عوامل افزایش مهریه و پی‌آمدهای آن

فارس: «مهریه»، واژه زیبایی است که وقتی پژواک آن به گوش می‌رسد، آبشارهایی از مهر و محبت بر فضای قلب آدمی فرو می‌ریزد و ذهن و ضمیر را با بهار و شکفتن و شادی، پیوند می‌زند. واژه معادل آن در فارسی،‌«کابین» و در زبان عربی، صداق، نحله، فریضه و اجر است، تقریبا همه این کلمه‌ها نیز با درستی و صداقت و صمیمیت توأم است، مثلاً «صداق» در اصل از «صدق» گرفته شده و دلالت بر رغبت صادقانه مرد به زن دارد و یا به خاطر آن که نشانه صدق ایمان است یا نشانه راستین بودن علاقه مرد به زن است. یا «نِحْلَه» در لغت به معنای بخشش از روی رضایت خاطر به کار رفته‌است،‌ برخی گفته‌اند: مَهر را از آن جهت «نِحله» گویند که عطیه مرد همانند عطیه زنبور عسل، عوض مالی ندارد یا «أجر» (جمع اُجور)، به معنای پاداش ثواب و مهرورزی استعمال شده است. خداوند متعال که چنین چیزی را در آغاز ازدواج واجب کرده همین منظور را از آن دانسته است، یعنی مرد با مقدار معیّن دارایی که به زن می‌دهد او را به اطمینان و طمأنینه رسانده و بدین سان قلب‌اش را به آرامش و شادمانی برساند. اما سوگمندانه باید گفت که امروزه «مهریه» در اثر نا آگاهی عده ای، به جای این که مهرآفرین باشد موجب اختلاف و بحران و گاه گرفتار شدن «مرد» در پشت میله‌های زندان شده است. یکی از آمارهای مربوط به جمعیت کیفری زندان‌ها متعلق به افرادی است که به علت ناتوانی در پرداخت مهریه و شکایت همسران خود در زندان‌ها به سر می‌برند، این افراد که به موجب قانون محکومیت‌های مالی تا زمان ادای دین باید در زندان بمانند، علاوه بر هزینه‌های گزاف برای دولت، موجبات آسیب‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی می‌شوند. فلسفه مهریه مهریه که مرد از روی رضا و رغبت برای همسر خود در نظر می‌گیرد، در حقیقت، هدیه‌ای است که او برای مطمئن سازی زن به صفای قلبی خویش و پاسخی مثبت و صمیمانه به پیشنهاد عشق اوست. مرد با اعطای این هدیه می‌خواهد بگوید تو را دوست دارم، به عشق ورزی تو احترام می‌گذارم و صفای تو را ارج می‌نهم. استاد مطهری در این باره می‌نویسد: «مَهر، تدبیری از ناحیه قانون خلقت برای بالا بردن ارزش زن و قرار دادن او در سطح عالی‌تری است. مَهر به زن، شخصیت می‌دهد و ارزش معنوی مَهر برای زن، بیش از ارزش مادی آن است.» مَهریه، غیر از پشتوانه حمایتی از زن، تأثیرات مثبتی هم بر مرد دارد و جایگاه و هویت او را نیز قوت می‌بخشد. هزینه کردن مرد برای مهریه، گواهی بر استواری و پای بندی او به عقد ازدواج است و نشان می‌دهد که مرد با صفای دل و در کمال درست‌کاری، ازدواج را پذیرفته است و قصد فریبکاری ندارد. سیر تاریخی مهریه مطالعه تاریخی حقوق زنان نشان می‌دهد که مهریه در شمار قوانین ابداعی اسلام نیست، بلکه آثار آن اقوام پیش از میلاد و در قوانین بابِل و سومر دیده می‌شود. اکثر ادیان گذشته از جمله زرتشت و یهود، مهریه را به گونه‌ای در قوانین خود، جای داده‌اند، ردِّ پای این قانون در میان ساکنان یونان و ایران باستان و عربستان قبل از اسلام نیز دیده می‌شود. در اکثر موارد، پرداخت مهریه از طرف مرد یا خانواده وی جهت عمل زایمان و مسائل مربوط به روابط زناشویی بوده و در صورتی که زنی توانایی باروری نداشته، مرد می‌توانست آنچه را به عنوان مهریه به زن یا پدر وی پرداخت کرده پس