اسماعیل نجار: ۲ میلیون نفر تحت تأثیر مستقیم زلزله تهران هستند

خبرگزاری فارس: ۳۲ نوع حادثه در کشور اتفاق افتاده است. آموزش و پیشگیری از مولفه‌های اصلی کاهش خسارات ناشی از حوادث است. پیشگیری بهتر از مقابله در بحران تبدیل به یک شعار شده است و در عمل اتفاق خاصی نیفتاده است.

اسماعیل نجار، معاون وزیر کشور و رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲ در هنگام وقوع زلزله بم استاندار کرمان بود و از سال ۹۳ تاکنون بعنوان رئیس سازمان مدیریت بحران کشور مشغول به فعالیت است.

یکی از اقداماتی که در دوره نجار در سازمان مدیریت بحران اتفاق افتاد موضوع قانون مدیریت بحران کشور است که بعد از ۵ سال نهایتا به سرانجام رسید.

در همین خصوص گفت وگویی با اسماعیل نجار رئیس سازمان مدیریت بحران کشور داشته ام که در ادامه مشروح این گفتگو آمده است.

مدیریت بحران از بی قانونی خارج شد

سرانجام قانون مدیریت بحران کشور چه شد؟

قانون مدیریت بحران بعد از سال‌های متوالی بی‌قانونی نهایتا به تصویب رسید و مراحل آن در حال اجرا است.

قانون مدیریت بحران اوایل سال ۹۳ به اتمام رسید و به محض اینکه بنده به عنوان مدیر بحران منصوب شدم، سریعا به دنبال این بودم که قانون را به مجلس برسانم و یک سال نیز در این خصوص تلاش کردم و نهایتا قانون قبلی برای ارائه مفاد و ماده قانون جدید تمدید شد.

مجلس هم حساسیت خوبی در خصوص قانون مدیریت بحران داشت؛ چراکه کشور ما با حوادث گوناگونی مواجه است و نیاز به یک قانون جامع و کامل در این خصوص داریم و کارشناسان زیادی دعوت شدند و کمیسیون‌های مختلفی هم قانون مدیریت بحران را مورد بررسی قرار دادند و نهایتا کمیسیون شوراها، کمیسیون اصلی این قانون شد و ۳ کمیسیون (امنیت ملی، عمران و سیاست خارجی) دیگر نیز ماموریت داشتند این قانون را بررسی کنند و نهایتا ۹ کمیسیون در بند‌های مختلف در خصوص قانون مدیریت بحران اظهارنظر کردند.

ما برای اینکه قانون جامع و کاملی داشته باشیم از اساتید دانشگاه‌ها و افرادی که به صورت عملیاتی در حوزه بحران فعالیت می‌کردند دعوت به عمل آمد و در مجلس گذشته نهایتا این قانون به اتمام رسید.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم کار گسترده‌ای در جلسات متعدد برای به سرانجام رساندن قانون مدیریت بحران کشور انجام داد منتها انت‌های کار با قانون برنامه ششم توسعه کشور مواجه شدیم و همچنین لایحه بودجه و نهایتا تصویب این قانون به مجلس گذشته نرسید و موکول شد بررسی آن به مجلس دهم انجام شود.

بررسی ۵۰ ماهه قانون مدیریت بحران کشور

هنگامی که مجلس دهم هم آغاز به کار کرد نمایندگان جدید درخواست بررسی مجدد این قانون را دادند و بازنگری توسط آن‌ها صورت گرفت و مقداری این موضوع زمان برد و حدود ۵۰ ماه در مجلس شورای نگهبان بررسی آن به طول انجامید و نهایتا در تاریخ ۴ شهریور سال جاری توسط ریاست جمهوری جهت اجرا این قانون ابلاغ شد.

به محض ابلاغ این قانون حدود ۳۱ سند باید نوشته می‌شد و تعداد زیادی آیین‌نامه‌های اجرایی و دستورالعمل این قانون دارد و در جا‌های مختلف باید به تصویب برسد.

