جایگاه ويژه انرژی در اقتصاد مقاومتی

دکتر علی‌رضا معینی* از جمله موضوعات تخصصی و در اولویت اقتصاد مقاومتی، حوزه انرژی است. جمهوری اسلامی ایران از نظر امکان تنوع پذیری در سبد انرژی جایگاه ویژه ای دارد. کشور ما در ذخایر نفتی مقام چهارم و در ذخایر گازی مقام دوم را در جهان دارد. البته اگر مجموع نفت و گاز مد نظر قرار گیرد، مقام اول دارنده ذخایر هیدروکربوری متعلق به ایران می‌باشد. اقتصاد کشور نیز به گونه ای رشد کرده که وابستگی آن به فروش یا مصرف این ذخایر بسیار بالاست. داشتن این نعمتهای بی بدیل الهی جای شکرانه فراوان دارد و اولین قدم عملی در شکرگزاری، تولید و مصرف بهینه آنهاست. در دهه های گذشته شاهد صادرات بخش عمده ای از ذخایر هیدروکربوری و فرآورده های مربوطه و همزمان تولید و تامین قسمت قابل توجهی از نیازهای داخلی بوده ایم. به نظر میرسد که مدلی که تا کنون عمل شده است دارای مشکلات فراوانی بوده که بایستی مورد باز نگری جدی قرار گیرد. به عنوان مثال خام فروشی علاوه بر اینکه کمترین عایدی را از این ثروت خدادادی نصیب ما می‌کند، باعث میشود تا بخش زیادی از درآمدهای آن به ریال تبدیل شده و یا صرف واردات کالاهای مصرفی شود. این دو کار یا افزایش تورم را به دنبال داشته و یا باعث رکود تولید داخل میشود. همچنین به دلیل جریان نیافتن این مواد اولیه با ارزش در صنعت و کسب و کار، منافع و بهره واقعی آن که ایجاد فناوری، کارآفرینی و تولید محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر باشد رخ نداده و این عواید بیشتر نصیب کشورهای وارد کننده نفت خام میشود. لذا طراحی مدلی بهینه به منظورتولید مواد هیدوکربوری و تکمیل زنجیره تولید مشتقات ارزشمند آن و نیز محصولات پایین دستی و یا ترکیبی، از ضروریات اقتصاد مقاومتی است. همچنین با توجه به تجربیات کسب شده و فعالیتهای پژوهشی انجام شده و در حال انجام، لازم است که سازوکارهای گذشته در خرید دانش فنی از خارج کشور تغییرات اساسی کرده و دانش فنی بومی جایگزین آنها شود. همچنین از طرفی کشور ما یکی از معدود کشورهایی است که شدت مصرف انرژی بسیار بالایی داشته و علیرغم داشتن فرهنگ غنی اسلام در توصیه به عدم اسراف و تبذیر، متاسفانه درعمل به آن با ضعف های فراوانی مواجهیم. همینطور به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، استعداد تولید و استفاده از انرژیهای تجدید پذیر در کشور در مقایسه با بسیاری از کشورها از رتبه بالایی برخوردار هستیم. برای غلبه بر فرهنگ پرمصرفی، اولین گامی که طی دو سال اخیر برداشته شده هدفمندی یارانه ها بوده است. اگر چه این کار اقدام خوبی بوده ولی قدمهای بیشتری باید برداشته شود که از جمله آنها تکمیل معقول هدفمندی یارانه ها، فرهنگ سازی مصرف و استفاده از فناوریهای جدید در کاهش شدت مصرف انرژی می‌باشد. اصلاح سبد انرژی، اقتصادی کردن و بومی سازی استفاده از انرژیهای تجدید پذیر، تخصیص بخشی از یارانه ها به استفاده کنندگان از وسایل مرتبط با انرژیهای نو و فناوریهای صرفه جویانه و نیز طراحی سبد انرژی مناسب برای هر اقلیم نیز از جمله فعالیت هایی است که به تدریج بایستی به آنها پرداخته شود. * دبیر همایش ملی اقتصاد مقاومتی در حوزه انرژی / رئیس دانشکده مهندسی صنایع و دبیرخانه دائمی اقتصاد مقاومتی دانشگاه علم و صنعت ایران