بگیرد. در نهایت اسلام نیز با اعمال اصلاحاتی، یعنی تعلّق مهریه به شخص زن به جای پدر وی رسم مهریه را امضا کرده است. اسلام در زمان خود، انقلابی در ابعاد مختلف قانون حاکم بر جامعه عربستان ایجاد کرد، در عربستان قبل از اسلام، زن وضع مخصوصی داشت و نه تنها شخصیت و حقوقی برای زن قائل نبودند، بلکه اصولاً با وجودش هم مخالفت داشتند به طوری که اعراب، داشتن دختر را ننگ و عار تلقی می‌کردند. با ظهور اسلام، وضعیت زن همچون سایر امور اجتماعی کاملاً تغییر یافت و قرآن کریم هر رسمی را که موجب تضییع مهریه زنان است منسوخ و تعداد بی شمار همسران را به چهارتا در نکاح دائم، محدود کرد. مبلغ مهریه در آموزه‌های دینی به کم بودن مهریه و آسان‌گیری در آن، بسیار سفارش شده است. پیامبر گرامی اسلام فرمود: «بزرگ‌ترین و با برکت‌ترین ازدواج آن است که مهریه در آن کم باشد.» همچنین آن حضرت فرمود: «بهترین مهریه، سبک‌ترین آن است.» امیرمؤمنان علی (ع) در این باره فرمود: «مهریه را سنگین نگیرید که مایه کینه و دشمنی است.» پس از نظر اسلام، مهریه کم، امر مطلوبی است که مسیر ازدواج را هموار می‌کند و نابسامانی‌های فراوانی را از سر راه خانواده و اجتماع بر می‌دارد اما مهریه زیاد، هر چند در آغاز به ذائقه برخی، خوش می‌آید اما در ادامه زندگی، آثار مخربی دارد که در عنوان بعدی به آن اشاره می‌کنیم. عوامل افزایش مهریه و پی‌آمدهای آن چرا مهریه در جامعه امروز افزایش یافته است؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که نسیه بودن مهریه (مهریه را در همان آغاز از مرد نمی‌گیرند، لذا نسیه است)، چشم و هم چشمی،‌ رواج ارزش‌های مادی و گسترش روحیه تجمل‌گرایی و رها کردن زندگی و طلاق دادن آسان از سوی برخی مردان بی تعهد و هوسران، چهار عامل بسیار مهم در افزایش مهریه به شمار می‌روند. باید با این عوامل و زمینه‌ها مبارزه کرد تا بتوان جلوی این افزایش را گرفت. از سوی دیگر، اگر دختران و خانواده‌ها به آثار ناگوار مهریه سنگین توجه کنند شاید از این پدیده نامبارک دور شوند. مهریه زیاد، جنبه عاطفی و محبت آمیز مهریه را که هدف اصلی آن است از بین می‌برد و تنها جنبه مادی‌اش را باقی می‌گذارد، همچنین در صورت بروز بحران و اختلاف، به سبب بالا بودن مهریه و ناتوانی مرد در پرداخت آن، وی می‌کوشد که زندگی را به قدری بر زن تنگ بگیرد که مجبور به بخشش آن و نجات خود شود. از سوی دیگر مهریه سنگین، مانع ازدواج برخی جوانان می‌شود و سن ازدواج را بالا می‌برد که این خود، زمینه ساز بحران‌های عاطفی و جنسی بی شماری می‌شود، سخت‌گیری در خصوص مهریه زیاد، موجبات رنجش داماد را در پی دارد و باعث کینه توزی می‌شود و چه بسا تا آخر عمر، باقی بماند. مهریه را کی داده کی گرفته! این سخن ضرب المثل گونه که معمولاً در مجالس اولیه می‌گویند: «مهریه را کی داده و کی گرفته،» بسیار فریبنده و اغواگر است. برخی خانواده‌ها می‌گویندکه ما فقط برای این که حفظ آبرو کنیم و بتوانیم پاسخ اطرافیان را بدهیم یا این که دخترمان در نزد دختران فامیل و دوستانش سرفراز شود این پیشنهاد را می‌دهیم و گرنه قصد گرفتن مهریه را نداریم، سپس مهریه‌ای را تعیین می‌کنند که داماد، اگر تا سالیان سال هم کار کند، قادر نیست حتی نیمی از آن را بپردازد. داماد غافل یا عاشق، بی خبر از پی‌آمدهای حقوقی، چنین مهریه سنگین