تصاویر تاریخی ای که جعلی بودند

روزنامه ایران: بخش مهمی از اخبار جعلی، به تصاویر و عکس‌های جعلی یا تحریف شده اختصاص دارد. این تصاویر به منظور سرگرمی، زیبایی شناسی، گمراه کردن مخاطب یا اثبات حقانیت یا رد یک مطلب تولید یا تحریف می‌شوند. برخی از تصاویر جعلی تنها جنبه سرگرمی و شوخی با مخاطبان را دارند، مانند دستکاری تصاویر حیوانات یا فتوشاپ کردن تصویر افراد مشهور در موقعیت‌های طنز آمیز. در دنیای مد نیز دستکاری تصاویر مدل‌ها برای نزدیک‌تر شدن هرچه بیشتر به استانداردهای صنعت مد بسیار رایج است. اما در حوزه سیاست و اجتماع، نیت افراد از دستکاری، تحریف و جعل تصاویر ممکن است بسیار متفاوت و پیامدهای آنها بسیار عمیق‌تر باشد و حتی به منازعات و خشونت‌های داخلی و خارجی منجر شود. در ادامه مثال‌های متنوع (و غالباً مشهوری) از تصاویر جعلی و سویه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی آنها آورده شده است.

تحریف تصاویر به منظور بدنام کردن رقبای سیاسی بعد از انتخابات نوامبر ۲۰۱۸ در کنگره امریکا، تعداد زنان راه یافته به مجلس رکورد تمام ادوار گذشته را شکست. این انتخابات از نظر تنوع مذهب، نژاد، ملیت و... نیز تاریخ‌ساز بود. تنها چند روز پس از انتخابات، تعدادی از نمایندگان زن دموکرات که بتازگی به کنگره راه یافته بودند، برای یک عکس دسته جمعی گرد هم آمدند و یکی از آنان این عکس را در شبکه اجتماعی خود منتشر کرد. چند هفته بعد، این عکس دوباره در فضای مجازی دست به‌دست شد، اما این بار با چند تغییر قابل توجه: پوستری با متن «بی‌کفایت برای ریاست جمهوری: ترامپ را استیضاح کنید»، تابلویی از اسامه بن‌لادن و گوشه‌ای از پرچم معروف داعش روی دیوار پشت نمایندگان به چشم می‌خورد. حتی چهره حاضران در عکس نیز تغییر کرده بود. در زیر برخی از پست‌هایی که این تصویر ثانویه را منتشر می‌کردند عبارات مختلفی نیز نوشته شده بود: «ترامپ، همین حالا این طرفداران تروریست‌ها را از دولت ما بیرون کن»، «این مثالی از رأی‌دهندگانی است که مشکل روانی دارند». این پست مرتباً در فیس‌بوک دست به‌دست می‌شد و جمهوریخواهان ساده‌لوح‌تر را هدف قرار می‌داد. وقتی باراک اوباما برای بار دوم به ریاست جمهوری رسید، از دو انجیل برای مراسم سوگند ریاست جمهوری‌اش استفاده کرد. یکی از انجیل‌ها متعلق به مارتین لوتر کینگ بود و دیگر انجیلی بود که آبراهام لینکلن در مراسم سوگند ریاست جمهوری خود در سال ۱۸۶۱ از آن استفاده کرده بود. اما از آن سال تاکنون عکس این مراسم همراه با این متن بارها در اینترنت دست به‌دست شده است: «برای کسانی که هنوز فکر می‌کنند اوباما مسلمان نیست: کتاب قرمز رنگ قرآن است». اوباما از سال ۲۰۰۹ که برای اولین بار به ریاست جمهوری امریکا رسید، بارها از سوی راست‌گرایان افراطی متهم شده که پیرو دین اسلام است. تصویر مشهوری از جرج بوش وجود دارد که در سال ۲۰۰۲ در بازدید از مدرسه‌ای در تگزاس، یک کتاب داستان را برعکس دست گرفته است. این عکس به‌عنوان نشانه و مدرکی از حماقت جرج بوش، به‌صورت گسترده در اینترنت دست به‌دست شد. اما براحتی می‌توان دید که عکس دستکاری شده تا کتاب در دستان بوش سر و ته دیده شود.

