راه تنفس کتاب باز می‌شود؟
از زمان گرانی کاغذ، مسؤولان وزارت صنایع و معادن و مسؤولان وزارت ارشاد، سخنان بسیاری مطرح کرده‌اند و گاه حتا بار این مشکل را به دوش یکدیگر انداخته‌اند. سیدمحمد حسینی ـ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ـ و بهمن دری ـ معاون پیشین امور این وزارتخانه ـ بارها وعده‌ی کاهش قیمت کاغذ را دادند و با تأکید بر تلاش برای تولید کاغذ داخلی، قیمت کاغذ را در ماه‌های آینده رو به پایین ارزیابی کردند.
مهر: خیلی وقت‌ها اتفاق افتاده که در یک شرایط تورمی خاص، ناشران به‌دلیل افزایش هزینه‌های چاپ که به افزایش قیمت پشت جلد کتاب‌ها منجر می‌شود، در انتشار آثار جدید به شکل محسوسی از تعجیل پرهیز می‌کنند؛ اما هر بار هم پس از مدتی و با وفق یافتن جامعه با شرایط جدید، دوباره آهنگ خط تولید کتاب هم از سر گرفته می‌شود. با این حال به‌نظر می‌رسد شرایطی که در آن به‌سر می‌بریم، جزو موارد معدودی بوده، تا جایی‌که علاوه بر تأکیدهای دست‌کم دو وزارتخانه، تشکیل کارگروه و حکم مسؤولیت‌هایی را برای بهبود شرایط موجود شاهدیم. اگر بخواهیم مروری بر آغاز افزایش قیمت کاغذ داشته باشیم، روند اخیر از پاییز سال گذشته آغاز شد. پارسال همین موقع، قیمت هر بند کاغذ ۷۰ گرمی اندونزی ۶۰ در ۹۰، ۲۲ هزار و ۵۰۰ تومان بود که تا آغاز زمستان هر ماه کمی بیش‌تر شد. در اسفندماه تصور بر این بود که گرانی کاغذ مثل هر سال است و دلیل آن نزدیک شدن به ایام نمایشگاه کتاب است و کمی بعد کاهش پیدا می‌کند. اما قیمت کاغذ اندونزی در آستانه‌ی نمایشگاه کتاب به بندی ۵۰هزار تومان رسید. قیمت کاغذ ایرانی هم در این یک سال با رشد چشم‌گیری مواجه بوده، به‌طوری‌که کاغذ پارس که سال گذشته به قیمت ۱۳ یا ۱۴ هزار تومان به فروش می‌رسیده، الآن به بندی ۵۰ هزار تومان رسیده است. ناشران اصولا قیمتی سه‌برابر قیمت تمام‌شده‌ی کتاب را پشت جلد آن درج می‌کنند و با این حساب، ناشران سال گذشته هر صفحه کتاب را حدود صفحه‌ای ۲۵ تومان قیمت‌گذاری می‌کردند که در واقع یک کتاب ۲۰۰ صفحه‌یی ۵۰۰۰ تومان قیمت‌گذاری می‌شد. اما الآن با توجه به این‌که قیمت هر بند کاغذ به ۸۲ هزار تومان رسیده است، هزینه چاپ هر صفحه کاغذ به همین نسبت افزایش پیدا می‌کند. بیش‌تر ناشران معتقدند، نمی‌توانند دیگر سه‌برابر هزینه تمام‌شده کتاب، پشت جلد قیمت بزنند. در نتیجه علاوه بر کاهش سود خودشان، از درصدی که به مؤلف یا مترجم اختصاص داده می‌شود، می‌کاهند. یکی از ناشران در این‌باره می‌گوید: من پارسال در تمام قرارداد‌هایم درصد مؤلف را بین ۱۰ تا ۱۴ درصد لحاظ می‌کردم؛ اما الآن یا قراردادی با نویسنده نمی‌بندم و یا درصد نویسنده را پایین‌تر درنظر می‌گیرم. مدیر نشر ققنوس نیز درباره‌ی افزایش قیمت کاغذ می‌گوید: ما مدت‌هاست با وعده وعید‌های مختلف منتظریم شرایط تغییر کند. همین چند ماه پیش معاون فرهنگی وقت وزرات ارشاد گفت، تدابیری لحاظ می‌شود که کتاب ارزان شود؛ اما از سال گذشته تا کنون کاغذ ۳۰۰ درصد گران شده است. او می‌افزاید: اکنون کاغذ اندونزی بسیار گران شده و ما دیگر برای چاپ کتاب‌های‌مان دنبال کاغذ ایرانی هستیم که آن هم کم شده و از سال گذشته هم با ۲۰۰ درصد افزایش قیمت مواجه بوده است. این ناشر درباره‌ی قیمت‌گذاری کتاب‌ها گفت: ما بین دو و نیم تا سه‌برابر قیمت تمام‌شده کتاب را روی جلد می‌زنیم. اما الآن دیگر این کار را نمی‌کنیم؛ چون قیمت خیلی بالا می‌رود؛ در نتیجه از سود خودمان و حق‌الزحمت مؤلف می‌زنیم. او با اشاره به تأثیر گرانی کاغذ بر فروش کتاب، تأکید می‌کند: گرانی کاغذ بر فروش کتاب تأثیر گذاشته، در شرایط کنونی که همه‌ی اقلام مصرفی قیمت‌شان بالا رفته و در نتیجه توان خرید مردم پایین آمده است، بنابراین کسی که کتاب ارزان را به زحمت می‌خرید، دیگر سراغ کتاب نمی‌رود. این ناشر ادامه می‌دهد: تابستان فصل خوبی برای فروش کتاب نیست. فروش همه‌ی کتاب‌ها حتا رمان در تابستان پایین می‌آید؛ اما به هر حال آمار فروش نشر ما به نسبت سال گذشته ۲۰ درصد پایین آمده است. قیمت کاغذ این روزها آن‌قدر بالا رفته است که همه‌ی دست‌اندرکاران نشر از ناشران گرفته تا چاپخانه‌داران و نویسندگان از گرانی کاغذ میگویند و حتا دلیل چاپ نشدن کتاب‌های‌شان را نه دشواری‌های ممیزی که گرانی کاغذ توصیف می‌کنند. ناشران میگویند، دودل شده‌اند که اگر کتاب‌های با فروش مناسب گذشته را در شرایط جدید به چاپ بسپارند، آیا به بازگشت سرمایه منجر خواهد شد؟ این است که در انتشار آثار شناخته‌شده‌ترها هم دست به عصا شده‌اند، چه برسد به ناشناخته‌ها. اما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آمار مشخصی در این زمینه ارائه نکرده است و محمد الهیاری ـ مدیر اداره کتاب ـ می‌گوید، کتاب‌هایی که برای دریافت مجوز به ارشاد می‌آیند، به نسبت سال پیش کاهش نیافتده‌اند. در عین حال ناشران میگویند، سخت‌گیری بیش‌تری برای پذیرفتن کتاب‌ها برای انتشار درنظر می‌گیرند. از زمان گرانی کاغذ، مسؤولان وزارت صنایع و معادن و مسؤولان وزارت ارشاد، سخنان بسیاری مطرح کرده‌اند و گاه حتا بار این مشکل را به دوش یکدیگر انداخته‌اند. سیدمحمد حسینی ـ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ـ و بهمن دری ـ معاون پیشین امور این وزارتخانه ـ بارها وعده‌ی کاهش قیمت کاغذ را دادند و با تأکید بر تلاش برای تولید کاغذ داخلی، قیمت کاغذ را در ماه‌های آینده رو به پایین ارزیابی کردند. این در حالی است که هنوز کارخانه کاغذ «کارون» به بهره‌برداری کامل نرسیده است. از سوی دیگر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از نظر قانونی وظیفه و توانایی کاهش قیمت کاغذ در بازار را ندارد. اما مسؤولان این وزارتخانه بارها از اختصاص بودجه برای خرید کاغذ خبر داده‌اند. با قرار نگرفتن کاغذ در لیست کالاهایی که ارز مرجع دریافت می‌کنند، امکان استفاده از دلار با قیمت پایین‌تر برای خرید کاغذ خارجی منتفی شد و در نتیجه قیمت کاغذ با بالا رفتن قیمت ارز در هفته‌های اخیر همچنان با افزایش قیمت روبه‌رو بوده است. به تازگی نیز کارگروه حل مشکل کاغذ در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی راه‌اندازی شد. داریوش رضوانی با حکم علی اسماعیلی ـ سرپرست معاونت فرهنگی وزارت ارشاد ـ مسؤول این کارگروه شد. علی اسماعیلی هدف از تشکیل این کارگروه را بازگرداندن آرامش به صنعت چاپ و نشر کشور دانست و گفت، امیدواریم آسیب‌ها و دلایل گرانی کاغذ در کشور شناسایی شود تا نسبت به رفع آن اقدام شود. رضوانی نیز در نخستین اظهارنظرش، دلیل گرانی کاغذ را افزایش قیمت ارز ارزیابی کرد و از کاهش قیمت کاغذ وعده داد. او هدف از ایجاد این کارگروه را این کارگروه توجه به درخواست فعالان نشر معرفی کرد که می‌خواهد دغدغه‌ها و آسیب‌های این حوزه را برررسی کند و بر اساس پیشنهادهای فعالان این حوزه، مسائل کاغذ حوزه کتاب و مطبوعات را حل کند. بنا بر اعلام، این کارگروه قصد دارد اقداماتی برای حل مشکل کاغذ انجام دهد و تلاش می‌کند با هماهنگی‌ای که با بانک مرکزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام می‌دهد، سازوکارهای ممکن برای حل مشکل کاغذ را بررسی کند و از سوء استفاده‌های احتمالی در این حوزه جلوگیری کند. روز چهارشنبه (۲۹ شهریور) با داغ شدن بحث‌هایی درباره‌ی صفر شدن تعرفه واردات کاغذ، طاهر شبیری ـ دبیر سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا ـ با رد تصویب این موضوع و با اشاره به ارائه پیشنهاد صفر شدن تعرفه واردات کاغذ به کمیسیون ماده یک گفت: این پیشنهاد از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شده است. صفر شدن تعرفه واردات کاغذ به هیچ وجه قطعی نبوده و تنها در حد یک پیشنهاد است که بعید می‌دانم در کمیسیون ماده یک رأی بیاورد. او تأکید کرد: راه حل کنترل بازار کاغذ و کاهش قیمت‌ها، کاهش تعرفه واردات نیست و ما به زودی محاسبات خود را در این زمینه منتشر می‌کنیم. اما سیدمحمد حسینی ـ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ـ در حاشیه جلسه هیأت دولت از تصویب برداشتن تعرفه کاغذ خبر داد و گفت: حذف تعرفه کاغذ تصویب شده تا امتیازی باشد برای کسانی که واردات کاغذ را انجام می‌دهند. در هر حال، امید می‌رود مشکل کاغذ و گرانی قیمت آن حل شود تا عرصه فعالیت برای دست‌اندرکاران انتشار کتاب و مطبوعات مهیا و مناسب باشد.
دیدگاه تان را بنویسید