برای اینکه این قانون با توجه به وضعیت کشور در حوادث طبیعی و غیرمترقبه کارآمدتر باشد، این موضوع را به پژوهش‌ده سوانح طبیعی کشور که زیر نظر بنیاد مسکن انقلاب اسلامی است محول کردیم و آن‌ها هم با به کارگیری بیش از ۱۷۵ نفر از اساتید در بخش‌های مختلف و افراد عملیاتی کار را شروع کردند و در بخش‌هایی از این قانون حدود ۳ ماه و در بخش‌های دیگر حدود ۶ ماه مهلت دادند و امیدواریم بتوانیم این قانون را به سرانجام برسانیم.

مدیریت بحران فرایند پیچیده‌ای در مسائل مالی دارد و باید در این خصوص نیز با آیین‌نامه لازم تنظیم و تدوین شود و به تایید مراکز ذی‌ربط و هیات دولت و همین طور شورای عالی مدیریت بحران برسد.

چه تغییرات شاخصی در این قانون صورت گرفته است؟

تغییرات بنیادی ایجاد شده و در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری که بعد از حادثه بم ابلاغ فرمودند نهایتا منجر به این شد که سازمان مدیریت بحران به صورت آزمایشی و نهایتا به صورت دائم اقدامات لازم را در راستای پیشگیری و استفاده از ظرفیت‌های کل کشور در این حوزه انجام دهد.

سازمان مدیریت بحران کشور قویا اعتقاد به پیشگیری از حوادث طبیعی دارد و گاهی مبالغ کمی برای پیشگیری می‌تواند جلوی حوادث بزرگ با هزینه‌های زیاد را بگیرد. گاهی می‌توان با هزینه ۱۰۰ میلیون تومان در حوزه پیشگیری از خسارت یکصد میلیارد تومانی در زمان مقابله با بحران کاست.

تمام دستگاه‌های اجرایی کشور موظف به پیشگیری هستند

در قانون مدیریت بحران در ماده ۱۳ و ۱۴ آن به ما دیکته شده است که تمام دستگاه‌های اجرایی کشور باید این پیش‌بینی و پیشگیری را مورد بررسی کامل قرار دهند و این موضوع را بر اساس ماده ۱۶ به سازمان برنامه و بودجه کشور منعکس کرده‌ایم و آن‌ها هم ردیفی برای این کار در نظر گرفته‌اند که بتوانیم این‌ها را با دستگاه اجرایی دنبال کنیم.

یکی از موارد مهم در راستای پیشگیری ارتقا ظرفیت هواشناسی است؛ چراکه با تجهیز علم روز هواشناسی و پیش‌بینی‌های دقیق می‌توانیم از حوادث طبیعی به خصوص در حوزه سیلاب پیشگیری‌های لازم را داشته باشیم. ولی در حال حاضر بودجه‌هایی که در این حوزه تخصیص پیدا می‌کند پاسخگو نیست و ما نیاز داریم که پیش‌بینی دقیق و محلی‌تری از وضعیت هواشناسی داشته باشیم تا بتوانیم در پیشگیری تاثیرگذارتر باشیم.

قطعا برای پیشگیری نیاز به لرزه‌نگار یا شتاب‌نگار‌های مجهز به علم روز داریم و اطلاعاتی که به مدیریت بحران این دستگاه‌ها می‌دهد می‌تواند بسیار موثر باشد.

از بودجه ۵ هزار میلیاردی پیشگیری ۳۰۰ میلیارد تومان تایید شد

چه مقدار بودجه برای پیشگیری در مدیریت بحران در نظر گرفته‌اید؟

سازمان مدیریت بحران ۵ هزار میلیارد تومان امسال به دولت برای پیشگیری پیشنهاد داده است که در ماده ۱۶ این مبلغ گنجانده شود، ولی متاسفانه با محدودیت‌های دولت این مبلغ به ۳۰۰ میلیارد تومان تقلیل پیدا کرده است و آنچه که مشخص شده عدد نامأنوسی با بودجه مورد نیاز پیشگیری از بحران در کل کشور است.

البته در جلسات مختلفی که بعد از بحران شکل می‌گیرد تاکید بر پیشگیری می‌شود و مسئولان نیز به این موضوع تاکید دارند، ولی با توجه به محدودیت‌ها بودجه قابل قبولی برای پیشگیری اختصاص نیافته است، بنابراین این موضوع را مجددا به مجلس اعلام کرده‌ایم.

