دلیل انتقاد روحانی از سازمان هواشناسی

خبرگزاری تسنیم: دومین نشست علمی - تخصصی کرسی آزاداندیشی رسانه‌ای با موضوع بحران مدیریت سیل با تاکید بر نقش رسانه‌ها برگزار شد.

در این نشست مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، سحر تاجبخش معاون وزیر و رئیس سازمان هواشناسی و اکبر نصراللهی استاد مدیریت بحران و رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه ضمن بررسی علل سیلاب و عملکرد بخشهای مختلف درگیر در این بحران و نقش رسانه‌ها در آن به سوالات پاسخ دادند. در این نشست همچنین به این سوالات جواب داده شد که دخالت غیراصولی درمحیط زیست چه نقشی در سیل اخیر داشته است. همچنین عملکرد رسانه‌ها و مسئولان در مدیریت سیل چگونه بوده است و اینکه سازمان هواشناسی چگونه سیل را پیش‌بینی کرده است و احتمال جاری شدن سیل در ماه آینده چقدر است.

از 40 بحران موجود در دنیا، ایران با 30 بحران مواجه است

در ابتدای این نشست دکتر نصراللهی گفت: براساس اطلاعات موجود از 40 بحران موجود در دنیا کشور ایران با 30 بحران مواجه است. بنابراین تمام نهادهای مرتبط با این بحرانها باید چابک باشند. اگر مسئولان و مردم آمادگی لازم را داشته باشند این مخاطرات تبدیل به بحران نمی‌شود.

وی در ادامه با ارائه برخی آمارها افزود: از سال 34 تا 94 سیل در تهران جان 2779 نفر را گرفته و 693 مصدوم در پی داشته است. همچنین در ایران در سال 94 و همزمان با عید فطر در سیلابهای استانهای مازندران، گلستان و سایر استانها مجموعا 19 کشته داشته‌ایم. بنابراین در مقوله سیل مشاهده می‌کنیم که از گذشته تاکنون با میزان زیادی از خسارات و تلفات روبرو بوده‌ایم. این مسئله نشان می‌دهد دستگاه‌ها و مدیران مسئول در مواجهه با مخاطرات طبیعی عملکردی ضعیف داشته‌اند. با اینکه این مخاطرات طبیعی است اما نکته مهم این است که ما می‌دانیم در معرض این مخاطرات هستیم اما سعی نمی‌کنیم که با ایجاد آمادگی و چابک‌سازی تلفات یا خسارت را کاهش دهیم.

نصراللهی با اشاره به نقش رسانه‌ها گفت: صدا و سیما در روز 150 ساعت خبر پخش می‌کند که این آمار در کنار فعالیت‌های روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری است.

وی با انتقاد از نبود یک سخنگوی واحد در بحرانها بیان داشت: کشوری که با این حجم از مخاطرات طبیعی روبروست نیاز به یک مدیریت منسجم و واحد دارد تا بتواند اخبار را به موقع و به درستی به دست مردم برساند.

در ادامه این نشست دکتر تجریشی در خصوص نقش انسانی و تعرض به طبیعت که منجر به سیل اخیر شده است، گفت: ایران جزو 10 کشور بالا از نظر آمار بلایای طبیعی است که در 30 سال اخیر همیشه با این بلایا مواجه بوده است. این در حالی است که این مسئله درباره سیل صدق نمی‌کند.

عملکرد قانون و ناظر قانون در جلوگیری از ساخت‌وساز در حریم رودخانه‌ها بازدارنده نبوده است

وی درباره هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی کشور گفت: متأسفانه هماهنگی لازم بین دستگاه‌ها به نحوی که هر یک وظایف خود را به صورت مشخص در شرایط بحرانی و به طور هماهنگ با سایر دستگاه‌ها داشته باشد نداریم. البته که این مسئله تنها شامل کشور ما نمی‌شود و کشورهای تونس و مصر نیز این مشکل را دارند. در سیل اخیر مسئله رعایت نکردن حریم رودخانه‌ها سبب خسارات زیادی شد. این نشانگر آن است که قانون و سیستم ناظر در اجرای قانون بازدارنده نبوده است.

