اعتماد: دكتر عماد افروغ، نويسنده، جامعه شناس و كارشناس مسائل سياسي و نماينده مردم تهران و رييس كميسيون فرهنگي در هفتمين دوره مجلس شوراي اسلامي هستند. با نزديك شدن به زمان انتخابات رياست جمهوري و ثبت نام داوطلبان اين مسند، براي بررسي شرايط حاكم بر كشور و فضاي سياسي موجود كه تحت تاثير اين انتخابات قرار گرفته است و معيارهاي يك فضاي متعادل و مطلوب در جامعه در آستانه حماسه بزرگ ملي، گفت وگويي با ايشان انجام داديم كه مشروح آن را در زير مي خوانيد.
با توجه به نزديكي زمان انتخابات، ارزيابي شما از شرايط سياسي حاكم بر كشور چگونه است؟ شرايط اميدوار كننده است. شرايط را بانشاط مي دانم.با وجود اينكه عده يي مي خواهند فضا را قطبي كنند شرايط براي تحقق يك انتخابات طيفي مهياست و بايد در برابر كساني كه مي كوشند فضا را قطبي كنند ايستاد. براي اينكه قطبي شدن نسبتي با شرايط اجتماعي و تاريخي ما ندارد. عرصه عمومي عرصه يي طيفي است و اين نقطه قوت ما محسوب مي شود. يعني آنهايي كه اهل نظريه پردازي هستند مي دانند عرصه مدني قطبي ويژگي نظام هاي طبقاتي يا در واقع نظام هاي فاشيستي است. در نظام هاي طبقاتي سه انسداد وجود دارد: 1- انسداد اقتصادي 2- انسداد قدرت دولتي در جهت حمايت از طبقات اجتماعي برتر 3- انسداد مدني در قالب عمودي و قطبي شده آن. در نظام هاي سوسياليستي با انسداد دولتي با انسداد قدرت اقتصادي دولت در عرصه سياست و يك فضاي كاملابسته و در عرصه مدني با فقدان آزادي و مشاركت مدني روبه رو هستيم. اين ويژگي ها را در جامعه مان نمي بينيم؟ جامعه ما اين ويژگي ها را ندارد و بايد كمك كرد واقعيت طيف گونه عرصه عمومي خود را نشان دهد. اگر حقوق حداكثري مي خواهيم شرط ضروري است.
سلايق مختلف بايد مطرح شوند تا مردم اقبال نشان دهند. در بين كانديداها نيز اتفاق افتاده كه عده يي مي كوشند جلوي واقعيت طيف گونه اجتماعي در عرصه انتخابات را بگيرند، با امكانات و فرصت هاي خود. حتي الامكان جلوي اين اتفاق ناميمون بايد گرفته شود. در غير اين صورت ممكن است اتفاقاتي غيرمترقبه رخ دهد. توصيف شما از فضاي حال كشور چگونه است، آيا فضايي مطلوب بر كشور حاكم است؟ بله. فضاي كشور مطلوب است. شرايط انتخابات، شرايط باز بودن را ايجاد كرده و فضا باز تر شده است. خط قرمزها بهتر درج مي شود و تاكنون شاهد برخوردي منقبض و بسته از سوي ناظران نبوديم. حماسه سياسي يعني حضور حداكثري مردم پاي صندوق راي و ان شاءالله اين حماسه شكل مي گيرد. يك وجه نظام ما مردم سالاري است، ما هميشه به اين نياز داريم حتي اگر تهديدات خارجي را هم نداشتيم، نظام براي پيشبرد اهداف و رسيدن به آرمان هاي خود نياز به اين پشتوانه دارد. حضور مردم هم البته نبايد صرفا انتخاباتي باشد اين تغيير غلطي است، حضور مردم بايد مستمر باشد، مشاركت مردم در عرصه هاي مختلفي اقتصادي، سياسي، فرهنگي، تصميم گيري و نظارت جلوه هايي از حضور مردم است. احتمال انتخاب حماسه يي زياد