تحریف عکس و بازنویسی و جعل تاریخ در سال ۱۹۳۷ هیتلر به دیدار فیلمساز نازی لنی ریفنشتال می‌رود. در تصویر برادر لنی، همسر هیتلر، گوبلز وزیر تبلیغات هیتلر و معمار هولوکاست نیز دیده می‌شوند. اما مدت کمی پس از گرفته‌ شدن این عکس و پیش از انتشار، هیتلر دستور داد گوبلز از آن حذف شود. با اینکه نیت اصلی هیتلر از این کار به‌طور قطع مشخص نیست اما معروف است که تخاصم هیتلر با گوبلز وقتی آغاز شد که وی به رابطه پنهانی گوبلز با یک بازیگر پی برد. در یکی از مشهورترین تصاویر از انقلاب روسیه، لنین در حال سخنرانی برای سربازان در سال ۱۹۲۰ دیده می‌شود. در این تصویر لنین در حال تشویق نیروهای ارتش سرخ برای حرکت به سمت مرز لهستان است. اما عکسی که تنها لحظه‌ای بعد از عکس اول گرفته شده نشان می‌دهد لئون تروتسکی، از اعضای کمیته مرکزی حزب در کنار لنین حضور دارد. استالین که تروتسکی را به‌عنوان رقیب بالقوه‌اش می‌دید، دستور به پاکسازی وی داد و اقدامات تروتسکی و اهمیت فعالیت‌های او در شکل‌گیری انقلاب به شکل گسترده‌ای از منابع و مدارک تاریخی حذف شد. با اینکه عکس اصلی در دهه ۲۰ با حضور تروتسکی منتشر شد، اما بعد از آن و در بیشتر تاریخ شوروی و حتی در زمان گورباچف، تصویر تروتسکی جایش را به چند پله چوبی داد.

تحریف عکس به منظور پاسخ به سلایق مخاطبان و حفظ پایگاه اجتماعی در سال ۲۰۰۹ روزنامه اسرائیلی Yated Neeman عکسی از کابینه بنیامین نتانیاهو را که برای عکس دسته‌جمعی در کنار یکدیگر صف کشیده‌ بودند منتشر کرد. اما با نگاهی به عکس اصلی مشخص می‌شود این روزنامه دو عضو زن کابینه را حذف کرده و آنها را با چهره مردان جایگزین کرده است. بیشتر خوانندگان این روزنامه را یهودیان ارتودوکس و تندرو تشکیل می‌دهند که معتقدند زنان نباید اجازه حضور در دولت را داشته باشند.