وی با اشاره به نقش سازمان محیط زیست گفت: به عنوان مثال درباره شهر مشهد وزارت نیرو کانالهای آب را به مدت 50 سال به شهرداری اجاره می‌دهد و شهرداری در کنار مدیریت این کانالها اجازه درآمدزایی نیز دارد. در این بین محیط زیست به عنوان یک سازمان حاکمیتی تنها زمانی می‌تواند نظری داشته باشد که آب جاری در این کانالها آلوده شود که در این حالت این مسئله را گزارش و به قوه قضائیه ارجاع می‌دهیم.

تجریشی در ادامه افزود: از مصداق‌های دیگر نقش محیط زیست در تصمیم‌های کشوری می‌توان به این مسئله اشاره کرد که فرض کنید می‌خواهیم سدی را در منطقه‌ای با پوشش بالای جنگلی بسازیم؛ در این بین اگر وزارت نیرو عنوان کند که با ساخت این سد آب مورد نیاز مردم تامین می‌شود حالا اگر سازمان جنگلها و مراتع بخواهد به این مسئله ورود کند تنها می‌تواند هزینه از بین رفتن پوشش جنگلی را از وزارت نیرو دریافت کند تا این پوشش را در یک نقطه دیگر ایجاد کند آن هم به این دلیل است که موضوع تأمین آب آشامیدنی مورد نیاز مردم یک منطقه اهمیت بسزایی دارد. در این بین سازمان محیط‌زیست می‌تواند با دریافت گزارش‌هایی از وزارت نیرو از آثار منفی و مثبت ساخت چنین سدی مطلع شود تا با بررسی‌هایش مشخص شود آثار زیست‌محیطی پایینی را در پی خواهد داشت.

در ادامه نصراللهی افزود: آنچه که اکنون مورد سوال است اینکه در سیل اخیر اگر سازمان محیط زیست کجا وارد می‌شد کمترین خسارات به مردم و کشور وارد می‌شد.

نصراللهی: وضعیت سازمان مدیریت بحران،‌ «بحرانی» است

وی افزود: در این نشست جای نماینده سازمان مدیریت بحران خالی است، باید در این شرایط یک پاسخگوی واحد از سوی سازمان مدیریت بحران وجود داشته باشد. آنچه به نظر می‌رسد این سازمان خود در شرایط بحرانی است. متاسفانه سازمان مدیریت بحران چابک نیست که دلایل بسیار زیادی را دارد.

نصراللهی تصریح کرد: در بحرانها مردم رجوع‌شان به رسانه‌ها به حداکثر می‌رسد با این حال در حادثه اخیر مشاهده می‌کنیم که سازمان مدیریت بحران ضعف بسیار شدیدی در اطلاع‌رسانی‌ها داشته است. به عنوان مثال در 28 استان سایت مدیریت بحران فاقد به روزرسانی بوده است. از سویی جالب است که سایت این سازمان در استان لرستان آخرین خبرش مربوط به دی‌ماه سال 97 است.

وی ادامه داد: سایت مدیریت بحران در سیل اخیر تاکنون هیچ عکس و فیلمی از حادثه اخیر منتشر نکرده است ضمن اینکه در بخش آموزش این سایت هیچ توضیحی وجود ندارد بنابراین باید پرسید در چنین شرایطی مردم اطلاعات لازم را از چه مرجع واحدی دریافت کنند.

نصراللهی تاکید داشت: در شرایطی که در بحرانها، بمباران خبری داریم، نیاز است این سازمان تکلیفش را با مردم و خودش مشخص کند. این سازمان باید از رویکرد سنتی به مدرن تغییر کند. متأسفانه مشکلات در مورد سازمان مدیریت بحران زیاد است. بنابراین باید از این سازمان مطالبه شود تا چابک شود.