است، نظام، ديني است و مردم به ولي فقيه ارادت دارند چون به دين ارادت دارند. اما قطع نظر از اين نكته، جايگاه مردم سالاري لوازمي دارد و نبايد از لوازم عقلاني حماسه سياسي غافل شويم. اگر حضور حداكثري مي خواهيم بايد كانديداهايي از سلايق مختلف بتوانند بيايند. اگر سلايق مختلف باشند مردم احساس مي كنند مي توانند به كانديداي خود راي دهند. اما اگر تاييد كانديداها سليقه يي شد كه همان عرضيات مي شود و نه ذاتيات و توقع حضور حداكثري نبايد داشت. بايد منصف باشيم و درست داوري كنيم. اگر فيلتر بگذاريم و فقط سليقه يي گزينش كنيم مطمئن باشيد حماسه شكل نخواهد گرفت. لازمه عقلاني شكل گيري حماسه سياسي اين است كه كانديداها با سلايق مختلف در ذيل گفتمان انقلاب اسلامي بتوانند خود را عرضه كنند. منظور از ناظران، شوراي نگهبان است؟ نقش اين شورا در ايجاد فضاي مطلوب در كشور را چگونه ارزيابي مي كنيد؟ همان طور كه گفتم تاكنون شاهد برخوردي منقبض و بسته از سويشان نبوديم و صرف اينكه نفس برنامه محوري مطرح شده و حتي كانديداها موظف شدند تا براي احراز صلاحيت شان برنامه هاي خود را ارائه كنند كه اين گامي به جلو محسوب مي شود، كاري بسيار خطير و حساس توصيف
مي شود. نبايد تنها به عموم شعارها اعتماد و اكتفا كرد. مردم به يك بلوغ رسيده اند و به هر كس كه شعار زيباتر داد به آن گرايش نمي يابند. گرچه مي خواهند از فقدان حافظه تاريخي استفاده كنند اما از روشنفكران انتظار مي رود كه با روشن كردن مواضع افراد درباره موضوعات حساس و مختلف حافظه تاريخي مردم را بيدار كنند و اين مواضع را به آنها يادآوري كنند و اين حداقل كاري است كه از روشنفكران در سطوح مختلف جامعه برمي آيد. نظر شما بر مطلوب بودن فضاي جامعه است پس چرا عده يي نسبت به اين فضا انتقاد دارند و آن را مورد نقد قرار مي دهند؟ نقد اشكالي ندارد. بايد ديد چه نقدي و در چه سطح و عقلي بيان مي كنند. شايد قابل اعتنا هم باشند. در چه عرصه و سطحي؟ نمي توان گفت همه چيز مطلوب و مطابق ميل است اما فضا خيلي بهتر شده است. قطع نظر از هر نتيجه يي كه به دست مي آيد اين فضا بايد تداوم داشته باشد كه بايد توسط پيروز انتخابات صورت بگيرد و وي ضامن حفظ فضاي آزاد كنوني باشد. هنگام برگزاري انتخابات غالبا فضا بازتر، روان تر و مطلوب تر مي شود. اميدواري ما اين است كه اين فضا ادامه پيدا كند. فضاي سياسي كنوني فضاي مطلوبي است و حاكي از يك آزادي نسبي است،
اما انساني كه عادت به فراموشي ندارد و مدام به خود تنبه مي دهد كه همواره اينطور نبوده است، هوشيار انه تر عمل مي كند و مراقبت بيشتري به خرج مي دهد كه اين فضا تداوم پيدا كند. اما عده يي بودند كه ديروز طور ديگري برخورد مي كردند، اما امروز منادي نقد و نقادي شده اند. برخي ديروز مويد و موافق بودند، اما امروز منتقد و مخالفند. براي كسي كه نگاه فرآيندي و مستمر دارد مراقبت ها و هوشياري ها بيشتر مي شود تا عده يي نخواهند در فضايي كه هنگام برگزاري انتخابات به طور طبيعي شكل مي گيرد سوءاستفاده كنند والااز نظر من فضاي كنوني بهتر از فضاي چند ماه پيش است، اما بايد مراقبت كنيم استمرار پيدا كند. البته نمي گويم فضا به مطلوبيت غايي خود رسيده است، فضاي مطلوب ما قانون اساسي است. يك فضاي متعادل چه ويژگي هايي دارد؟ فضاي متعادل فضاي طيفي است كه به سر دو طيف موجود حركت نمي كند. سعي مي كند از تندروي ها و افراط و تفريط ها پرهيز كند. مديريت مشاركتي در دستور كار خود قرار دهد. از تمام ظرفيت هاي مدني كمال استفاده را كند و ظرفيت ها را محدود به قشر خاص و لايه خاص جامعه تعريف نكند. به هر حال اعتدال را كه هم ابعاد فرهنگي، سياسي، اقتصادي دارد،
