نقش نیروی انتظامی و فرماندهان آن در جنگ تحمیلی

خبرگزاری ایسنا: پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پایان جنگ تحمیلی نیروی انتظامی در پی ادقام سه نهاد «ژاندارمری»، «شهربانی» و« کمیته انقلاب اسلامی» در سال ۱۳۷۰ تشکیل شد.

اکنون به مناسبت گرامیداشت هفته نیروی انتظامی ضمین ارائه گزارشی از چگونگی عملکرد این نهاد ها در دوران انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی؛ یادکردی از شهدای این نیرو خواهیم داشت.

ژاندارمری در دوران انقلاب اسلامی

با آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، سرپرستی ژاندارمری به سپهبد «احمد علی محققی» تفویض شد که ۴۸ ساعت بیشتر دوام نیافت. سپس سرهنگ «ممتاز» به این سمت منصوب شد که حدود ۴ تا ۶ ماه بر این مقام باقی بود. سرتیپ «الیاس دانشور» سرپرست بعدی ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران، حدود یک سال عهده دار این مسئولیت بود. سپس سرهنگ «فروزان» از افسران ارتش، به این مقام منصوب شد. وی کمتر از یک سال، از شهریور ۵۹ تا سال ۶۰، در سمت فرمانده ژاندارمری کشور بود فرمانده بعد از افسران ارتش و هم رزمان دکتر چمران بود که سرهنگ «علی کوچک‏زاده» نام داشت. سرهنگ سینا، سرهنگ فلاحی و سرهنگ رفیعی بصیری نیز از فرماندهان بعدی ژاندارمری بودند و قبل از ادغام نیروهای انتظامی نیز تیمسار سهرابی این سمت را عهده‏دار بودند.

برابر اسناد و مدارک موجود در بنیاد شهید انقلاب اسلامی و معاونت پرسنلی ناجا، آمار شهدا، جانبازان، اسرا و مفقودین مربوط به ژاندارمری تا قبل از ادغام نیروهای انتظامی در هشت سال دفاع مقدس عبارتند از :

۱) شهداء ۲۳۷۸

۲) جانبازان ۱۱۲۱۸

۳) اسرا ۱۶۲۶

۴) مفقودین ۶۸۲

جمع کل: ۱۵۹۰

شهربانی در انقلاب

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره)، «شهربانی کل شاهنشاهی» به «شهربانی جمهوری اسلامی ایران » تغییر نام یافت. در این زمان که به علت آشفتگی‏‌های ناشی از انقلاب، شهربانی که همچون سایر نیروهای نظامی و انتظامی در اکثر نقاط کشور از هم پاشیده بود، مجدداً توسط نیروهای مؤمن و متعهد بازسازی شده و به تشکیلات آن سر و سامان داده شد. مهمترین تحولی که باید در این زمینه یاد آور شد، دگرگونی عمیق در ماهیت عملکرد پلیس و جهت گیری جدید و مردمی آن بود.

در چنین اوضاع و احوالی پیروزی انقلاب اسلامی تمامی اقشار ملت از جمله شهربانی را تحت تاثیر قرار داد و با تغییر نظام، نیروهای متعهد شهربانی در مقابل ارزش‏های نوین انقلاب سر تعظیم فرود آوردند و با سمت‏گیری جدید با اسلام، مردم و انقلاب همساز و همراه شدند. چنین تحولی باعث شد که ملت نیز این نیروی حافظ جان و مال و ناموس خویش را ارج نهد. پلیس در کنار مردم و همراه با مردم شد و خود را خدمتگزار آنها خواند.

پلیس در زمان جنگ تحمیلی علاوه بر انجام وظیفه اصلی‌اش که تأمین امنیت داخل شهرها بود، با شور و شوق به مناطق رزم اعزام می‌‏شد و حماسه می‏‌آفرید و شهادت‏‌های خونین را پذیرا می‌‏شد. تا آنجا که روز شکست حصر آبادان (پنجم مهر ماه) به دلیل رشادت‏‌های فراوان نیروهای شهربانی، روز پلیس نام گرفت. هم زمان با این تحولات از نظر تشکیلات و وظایف ماموریت‏‌ها ‏نیز در شهربانی بعد از انقلاب تغییراتی به وجود آمد که برخی از آنها عبارت بودند از:

الف) ایجاد سازمان عقیدتی سیاسی:

این سازمان که نماینده ولی فقیه و فرمانده کل قوا در راس آن قرار داشت، مطابق مواد ۱۴ و ۱۵ قانون ارتش مصوب۱۳۶۶/۴/۷ مجلس شورای اسلامی، ماموریت‏‌هایی را نیز بر عهده گرفت که اهم آن ارتقاء سطح دانش و بینش عقیدتی پرسنل بود.