در ادامه این نشست تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی گفت: در بحث هواشناسی پدیده‌ها و مخاطرات با مقیاس‌های متفاوت وجود دارند به عنوان نمونه پدیده‌هایی داریم که در مقیاس‌های زمانی ثانیه، دقیقه، ماه و حتی چند سال و در مقیاس مکانی متر یا چندهزار متر اتفاق می‌افتند. بنابر این دوره پدیده‌های هواشناسی چه از نظر زمان و چه مکان متفاوت است.

وی افزود: اما نکته مهم رصد این پدیده‌ها به درستی است؛ در این راستا نیاز است شبکه‌ای وجود داشته باشد که بتواند با کوچکترین و دقیق‌ترین مقیاس پدیده‌ها را دیدبانی کرد که البته چنین شبکه‌ای در هیچ کجای دنیا وجود ندارد پس نمی‌توانیم پیش‌بینی دقیق و یقینی داشته باشیم. بنابراین براساس احتمال پیش‌بینی می‌کنیم و این مسئله در تمام دنیا مرسوم است.

تاجبخش ادامه داد: برای اینکه بتوانیم این احتمال را به یقین تبدیل کنیم باید به زمان وقوع پدیده نزدیک باشیم. به عنوان مثال در کشور خودمان برای مخاطراتی که اتفاق می‌افتد از 3 روز قبل از وقوع مخاطره پیش‌بینی می‌کنیم. در سیلاب اخیر از 72 ساعت قبل وقوع بحران پیش‌بینی کردیم در قدم بعدی 48 ساعت قبل از وقوع بحران هشدار صادر کردیم.

بودجه هواشناسی ایران، یک‌صدم بودجه آلمان است

وی با اشاره به بودجه سازمان هواشناسی گفت: در آمریکا این عدد 4 هزار میلیارد و در آلمان 750 میلیارد دلار برای یکسال است. این در حالی است که این عدد در کشور ما یکصدم بودجه آلمان است به همین دلیل است که ما تنها می‌توانیم از 3 روز قبل از وقوع مخاطره می‌توانیم پیش‌بینی کنیم اما کشور آلمان از 7 روز قبل از مخاطره می‌تواند پیش‌بینی کند.

تاجبخش در ادامه افزود: در سیلابهای اخیر توانستیم 3 روز پیش از ورود سامانه‌ها و وقوع سیلاب پیش‌بینی کنیم و هشدارهای لازم را اعلام کنیم. حتی در سیلاب سوم که روزهای 12 و 13 فروردین به وقوع پیوست از پنج روز قبل اعلام کرده بودیم و اخطاریه‌های لازم را به دستگاه‌ها و مدیران مسئول ارسال کردیم. ادعا می‌کنیم که طبق استانداردهای جهانی پیش‌بینی‌ها و هشدارهای لازم را صادر کرده‌ایم این اطلاع‌رسانی حتی با پیامک به دست مدیران کشوری رسیده است.

در ادامه این نشست نصراللهی گفت: آیا این گزارشات و اطلاع‌رسانی‌ها و اخطاریه‌ها توانسته مردم را حساس کند که با یک بحران مواجه هستند؟ آیا حتی رسانه‌ها با دیدن این اخطاریه‌ها حساس می‌شوند که به طور ویژه اطلاع‌رسانی کنند. در جواب باید گفت: طبق اتفاقات اخیر می‌توان دریافت که چنین مسئله‌ای اتفاق نیفتاده است. با این شرایط باید گفت، یا پیش‌بینی‌ها درست است اما ادبیات اطلاع‌رسانی‌ها هشدار دهنده نیست که اگر چنین باشد باید رسانه‌ها مورد آموزش قرار بگیرند تا رسانه‌ها نیز این ادبیات را به درستی منتقل کنند. این مسئله می‌تواند بالعکس هم باشد حتی همکاران هواشناسی باید در رسانه‌ها آموزش ببینند تا ادبیات آنها تغییر کند.