استفاده از تصاویر جعلی به‌منظور پیشبرد نیات سیاسی در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۸ دونالد ترامپ به غلط ادعا کرد سه مأمور مرزی در تقابل با دسته‌ای از مهاجرانی که قصد عبور غیرقانونی از مرز سن دیگو را داشتند «به دلیل اصابت سنگ و کلوخ بشدت زخمی و مجروح شده‌اند». کمی بعد از این ادعا عکسی از یک مأمور مرزی زخمی با صورت خونی در فضای مجازی دست به‌دست شد که مدعی بود مربوط به واقعه مورد نظر ترامپ است: «ببینید لب مرز چه خبره! یک مأمور مرزی با سنگ‌هایی که از اون طرف مرز پرتاب می‌شه زخمی شده». اما عکس منتشر شده در حقیقت مربوط به درگیری مأموران مرزی با قاچاقچیان مواد مخدر در سال ۲۰۱۰ است که محل وقوع آن هم ۱۵۰۰ مایل با سن دیگو فاصله دارد. در ۲۷ ماه مه ۲۰۱۲ بی‌بی‌سی تصویر زیر را منتشر کرد و مدعی شد یک فعال اجتماعی این عکس را برایشان ارسال کرده‌ است. این عکس با تیتر «بالاگرفتن خشم جهانیان، محکومیت قتل عام سوریه در منطقه حوله» منتشر شد. در ادامه و در توضیح عکس آمده: «این تصویر- که نمی‌توان به‌طور مستقل صحت آن را تأیید کرد - اجساد کودکانی را نشان می‌دهد که در حوله در انتظار دفن شدن هستند». اما این عکس در واقع 10 سال پیش از آن در سال ۲۰۰۲ در عراق گرفته شده و اجسادی را نشان می‌دهد که در دوران رژیم صدام کشته شده‌اند. مارکو دیلارو، عکاس این تصویر با انتشار تصویر اصلی نوشت: «کسی از عکس من برای اهداف تبلیغاتی علیه دولت سوریه استفاده کرده تا قتل عام دولت را ثابت کند». بی‌بی‌سی بسرعت عکس را از روی وبسایتش حذف و یک عذرخواهی منتشر کرد. یکی از معروف‌ترین سایت‌های خبری اوکراین censor.net در ۲۶ مه ۲۰۱۴ مجموعه عکسی را با عنوان «تروریست‌های روس اجساد همرزمان خود را در نزدیکی اسلویانسک رها کردند؛ تصاویر شوکه کننده» منتشر کرد. در ۲۸ ژوئیه همان سال این خبرگزاری مجموعه عکس دیگری از اجساد نظامیان را با عنوان «هواپیماهای هنگ ۴۵‌ام ویژه نیروی هوایی روسیه در جبهه تروریست‌ها - مرکز خبری عملیات ضد تروریسم» منتشر کرد. هر دو گزارش حاوی تصویری از بازوی خالکوبی‌شده یک نظامی کشته شده بودند. اما در گزارش دوم درباره هنگ ۴۵‌ام ویژه نیروی هوایی روسیه، خالکوبی تغییر شکل داده و حالا نمایشگر آرم نیروی هوایی روسیه در کنار عبارت «هنگ ۴۵‌ام ویژه نیروی هوایی روسیه» بود. مجله نیوزویک در دسامبر ۲۰۰۷ این عکس را با عنوان «تعداد بمبگذاران انتحاری در سال ۲۰۰۷ در افغانستان از مجموع پنج سال گذشته فراتر رفت» چاپ کرد. مقاله مورد نظر به عملیات انتحاری طالبان در افغانستان اشاره می‌کرد. اما کودکی که در تصویر دیده می‌شود، نه در عملیات طالبان، بلکه در حملات هوایی نیروهای امریکایی مجروح شده است. عکاس این تصویر با اعتراض به سوء استفاده از عکسش، همکاریش را با نیوزویک قطع کرد. با بالا گرفتن بحران میانمار و هجوم پناهجویان مسلمان روهینگیا به سوی دریا، این منطقه و فجایع صورت گرفته در آن، توجه جهانیان را به خود جلب کرد. با اینکه بسیاری از تصاویر و فیلم‌های منتشر شده از وضعیت فاجعه انسانی در حال وقوع در میانمار، بسیار آزاردهنده و تکان‌دهنده بودند، اما باز هم جاعلان اینترنتی تصاویر نامربوط را به این واقعه مرتبط می‌کردند. در این تصویر مردی را می‌بینیم که پسربچه‌های نوجوان را روی زمین ردیف کرده و با موتورسیکلت از روی دست آنها رد می‌شود. روی عکس عبارت «مسلمانان برمه، لا‌اله‌الاالله» به چشم می‌خورد. اما این تصویر در حقیقت مربوط به یک تردستی در مدارس جنوب هند است که بعد از مدتی آموزش و پرورش انجام این نمایش‌ها را در مدارس ممنوع کرد. بر اساس گزارشی که توسطbbc منتشر شده، یکی از عوامل شعله‌ور شدن خشم هندوها و مسلمانان میانمار و بالا گرفتن خشونت‌ و خونریزی در مقاطع مختلف، دست به‌دست شدن چنین تصاویر جعلی در فضای مجازی است.