و سند تعهدآوری را امضا می‌کند که آثار ناگواری برای فردای زندگی خود و خانواده‌اش را دارد. مهریه‌ای که مبنای شرع و قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به محض عقد، بر ذمّه شوهر است و زن، مالک آن است و حتی برخی از آنان با توسل به قانون تا مرز گرفتار کردن شوهر، پیش می‌روند. پس به هوش باشید که آن سخن کوتاه و شعرگونه، شعور شما را نگیرد و بهار جوانی و نشاط شما را در راهروهای دادگاه و سپس زندان به پاییز و خزان، مبدّل نسازد. اکنون بدانید که مهریه را گرفته و می‌گیرند و شما می‌مانید و قرض دین سنگین. چه باید کرد؟ چه باید کرد تا مهریه به مسیر اصلی و طبیعی خود بازگردد و برای خانواده‌ها دردسرساز نشود. به گزارش روابط عمومی ستاد دیه، به نظر ما بهترین راه، آگاهی دادن به پسران و دختران و خانواده هایشان است، مرد باید بداند که مهریه، دینی است که برگردن اوست و حقی است که شرع و قانون برای زن، مشخص کرده است. روایات بسیاری در بیان آثار کیفری نپرداختن مهریه از پیشوایان معصوم وارد شده است. امام صادق فرمود: «پلیدترین گناهان سه چیز است: قتل نفس، پرهیز از پرداخت مهریه زن و اُجرت اجیر» علاوه بر روایات، امروزه قانون هم پی‌گیر مطالباتی است که مربوط به دین می شود و مهریه هم مربوط به همین موضوع است. از همه این‌ها گذشته، مهریه هدیه و بخششی است که مرد برای زن در نظر می‌گیرد، حال اگر در فکر پرداخت آن نباشد از مروّت و جوانمردی به دور است. در قاموس انسانی، هدیه را باید با جان دل و از صمیم قلب، تقدیم کرد و این مهم در صورتی مقدور است که مقدار آن به اندازه وسع و توان آدمی باشد، پس مرد باید در همان آغاز، بررسی کند که آیا قادر به پرداخت دین یا هدیه خود هست یا نه؟ او نباید به مقدار و مبلغ و تعداد سکّه‌هایی راضی شود که هیچ‌گاه قادر به پرداخت آن‌ها نیست، شور و عشق اولیه همیشه دوام ندارد و عوامل شیطنت آمیزگوناگونی از درون و بیرون دخالت می‌کنند. او باید به این فکر کند که هم اکنون مردانی به خاطر شکایت همسر برای گرفتن مهریه و ناتوانی در پرداخت آن،‌ در زندان به سر می‌برند. زنان هم باید بدانند درست است که مهریه حق شان است اما نباید برای رسیدن به‌ آن،‌ اصل و اساس خانواده را بر هم بریزند و آرامش و یکرنگی را از بین ببرند. آرزوهای دور و دراز، هم چون سرابی است که هیچ تشنه‌ای را سیراب نمی‌کند، رسیدن به مهریه از راه شکایت و به زندان انداختن مرد، بهره و برکتی ندارد. زنان نباید تصور کنند که به محض ورود به دادگاه، مهریه به آنان پرداخت می‌شود. اگر زنان در مرحله عقد و پیش از آغاز زندگی مشترک، مهریه‌ای دریافت نکنند، گرفتن این حق،‌ مستلزم رفت و آمد فراوان و صرف انرژی بسیار است. زندگی محدود چندین ساله و پیچیدگی‌های دنیای امروز، ارزش آن را ندارد که اعصاب و آرامش خود و فرزندان و اطرافیان را بر هم بریزیم و شعله‌هایی از آتش اختلاف و درگیری و هیاهو را در مقابل خویش برافروزیم. بهتر آن است که از آرزوهای بیهوده دست بکشیم و با توکل به خدا فرزندان خوبی تربیت کنیم که بهترین سرمایه‌اند. خداوند بر نیت‌های همه ما آگاه است و مطابق همین نیت‌ها و رفتارها به ما روزی می‌دهد. مرد و زن، باید در کنار هم و دست در دست هم، با گنج‌ بی پایان «قناعت»، زندگی را اداره کنند و بدانند که درخت قناعت، میوه‌های شیرین به بار خواهد آورد.