نتایج یک پژوهش: 33 درصد اطلاعیه‌های هواشناسی با وقایع رخ‌داده همخوانی نداشته است

نصراللهی درباره یک تحقیق صورت گرفته افزود: در سالهای 93 تا 95 بخش‌های مختلف صداوسیما را بررسی کرده‌ایم این بررسی‌ها نشان می‌دهد که ادبیات کارشناسان هواشناسی هشدار دهنده نبوده است ضمن اینکه 22 درصد مخاطرات بحرانی در اطلاعیه‌ها پیش‌بینی نشده بود از سویی 33 درصد اطلاعیه‌ها با آنچه اتفاق افتاده همخوانی نداشته است. نکته جالب توجه اینکه در 92 درصد گزارشهای هواشناسی از کارشناس‌های سازمان هواشناسی برای آموزش به مردم و صاحبان صنایع استفاده نشده است که بتوانند در مواجهه با مخاطرات طبیعی بهترین واکنش را نشان دهند. این مسائل در نهایت منجر می‌شود که رسانه‌ها کمترین ضریب را نسبت به اخبار هواشناسی بدهند.

تاجبخش در ادامه نشست در واکنش به صحبت‌های نصراللهی تصریح کرد: سازمان هواشناسی براساس توانمندیهایش می‌تواند فعالیت کند وقتی قرار باشد کارشناس ما در شبکه سیما تنها در عرض دو دقیقه زمان اطلاع‌رسانی لازم را انجام دهد چگونه می‌تواند جزء به جزء توضیح و حتی آموزش دهد.

وی در ادامه گفت: آموزشهای لازم انجام شده است اما قطعا کاستی‌هایی وجود دارد.

تجریشی نیز پیرو این صحبت‌ها افزود: ضعف بسیار بزرگی که در بسیاری از سازمانهای کشور از جمله هواشناسی و محیط زیست وجود دارد این است که زبان عموم جامعه را بلد نیستند تا بتوانند هشدارهای لازم را به موقع به مردم برسانند.

در ادامه این نشست تاجبخش با اشاره به اینکه گفته شده است رئیس جمهور از عملکرد سازمان هواشناسی در سیل اخیر انتقاد داشته است، تصریح کرد: ایشان انتقادشان نسبت به پیش‌بینی‌های نقطه‌ای بوده است.

وی اضافه کرد: نیاز به شبکه‌ای داریم که بتوانیم مخاطرات را به موقع پیش‌بینی کنیم. در این باره نیازسنجی کرده‌ایم که به 5 هزار میلیارد تومان اعتبار در این زمینه نیاز داریم که به سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده‌ایم.

سیلاب اخیر هیچ ارتباطی با بارورسازی ابرها نداشته است

تاجبخش همچنین درباره نقش بارورسازی ابرها در سیلاب اخیر گفت: بارورسازی‌ها اقدام درستی است اما مهم این است که با چه هدف انجام شود. ضمن اینکه سیلابهای اخیر به هیچ وجه ربطی به بارورسازی ابرها نداشته است.

در پایان این نشست نصراللهی افزود: آنچه که مهم است ادامه مخاطرات و بحرانها در آینده پیش‌رو است. نهادها و دستگاه‌های مسئول باید روال مدیریتی و نحوه مواجهه با مخاطرات را تغییر دهند و نقش خود را بپذیرند تا تقصیر را گردن دستگاه دیگری نیندازند.

وی درباره شاخص مسئولیت‌پذیری رسانه‌ها در قبال جامعه گفت: واقعیت این است که در بحرانها رسانه‌ها نباید شوآف خبری داشته باشند بلکه اخبار باید کامل و جامع باشد. رسانه‌ها باید از زمان وقوع بحران تا پایان بحران و حتی پس از بحران در کنار مردم باشند.

نصراللهی مجددا به تغییر ادبیات و رویکرد سازمان هواشناسی نسبت به اطلاع‌رسانی‌ها پرداخت و تاکید کرد: این تغییر رویکرد بسیار حائز اهمیت است.

وی همچنین با اشاره به تعطیل بودن روزنامه‌ها در ایام وقوع سیلاب گفت: رسانه‌ها نیز دچار بحران هستند اگر قرار باشد روزنامه‌ها در حساس‌ترین لحظه‌ها در کنار مردم نباشند پس اصلا نیازی به وجود آنها نیست.