چطور می‌شود با این بودجه‌ها نسبت به مدیریت بحران و پیشگیری از آن اقدام کرد؟ بنده نامه‌ای به ریاست محترم جمهوری نوشتم و اعلام کردم که این بودجه برای اقدامات مورد نیاز در بحث پیشگیری همخوانی ندارد و بهتر است هزینه‌هایی که برای مقابله با بحران می‌شود در پیشگیری اختصاص یابد.

اگر پیشگیری‌های لازم در گرگان‌رود، سد پیشین در سیستان و بلوچستان و دیگر مکان‌های آبخیزداری هزینه می‌شد امروز خسارت‌های سیلاب کمتر می‌شد و در مقابل با جمع‌آوری آب‌های سطحی نیز کشاورزی رونق بیشتری پیدا می‌کرد و نهایتا در زمان سیلاب هم مشکلات کمتری برای مردم اتفاق می‌افتاد. مبالغ پیشگیری ناچیز است، ولی برکت‌های آن بیشتر است.

به عنوان مثال در سیل اخیر سیستان و بلوچستان بخش اعظمی از برنج‌ها را آب برده بود و بنا به دلایلی چند روزی آب برای تولید برنج وجود نداشت و موجب می‌شد که این برنج‌ها نیز از بین برود، ولی توانستیم با اختصاص عدد ناچیزی ارتباط آبراه را ایجاد کنیم و از یک خسارت به اندازه یکصد میلیارد تومان جلوگیری کنیم.

نقش سازمان مهندسی کشور در کاهش حوادث

ساخت و ساز‌هایی که در کشور صورت می‌گیرد هم باید پیشگیری از بحران آن لحاظ شود. ما همچنان از سازندگان و مالکین درخواست می‌کنیم که کیفیت ساخت را افزایش دهند تا بتوانند در هنگام بروز حادثه زیر این سقف سالم بمانند و همین موضوع پیشگیری از یک حادثه محسوب می‌شود.

ما در حادثه زلزله سرپل ذهاب شاهد آن بودیم که خانه‌ای به دلیل مقاوم‌سازی در اثر زلزله حتی شیشه‌های آن هم نشکسته بود، ولی ساختمان مجاور آن کاملا تخریب شده بود، بنابراین توجه به ایمنی بسیار حائز اهمیت است.

مسجد بم در مقابل زلزله ۸ ریشتری مقاوم است

یا اینکه در حادثه زلزله بم مسجد جامع بم استوار و پابرجا مانده بود؛ چراکه هنگام ساخت توجه شده بود که این مسجد در مقابل زلزله ۸ ریشتر هم مقاوم باشد و در آن زمان گسل بم هنوز شناخته نشده بود و هنگامی که حادثه زلزله بم هم رخ داد تا ظهر خیلی‌ها فکر می‌کردند که این حادثه در جیرفت است و بعد از حادثه گسل بم شناسایی شد.

نهایتا نظام مهندسی ما باید دقت بیشتری داشته باشد و نظارت دقیق‌تری برای پیشگیری از بحران و ایمنی ساختمان‌ها انجام دهد. حتی بعضی از ساختمان‌های دولتی هم علی‌رغم منابع و پولی که هزینه می‌کنند در مقابل زلزله مقاوم نیست و متاسفانه بیمارستان‌های ما هم در مقابل زلزله مقاومتی ندارند. خیلی از این مباحث هست که می‌شود دنبال کرد و هزینه‌ای نیز به آن صورت ندارد.

موضوع پیشگیری از بحران باید در زمان‌های عادی مرتبا برای مردم یادآوری و گفته شود تا نسبت به پیشگیری، مردم حساس‌تر شوند. در خصوص آتش‌سوزی جنگل اکثر مواقع اشتباهات فردی موجب بروز یک بحران بزرگ در آتش‌سوزی جنگل‌ها می‌شود که برای کشور ما بسیار حائز اهمیت است و می‌توان جلوی این حادثه را پس از روشن کردن آتش با یک مشت خاک یا یک لیوان آب گرفت.