در وهله اول در خودش پياده كند. چون اعتدال ابتدا از انسان شروع مي شود و بعد از انسان به جامعه منتقل مي شود. يكي از بارزترين صفات اخلاقي انسان اعتدال است. همان طور كه امام علي(ع) درباره پيامبر(ص) فرمودند: «ايشان معتدل الخلق و معتدل الامر بودند.» كسي كه درون خود متعادل نباشد مطمئنا در اجتماع نمي تواند تحقق بخش اعتدال و پرهيز از برخوردهاي جناحي تند و افراطي باشد. به دليل قطبي شدن هاي تصنعي در جامعه هرچند الگوي رفتاري دو سر قطب يكي است كه هر دو برخوردهاي افراطي دارندو شعارهايشان متفاوت است. الگوي رفتاريشان يكي است. حضور در عرصه سياست به من ثابت كرده كه هر دو جناح غالب از مديريت واگني استفاده كردند و هر دو بيش از اينكه دل مشغول منافع و مصالح ملي باشند مشغول منافع و مصالح جناحي خود بودند. اين نوع نگاه سليقه يي و جناحي با ذاتيات انقلاب اسلامي سر ناسازگاري دارد. اقتضاي مديريت صيح كشور وحدت در عين كثرت در ذيل گفتمان انقلاب اسلامي و قانون اساسي است. فكر مي كنم قانون اساسي بايد از سوي طرفين فهم شود: نه تنها صاحبان قدرت يا ناظران تعريف شده در قانون اساسي بايد فهم درست از قانون و سعه صدر لازم داشته باشند، بلكه طرف
مقابل هم بايد فهم دقيقي از روح قانون و خط قرمزها داشته باشد. شما در مصاحبه يي از موج سواران سخن گفتيد، اين موج سواران چه ويژگي هايي دارند؟ متاسفانه واقعيت سياسي جامعه ما به گونه يي است كه عده يي مي كوشند تا از وجه احساسي و عاطفي و گذشت مردم از خيلي از اتفاقات ناگوار بهره برداري كنند و اواخر عمر هر دولتي بلافاصله علم انتقاد و مخالفت را بلند كنند غافل از اينكه با اين كارشان خون به دل منتقدان كردند و از هر وسيله يي استفاده كرده اند تا منافع خود را پيش ببرند و با منتقدان برخورد كنند. بايد دست اينها را رو كرد. برخي احساس مي كنند كه دولت در حال اتمام است و بايد موضع عوض كرد و همنوا با فضاي كنوني شد و احساس شان اين است كه ممكن است چرخشي صورت گيرد، لذا تلاش مي كنند كه متناسب با اين چرخش، موضع خود را تغيير دهند و همچنان در قدرت باشند يا اينكه احساس مي كنند كه اتفاقاتي رخ داده و آنهايي كه نقد مي كردند درست مي گفتند و پيش بيني هايي داشتند كه درست از آب درآمده است. كساني كه عادت به موج سواري دارند باز هم مي خواهند به موج سواري شان ادامه دهند و اين موج سواري را در بستري از اين فرض كه مردم حافظه تاريخي خوبي ندارند و
نبايد به آنها آگاهي بخشي كرد، دنبال مي كنند. متاسفانه اين، يك واقعيت است كه مردم ما به دليل حسن اعتماد و وجه عاطفي پررنگي كه دارند گاه حافظه تاريخي خود را از دست مي دهند و فراموش مي كنند كه چه كسي، در چه موقعيت زماني و مكاني چه موضعي اتخاذ كرد؟ ما با چند دسته از افراد روبه رو هستيم يك دسته موج سوارانند، به دليل شامه تيزي كه داشته اند فهميده اند كه مثلاامروز بايد موضع «X» بگيرند و فردا وقتي اين به انتها مي رسد موضع ديگري اتخاذ مي كنند. اگر كشور ما رشد و عقلانيت كافي داشت، اجازه نمي داد كه چنين جرياني اتفاق بيفتد. اما روشنفكران بايد حتما به مواضع گذشته افراد گذري كنند. مواضع افراد را مي توان مطرح كرد و اين نه بي حرمتي، نه تهمت و نه تخريب است. يكي از راه هاي مقابله با موج سواري ها اين است كه مواضع گذشته اين افراد را مطرح كنند. حافظه تاريخي مردم را بايد تقويت كنيم و يادآوري كنيم. اين عين اخلاق است. اين كار بايد انجام شود تا استمرار موج سواري ها را شاهد نباشيم كه عده يي متناسب با شرايط حاكم مدام تغيير موضع دهند. اين افراد محيط ما را پراگماتيستي و عمل گرايانه كرده اند و اين زيبنده نظامي با آرمان هاي ما نيست.