صحنه‌سازی عکس‌های مستند برای تأثیرگذاری با شکست ارتش هیتلر در ماه مه ۱۹۴۵ در برلین، سربازان ارتش سرخ، پرچم شوروی را بر فراز ساختمان پارلمان بالا می‌برند. این عکس به یکی از نمادین‌ترین عکس‌های جنگ جهانی دوم و یکی از مشهورترین عکس‌های تاریخ بدل شد. اما در حقیقت، یوگنی کالدی عکاس ارتش شوروی در مسکو، از عمویش خواست با پارچه‌های اضافه یک پرچم بزرگ شوروی بدوزد. وی سپس به برلین پرواز کرد و سربازان را روی بام پارلمان برد و آنها را برای گرفتن فیگور مناسب هدایت کرد. بعدتر ابرهای سیاهی از دود نیز به عکس اضافه شد تا حالت طبیعی‌تری داشته باشد.

نتیجه گیری تولید تصاویر جعلی امر جدیدی نیست و از همان زمان که بشر فناوری تصویربرداری را اختراع کرد، امکان جعل و تحریف تصویر و فیلم نیز فراهم شد، به‌طوری که بر اثر آن قلب حقیقت صورت گرفت. این جعل فقط از طریق دستکاری مستقیم در فیلم و عکس حاصل نمی‌شود، بلکه از طریق نشان دادن بخشی از حقیقت یا جابه‌جایی توضیح تصاویر نیز امکان پذیر است و اتفاقاً اخیراً این شیوه عمومیت بیشتری یافته زیرا با گسترش تولید و انتشار عکس و فیلم از طریق اینترنت و فضای مجازی و دسترسی نامحدود مردم به آن، در هر لحظه در خطر تأثیر‌پذیری از اخبار و تصاویر جعلی هستیم. شاید بتوان گفت تصاویر جعلی آثار زیان‌بارتری از اخبار جعلی داشته باشند. این واقعیت امروز جامعه ما و جهان است. دموکراتیزه شدن رسانه اگرچه سود سرشاری نصیب جامعه کرده و می‌کند، ولی خطر اثرپذیری منفی از آن نیز به موازات منافعش افزایش یافته است. به‌طور معمول دو راهکار ساده و سخت که به ترتیب ناپایدار و پایدار هستند پیش روی ما وجود دارد. راهکار ساده و ناپایدار، فیلترینگ و جلوگیری از دسترسی است. این راه بر حسب عقل و تجربه گذشته محکوم به شکست است؛ زیرا همواره می‌توان راهی برای گذر از سد فیلترینگ پیدا کرد و همچنین دربرگیری شیوه‌های ارتباطی چنان است که فیلترینگ و ممنوعیت به بن‌بست خواهد رسید؛ چنان که در گذشته همواره چنین شده است. راه دوم آموزش سواد رسانه‌ای و تقویت رسانه‌های رسمی و تدوین مقررات قوی برای جلوگیری از تولیدات جعلی اعم از تصویر یا خبر است. در هر حال همه ما به‌عنوان شهروندان یک جامعه باید بکوشیم اخبار و مطالب را از طریق منابع معتبر و شناخته شده به‌دست آوریم؛ همواره با دیده شک و احتیاط با اخبار برخورد کنیم و بسرعت تحت تأثیر آنها قرار نگیریم. همیشه احتمال جعلی بودن اخبار را در نظر بگیریم و تا از صحت و وثوقشان اطمینان نیافته‌ایم، آنها را نپذیریم. و مهم‌تر آنکه در بازنشر اخبار نهایت دقت را به‌کار ببریم. مسئولیت آثار منفی اخبار و تصاویر جعلی که از جانب ما بازنشر می‌شوند، بر عهده ما نیز هست.