۳۳ نوع حادثه در کشور اتفاق افتاده است

آمادگی مدیریت بحران در زمان حادثه چه میزان است؟

بنده معتقد هستم همواره باید برای جلوگیری از حوادث طبیعی دعا کرد تا خداوند ما را در چنین بلایایی امتحان نکند. حدود ۴۶ عنوان حادثه در دنیا شناسایی شده است که ۳۳ مورد آن در ایران محتمل است و تجربه آن را نیز داشته‌ایم. در کشور ما هنوز حادثه بزرگی در مراکز جمعیتی و استانی رخ نداده است. عمده حوادث ما در شهر‌های کوچک مقیاس و یا بخشی از یک شهرستان بوده است. شاید پهنه مناطق حادثه‌دیده در هنگام حوادث مانند بم، ورزقان، رودبار و طارم زیاد بوده، اما جمعیت حجیمی در آنجا نبوده است.

گسل تبریز در معرض خطر است

در ارتباط با حوادث طبیعی در مراکز جمعیتی به غیر از تهران که یک استثنا شمرده می‌شود هنوز تجربه خاصی نداشته و اگر خدای ناکرده گسل تبریز که در معرض آسیب و خطر است فعال شود، قطعا با مشکلات زیادی مواجه خواهیم بود و تمام تلاش ما باید این باشد که در حوزه پیشگیری قوی عمل کنیم. اگر تنها درست بسازیم بسیاری از مشکلات ما حل خواهد شد.

در کشور ما این طور نیست که مجموعه امکانات و تجهیزات را در یکجا دپو کنیم و بگوییم این امکانات برای حوادث روز مبادا است و نمی‌شود این کار را انجام داد و بر اساس سیاست‌های ابلاغی باید از تمام ظرفیت‌های کشور از جمله نیرو‌های مسلح استفاده کرد و نقش ما این است که بتوانیم از این ظرفیت‌ها به صورت هماهنگ‌شده بهره بگیریم. حتی باید در بحث پیشگیری هم دستگاه‌های ذی‌ربط را هماهنگ کنیم تا اقدامات لازم را انجام دهند و این هماهنگی نباید منوط به هنگام بحران شود.

در قانون مدیریت بحران هم ظرفیت دیگری که اضافه شده این است که تمام دستگاه‌های اجرایی موظف به همکاری با سازمان مدیریت بحران هستند و در ماده ۲ این قانون اشاره کرده که تمام دستگاه‌های اجرایی کشور، قوای سه‌گانه، وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، موسسات و نهاد‌های زیر نظر مقام معظم رهبری مشمول این قانون هستند؛ بنابراین نیرو‌های نظامی و انتظامی، بنیاد‌ها و نهاد‌های انقلاب باید همکاری لازم را در هنگام بحران با سازمان مدیریت بحران داشته باشند و اگر همکاری لازم صورت نگیرد، ما موظف هستیم آن‌ها را به تخلفات اداری دستگاه‌های مربوطه معرفی کنیم و گزارش دهیم که در زمینه‌ای همکاری لازم را با ما نداشته‌اند و ابتدا هم باید دستگاه‌ها برای مقابله با بحران وارد عمل شوند و معطل پول و امکانات نباشند و بعد از خروج از بحران راهکار‌هایی برای برگشت منابع مالی و امکانات آن‌ها در نظر گرفته شده است.

انفصال از خدمت در صورت عدم همکاری با مدیریت بحران

در ماده ۶ این قانون تاکید شده است که اگر دستگاه دولتی همکاری لازم را نداشت باید از سمت خود برکنار شود و به انفصال از خدمت در قانون در این خصوص اشاره شده است و اگر بخش خصوصی همکاری لازم را نداشت پس از بررسی‌های لازم به دادگاه معرفی خواهد شد. ولی اگر همکاری‌های لازم در هنگام مدیریت بحران صورت گرفت ما موظف هستیم بر اساس تفاهم‌نامه و عرف حق‌الزحمه‌ای به آنان پرداخت کنیم و اگر خسارتی به آن‌ها وارد شد خسارت لازم را به آن‌ها پرداخت کنیم و دستگاه‌های دولتی هم باید از اعتبارات خودشان هزینه کنند و در پایان سال اگر دولت توانست این اعتبارات مجددا در اختیارشان قرار می‌گیرد و اگر نشد به عنوان اسناد هزینه پرداخت می‌شود.