ب‌) اداره آموزش:

هدف از ایجاد این اداره بالا بردن سطح دانش عمومی، تخصص و مهارت حرفه‏‌ای پرسنل به منظور احراز آمادگی و توانایی علمی و عملی لازم جهت نیل به اهداف سازمانی بود. ماموریت این اداره عبارت بود از: تعیین خط‏‌ مشی و برآورد نیازهای آموزشی، تهیه و نظارت بر تدوین و اجرای برنامه آموزشی پژوهشی‏‌های مستمر در علوم و فنون پلیس، تالیف ماخذ و مدرک آموزشی و ارزیابی کلی آموزشی در سطح شهربانی.

پ) ایجاد هسته مرکزی گزینش:

ماموریت هسته مرکزی گزینش انتخاب و گزینش افراد واجد صلاحیت، جهت خدمت در تمامی یگان‌‏های تابعه شهربانی با رعایت ضوابط و مقررات مورد نظر و توجه به اولویت‏ها ‏و ضرورت‏ها ‏و قسط و عدل اسلامی در تبیین پرسنل متقاضی ارائه خدمات مقدس پلیس در سطح سقف سازمانی بود. و از جهت اجرای خط مشی‏های اداری، براساس ضوابط و مقررات اعلام شده از سوی هیات عالی گزینش و هیات مرکزی گزینش وزارت کشور انجام وظیفه می‏کرد.

فرماندهان شهربانی بعداز پیروزی انقلاب اسلامی

از شهریور ۱۳۲۰ ﻫ ش تا قبل از ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به مدت ۳۷ سال، ۲۸ نفر ریاست شهربانی را عهده‏دار بودند. اما بعداز پیروزی انقلاب اسلامی ایران در تاریخ‏ ۵۷/۱۱/۲۳ سپهبد نوروزی به عنوان سرپرست شهربانی منصوب شد و در تاریخ ۵۷/۱۱/۲۸ سرهنگ ستاد ناصر مجللی به عنوان اولین رییس شهربانی کل جمهوری اسلامی ایران منصوب و کار خود را آغاز کرد. او در سال ۱۳۴۰ شمسی به علت مخالفت با رژیم پهلوی بازنشسته و روانه زندان شد و مدت‌‏ها ‏در زندان قزل قلعه به سر برد و پس از آن توسط رژیم ممنوع الخروج و تحت نظر بود.

به دنبال استعفای تیمسار مجللی در تاریخ ۵۸/۳/۳۰ تیمسار مصطفی مصطفایی از سوی وزیر کشور وقت به ریاست شهربانی کل کشور منصوب شد. در تاریخ ۵۸/۱۲/۱۶ از سوی آیت الله مهدوی کنی سرپرست وزارت کشور و عضو شورای انقلاب، مهندس میر سلیم به سمت سرپرست شهربانی کل کشور منصوب شد. یک سال بعد یعنی در تاریخ ۵۹/۱۲/۱۴ سرهنگ هوشنگ وحید دستگردی از سوی آیت الله مهدوی کنی وزیر کشور وقت، به ریاست شهربانی منصوب و مشغول به کار شد.

به دنبال شهادت سرتیپ هوشنگ وحید دستگردی در حادثه انفجار بمب در ساختمان نخست وزیری، سرهنگ سیدابراهیم حجازی در تاریخ ۶۰/۶/۲۱ از سوی سید کمال الدین نیک روش، وزیر کشور وقت به عنوان سرپرست جدید شهربانی کل کشور منصوب و مشغول به کار شد. بعداز او در تاریخ ۶۱/۱۰/۲۲ سرهنگ جلیل صمیمی رییس سابق شهربانی‏‌های استان خراسان به سمت ریاست جدید شهربانی کل کشور منصوب و تا تیر ماه ۱۳۶۶ در این سمت مشغول انجام وظیفه بود. در این سال حجت الاسلام علی اکبر محتشمی وزیر کشور، سرهنگ سید رضا نیک نژاد را به عنوان رییس جدید شهربانی کل کشور منصوب کردند. آخرین رییس شهربانی کشور تا قبل از ادغام نیروهای انتظامی، سرتیپ دوم سید امان‏الله مرتضوی بود که با پیشنهاد حجت‏‌الاسلام نوری وزیر کشور و موافقت حضرت آیت‏‌الله خامنه‏ای رهبر انقلاب از تاریخ ۶۹/۴/۱۱ به این سمت منصوب شد.

آمار شهدا، جانبازان، اسرا و ومفقودین شهربانی در دفاع مقدس

برابر اسناد و مدارک موجود در بنیاد شهید انقلاب اسلامی و معاونت پرسنلی ناجا (نیروی انتظامی جمهوری اسلامی) آمار شهداء، جانبازان، اسرا و مفقودین شهربانی جمهوری اسلامی تا قبل از ادغام در هشت سال دفاع مقدس به ترتیب عبارت است از :

۲۲۰ نفر شهید، ۶۸۶ نفر جانباز، ۶۶ نفر آزاده و ۲۴ نفر مفقود. باید یادآور شد که جمعیت تحت امر شهربانی جمهوری اسلامی در طی این مدت ۷۰/۰۰۰ نفر بود که علاوه بر تامین امنیت در شهرها، در عملیات‌‏های دفاع مقدس نیز شرکت داده می‏شدند.