تاكيد مي كنم كه عده يي اين پيشنهاد را بايد عملي كنند و مواضع گذشته افراد و گروه ها را رو كنند، اين بهترين روشنگري و آگاهي بخشي است و به انتخاب مردم كمك مي كند و اگر ما اين را بدانيم وانجام ندهيم جفا كرده ايم و اين جفا و كوتاهي در وهله اول متوجه روشنفكراني است كه درد آگاهي بخشي به مردم را دارند. ذات اين است كه آن شخص مردم سالاري ديني را درك كرده باشد كه فلسفه سياسي جديدي است. بفهمد كه انسان ها هم حق دارند و هم تكليف. بفهمد كه مشروعيت در جمهوري اسلامي دو مولفه يي است، هم شريعت و حقانيت و هم مقبوليت و رضايت عامه دارد. براي نظارت مردم حق شرعي قائل باشد و فقط از منظر مقبوليت به آن نگاه نكند. اختلاف سليقه ها و شاخه ها و شعباتي كه مربوط به فعاليت سياسي- تاريخي گروه ها يا بخشي از اهداف انقلاب مي شود جزو عرضيات اند و ذاتي نيستند. به طور مثال كسي آمده كه مي گويد من انقلاب را كامل مي دانم و مي گويم اين انقلاب سه شعار همزمان آزادي، عدالت و معنويت را دارد، ولي من ضمن اينكه اين را مي فهمم بيشتر روي آزادي انگشت گذاشته ام، كسي مي گويد من روي عدالت انگشت گذاشته ام و كسي مي گويد روي معنويت و اخلاق. همه اينها جزو ذاتيات
است. نگوييم چون اين آقا آزادي را پررنگ كرد بايد كنارش بگذاريم. براي ما ايده آل اين است كه به هرسه توجه شود كه بگوييم اصلح است ولي مگر مي توانيم بدون اينكه انتخابات را رقابتي كنيم، بدون اينكه به شعور مردم احترام بگذاريم، همان اول بگوييم اصلح اين است. در اين صورت كه ديگر نياز به انتخابات نيست. بايد رقابت درون گفتماني انقلاب اسلامي وجود داشته باشد تا خود مردم تشخيص دهند كه كدام را اصلح مي دانند و آن كسي كه مردم آگاهانه انتخاب مي كنند و البته اين انتخاب در بستري از اقناع و نفوذ و نه تهديد و ارعاب باشد هر كه باشد اصلح است. اما بايد بستر را فراهم كرد تا صالحيني بيايند كه التزام به انقلاب اسلامي و قانون اساسي داشته باشند و كسي هم نمي تواند بگويد كه من اصلح را انتخاب كرده ام و شما مكلف به راي به او هستيد و اين است و جز اين نيست، چون يك پاي انتخاب اصلح مقبوليت مردم است و بدون راي مردم كسي نمي تواند ادعايي بكند. ما نظام پارلماني نداريم و قرار نيست رقابت بين احزاب شناخته شده باشد كه تعداد كانديداها هم محدود باشد، البته اين بدان معنا نيست كه بنده طرفدار نظام پارلماني هستم، معتقدم مادامي كه اقتصاد نفتي داريم و ساختار
متمركز در اداره كشور داريم حزب پا نمي گيرد و نبايد هم پا بگيرد چون مي تواند مشكلات را مضاعف كند. اگر از اقتصاد نفتي و تمركزگرايي خارج شويم آنگاه حزب مي تواند بن مايه هاي قابل قبولي داشته باشد اما تا آن زمان تعداد كانديداها مساله يي نيست. در عمل و فرآيند مبارزات انتخاباتي خود به خود از تعداد آنها كم خواهد شد. شوراي نگهبان بايد صلاحيت هاي ذاتي آنها را در ارتباط با جايگاه رياست جمهوري تشخيص دهد و وظيفه دارد، به صورت روشمند وشفاف عمل كند و اين امر خود به خود ريزش به همراه خواهد داشت، چون هر كسي كه رجل سياسي نيست. امروز چه گفتماني در انتخابات با اقبال بيشتري روبه رو خواهد شد؟ اگر يك نفر بيايد كه با گفتمان انقلاب اسلامي وارد ميدان شود و توجه به جامعيت اين گفتمان و حقوق شهروندي داشته باشد و ضمن اينكه به عدالت و آزادي اصرار مي ورزد و براي هر كدام برنامه دارد، به وجه مميزه انقلاب اسلامي نسبت به ساير انقلاب ها، يعني اخلاق و معنويت و معرفت خدا توجه ويژه مي كند، پيروز است. البته نه اينكه به آزادي و عدالت بي توجه باشد بلكه در بهترين نگاه اين دو براي او حكم وسيله را دارند كه بايد مورد اعتنا قرار گيرند. گفتماني پيروز
خواهد بود كه با شعار مردم سالاري ديني بيايد، از تحجر به دور باشد و ابعاد فلسفي، كلامي، فقهي و عرفاني امام را درك كرده باشد: انديشه يي كه با امام آشنا باشد وبه مردم به مثابه ابزار نگاه نكند و به نيازهاي واقعي مردم توجه داشته باشد. حتما اخلاق در مبارزات انتخاباتي بايد رعايت شود، رقابت راه و چاهي دارد و آنهايي هم كه تخريب مي كنند اين راه و چاه ها را مي شناسند اما چون مي خواهند جواب ديگر بگيرند اين راهكارها را ناديده مي گيرند و پايمال مي كنند. كانديداها خود را معرفي كنند و به ديگري كار نداشته باشند يا اگر مي خواهند به طرف مقابل بپردازند به برنامه او بپردازند نه تخريب شخصيت او. كانديداها با برنامه بيايند و صرف هيجان نباشد. مردم از اقشار مختلف تشكيل شده اند و نخبگان و روشنفكران بالاخره آنها را آگاه مي كنند. مردم بعد از چند سال فهميده اند كه شعار صرف جواب مي دهد يا نه. ما بايد رقابت و مصاف برنامه ها را شاهد باشيم. كساني كه به اين مسائل توجه نمي كنند نه اينكه اين مسائل را نمي دانند و نمي شناسند، اتفاقا بهتر از خيلي ها هم مي شناسند اما دنبال چيز ديگري هستند. اينها از سر ناداني اين كارها را نمي كنند بلكه كاملااز
سر فهم است. آقاي افروغ سال هاست حرف از نقدپذيري است چرا ظرفيت هاي پذيرش نقد در جامعه ما بالانمي رود؟ نقد در كشور آن طور كه بايد و شايد جا نيفتاده است و هميشه موانعي بر سر نقد وجود داشته و اين موانع بيشتر شده كه كمتر نشده و به طور كلي نقد از جايگاه خوبي برخوردار نيست و اين عدم جايگاه مناسب مي تواند هم به منتقد برگردد و هم به كسي كه موضوع نقد قرار گرفته و آن كسي كه موضوع نقد واقع شده هم مي تواند به ويژگي هاي شخصي اش برگردد و هم تا حدودي به ويژگي هاي ساختاري كه به نظامي كه در اين وجه ساختاري به نوعي اعمال قدرت مي كند. آنچه به منتقد برمي گردد اين است كه هنوز فهم دقيقي از نقد وجود ندارد و تفكيكي بين نقد و تخريب ايجاد نكرده است و ما شاهد اين هستيم كه بين ماقال و من قال خلط ايجاد شده است و به جاي رفتار افراد، شخصيت ها مورد نقد قرار مي گيرد و اين نهايت سطحي نگري است كه امروز سكه رايج شده است و به جاي اينكه فكر افراد مورد نقد قرار گيرد، شخصيت آنها هدف قرار گرفته مي شود كه به هتاكي و تخريب ختم مي شود.
دیدگاه تان را بنویسید