۲ میلیون نفر تحت تأثیر مستقیم زلزله تهران هستند

در خصوص تهران هم در صورت بروز حادثه زلزله ۲ میلیون نفر در تهران تحت تاثیر مستقیم قرار می‌گیرند یعنی ممکن است خانه‌هایشان خراب شود، جانشان را از دست بدهند و یا مجروح شوند و ۸ میلیون نفر نیز به صورت غیرمستقیم تحت تاثیر این حادثه قرار می‌گیرند.

بار‌ها به موضوع آموزش و پیشگیری از بحران در تهران گزارش داده‌ایم و در حال حاضر هم محل‌های ایمنی برای وقوع بحران شناسایی شده است و باید مردم با توجه به حجم جمعیتی تهران بدانند که در هنگام بروز حادثه کجا پناه بگیرند.

تهران به لحاظ پیچیدگی‌هایی که دارد امدادرسانی در هنگام بحران از طریق زمینی میسر نیست و تنها راه آن امدادرسانی از طریق هوایی است و به همین منظور هم پد‌های هلی‌کوپتری شناسایی شده‌اند و حتی از نیرو‌های مسلح هم درخواست شده در هنگام بحران پد‌های آن‌ها در اختیار مدیریت بحران قرار بگیرد تا بتوانند خدمات لازم را به مجروحین ارائه دهند.

در دوشان تپه هم ۴ سال است که درخواست کرده‌ایم باند هوایی آن به مدیریت بحران داده شود تا این باند را بتوانیم زنده نگه داریم و در هنگام بحران از آن استفاده کنیم.

جانمان به لبمان رسیده است

سرانجام ساختمان مدیریت بحران کشور چه شد؟

در خارج از تهران زمین آن را مشخص کرده‌ایم و نمی‌دانم چرا و به چه دلیلی بعضی از کارشناسان مشکلاتی را در این خصوص ایجاد کرده‌اند و در حال رفع این مشکلات هستیم، ولی جانمان در این خصوص به لب رسیده است.

حرم حضرت امام خمینی (ره) یک فرصت طلایی برای تهران است و از فضای این مجموعه می‌توانیم استفاده کنیم و یکصد تا یکصد و ۵۰ بیمارستان صحرایی آنجا احداث شود؛ لذا یک ظرفیت بسیار مهم در این مجموعه موجود است و نهایتا امیدواریم با پیگیری‌هایی که از سوی سازمان برنامه و بودجه و شهرداری تهران می‌شود این ساختمان هرچه سریع‌تر به پایان برسد. بعد از گذشت ۴۰ سال از انقلاب اسلامی همچنان جای تعجب دارد که فاقد ساختمان مدیریت بحران هستیم.

تهران دارای ۲۲ منطقه است و ۳۰ استان کشور را این مناطق معین شده‌اند و در این خصوص نیز دستورالعمل‌هایی نوشته و ابلاغ شده است.

در خصوص قطع گاز در هنگام بحران اقداماتی صورت گرفته است، ولی کار‌های بسیار زیادی در این خصوص باقی مانده که باید انجام شود.

حذف انرژی گاز

ما معتقد هستیم که گاز باید از تهران حذف شود، البته گفتن این حرف برای ما تبعات دارد و سخت است. ولی معتقدیم که این انرژی باید خارج از تهران و شهر‌ها برود و آن را تبدیل به انرژی الکتریکی کنیم و با قیمت ارزان‌تر در اختیار مردم قرار بگیرد و در خانه‌ها هم بیشتر از برق استفاده شود. گازی که در این لوله‌ها و علمک‌های هر ساختمان قرار دارد، هر کدام از آن‌ها دچار آتش‌سوزی شود یک بحران و حادثه عظیمی ایجاد می‌کند.

چرا مدیریت بحران در کشور مغفول مانده است؟

همه ما مسئولان و مردم نگاهمان مقابله‌ای است که حادثه‌ای اتفاق بیفتد و بعد عمل کنیم. در صورتی که باید نگاه ما پیشگیری باشد و این نگاه یکی از مباحث آموزشی است و آموزش مردم در اولویت مدیریت بحران قرار دارد.

