و آن‌طور که متخصصان می‌گویند زمینه‌ساز بروز بیماری‌های مختلف می‌شود. دکتر صحت نیز در این‌باره توضیح می‌دهد: اضطراب بیش از حد و طولانی‌مدت می‌تواند فشار جسمی و روحی زیادی به کودک یا نوجوان وارد کند و به همین دلیل لازم است برای حل مشکل با متخصصان مشورت کنید و از روش‌های درمانی کمک بگیرید.

وی با اشاره به این‌که گاهی برای درمان اضطراب، مصرف داروها ضرورت پیدا می‌کند، یادآور می‌شود: در صورت تجویز پزشک حتما باید از داروهای مناسب استفاده کنید و براساس نظر او دارو را مصرف کنید، اما به هیچ عنوان و در هیچ شرایطی نباید این داروها را بدون تجویز پزشک و به صورت خودسرانه استفاده کنید.

این روانپزشک کودک و نوجوان با تاکید بر خودداری از مصرف خودسرانه داروها، می‌گوید: متاسفانه این روزها افراد زیادی داروهای ضداضطراب را خودسرانه مصرف یا برای دیگران تجویز می‌کنند. در این میان داروی ریتالین هم طرفداران زیادی پیدا کرده و خیلی‌ها بدون این‌که واقعا نیازی داشته باشند برای تمرکز بیشتر از آن استفاده می‌کنند. در صورتی‌ که مصرف خودسرانه ریتالین می‌تواند باعث ایجاد اضطراب شود یا ضربان قلب را افزایش دهد. علاوه بر این، خیلی‌ها هم وقتی استرس دارند، بدون دردسر داروی پروپرانولول می‌خورند و خیال می‌کنند این کار به نفع‌شان است. در حالی‌که این دارو همراه بعضی از بیماری‌ها مانند آسم و دیابت نباید مصرف شود. علاوه بر این، استفاده از آن می‌تواند باعث بروز اختلال تمرکز شده یا ممکن است خواب فرد را هم مختل کند.

بنابراین با تجویز خودسرانه داروها نه‌تنها کمکی به فرد نمی‌کنید که حتی صدماتی هم به او وارد خواهید کرد.