قطعا رسانه‌ها نقش به سزایی در این آموزش دارند و اگر مردم هم بخواهند ما می‌توانیم این آموزش‌ها را به آن‌ها ارائه دهیم و از ظرفیت دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش و کتاب‌های درسی برای آموزش‌های لازم در هنگام بحران استفاده کرده‌ایم تا این حساسیت‌ها توسط دانش‌آموزان و دانشجویان به خانه‌ها هم برود و در خانه‌ها، خانواده‌ها هم به موضوع ایمنی و پیشگیری از بحران حساس‌تر شوند.

متاسفانه بعضی از حوادث به دلیل دخالت ما در طبیعت ایجاد می‌شود و یکی از آن موضوع قم‌رود است که آن را به جاده تبدیل کرده‌ایم. برای آن پارکینگ زده‌ایم، منوریل ساخته‌ایم و در چند وقت اخیر شاهد بودیم چند بار سیل آمده است و اگر اقدامات پیشگیرانه صورت نمی‌گرفت صد‌ها نفر کشته می‌شدند. در نتیجه دست‌کاری در طبیعت باید به حالت اولیه بازگرد و یا بیش از این در طبیعت نباید تغییر ایجاد کرد.

۲ میلیون واحد مسکونی روستایی نوسازی شده است

ما باید اقداماتی را انجام دهیم که در مقابل حوادث تاب‌آوری را افزایش دهیم. در حال حاضر ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار خانه روستایی در کشور داریم که از ۱۰ سال قبل مقرر شد دولت سالیانه ۲۰۰ هزار خانه مسکونی را با دادن وام‌هایی با کارمزد پایین نسبت به نوسازی آن اقدام کند که تاکنون ۲ میلیون واحد مسکونی با نظارت بنیاد مسکن و اختصاص تسهیلات دولتی نوسازی شده است و بالای ۶۰۰ هزار واحد مسکونی هم در زلزله و سیل توسط دستگاه‌های مختلف و مردم ساخته شده و حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ خانه روستایی هم باید طی چند سال آینده نوسازی شود.

سالیانه ۵۰۰ هزار خانه روستایی نوسازی شود

امروز درخواست کرده‌ایم که سالیانه ۵۰۰ هزار خانه روستایی نوسازی شود و ظرف چهار سال بتوانیم خانه‌های روستایی کشور را نوسازی کنیم تا اگر حادثه‌ای اتفاق بیفتد، مردم کمتر خسارت ببینند.

بارندگی خوزستان در تهران ببارد سیل ایجاد می‌کند

تهران ۷ حوزه آبخیز دارد، هر نوع بارندگی به اندازه سیستان و بلوچستان و یا خوزستان می‌تواند برای تهران مشکل ایجاد کند.

در خصوص حوادث خوزستان و ابتدای امسال متاسفانه پل‌هایی که ساخته‌ایم مبتنی بر دبی رودخانه‌ها نیست و با دبی جیب‌مان آن را ساخته‌ایم و بعد انتظار هم داریم این پل‌ها خراب نشود. اگر پلی می‌سازیم باید طوری ساخته شود که دو طرف پل امکان تخلیه آب را داشته باشد و این موضوع به ندرت اتفاق می‌افتد.

موضوعی که باید مورد توجه قرار گرفته شود این است که در هنگام حوادث طبیعی اگر پیشگیری‌های لازم صورت بگیرد شاهد افزایش مقابله نیستیم و قطعا سیلاب‌ها و حوادثی از این دست برکاتی هم برای کشور دارد. به عنوان مثال ما در سال گذشته جلسه بحران برای تامین آب خوزستان داشتیم، ولی همین بارندگی‌ها موجب شد که کشاورزی در این استان رونق بگیرد. خیلی از مشکلات زیست محیطی و تخلیه شدن سفره‌های زیرزمینی پر شود و حتی کشاورزی در این استان رونق گرفته است؛ بنابراین می‌توان با پیشگیری و اقدامات به موقع و هماهنگ نسبت به افزایش حوادث در کشور جلوگیری کرد.