شکل‌گیری کمیته انقلاب اسلامی

زمانی که انقلاب اسلامی مردم ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) در بهمن ماه سال ۱۳۵۷ به روزهای پیروزی خود نزدیک می ‏شد، نیاز به ایجاد گروه‏هایی برای برقراری نظم در تظاهرات، کنترل اوضاع به هم ریخته کشور و بدست گرفتن ابتکار عمل، نیروهای انقلابی را برآن داشت تا با تشکیل گروه‏‌های داوطلب هم روند تظاهرات و فراهم کردن احتیاجات ضروری مردم را ساماندهی کنند و هم زمینه استقبال از امام را مهیا نمایند. تشکیل کمیته هم به عنوان نخستین نهاد متولد شده از بطن انقلاب به همین روزها باز می‌‏گردد.

بلافاصله پس از پیروزی انقلاب، کمیته انقلاب اسلامی در روز ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ و به فرمان حضرت امام خمینی(ره) به عنوان اولین نهاد انقلابی به رسمیت در آمد. و حفاظت از انقلاب اسلامی و جان و مال و ناموس مردم مسلمان را بر عهده گرفت. اولین اقدام این نهاد با دستور امام، مبنی بر جمع‏آوری سلاح‏های فراوانی که در سطح شهر در دست افراد مختلف بود، آغاز شد. کمیته انقلاب اسلامی با وجود تمام خطرات مصمم شد محل و متصدی تحویل گرفتن اسلحه و مهمات شود. با اعلام حضرت امام(ره) مبنی بر تحویل اسلحه و مهمات به کمیته‏‌ها، چندی نگذشت که تمام محوطه مدرسه رفاه پر از اسلحه و مهمات گردید.

وجود این همه ادوات قابل انفجار در سطح مدرسه رفاه و عده زیادی از زندانیان خطرناک در زیرزمین‏های آن مشکلاتی را ممکن بود به وجود بیاورد. لذا با کسب اجازه از امام مقرر گردید که مردم اسلحه‌‏های خود را فعلاً به مساجد معین تحویل داده و از روحانیون رسید دریافت کنند. در همین زمان نیز به فرمان حضرت امام، آیت‏‌الله مهدوی کنی به سرپرستی کمیته‏‌های انقلاب اسلامی منصوب شدند و به همین مناسب فرمودند: «حضور روحانیون عظام در راس این نهاد، کم کم این ارگان را به عنوان دژ مستحکمی در مقابل ضد انقلاب در می‌‏آورد».

در این زمان تهران از لحاظ امنیتی به ۱۴ منطقه اصلی (به غیر از کمیته مرکزی) تقسیم شده بود و علاوه بر آن تعداد زیادی کمیته‏‌های فرعی محلی وجود داشت که بدون سازماندهی متشکل فعالیت می‏کردند. کمیته مرکزی نیز به سرپرستی آیت الله مهدوی کنی، هماهنگی تمامی کمیته‌‏ها ‏را به عهده داشت. با تصویب اساسنامه کمیته انقلاب اسلامی در مجلس شورای اسلامی، این ارگان به عنوان یکی از نهادهای رسمی جمهوری اسلامی ایران جان تازه‏ای گرفت و به فعالیت‏‌های خود انسجامی قوی‏تر بخشید و در این جهت کمیته‏‌ها ‏با برنامه ریزی و شناخت دقیق زمینه‏‌ها ‏و حوزه‏های مختلف و داشتن آیین نامه‏های لازم، نسبت به انجام وظایف خود اقدام کردند.

اساسنامه کمیته انقلاب در جلسه روز یکشنبه ۱۳۶۵/۳/۴ مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ ۱۳۶۵/۳/۱۴ به تایید شورای محترم نگهبان رسید. این اساسنامه مشتمل بر ۲ فصل و ۱۰ ماده و هفت تبصره بود و با دید مساعدی که نمایندگان محترم مجلس نسبت به کمیته‏ها ‏داشتند، بسیار پر محتوا و قوی بود و بر طبق آن نیروهای کمیته می‏توانستند در تمام زمینه‏ها ‏حضوری فعال و چشم‏گیر داشته باشند.

بر اساس اساسنامه مصوب مجلس شورای اسلامی، هدف از تشکیل کمیته انقلاب اسلامی استقرار و حفظ امنیت در جهت پاسداری از انقلاب اسلامی ایران و دستاوردهای آن در چارچوب اساسنامه این نهاد می‏باشد. در این راستا وظایف و مأموریت‏هایی که به کمیته انقلاب محول گردیده عبارتند از: مبارزه قانونی با عوامل و حرکت‏هایی که مخل امنیت باشند، همکاری با سپاه در جهت مبارزه قانونی با عوامل و جریاناتی که در صدد خرابکاری و براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران باشند، مبارزه قانونی با عوامل تهیه و توزیع و مصرف مواد مخدر، عوامل تهیه و توزیع کالاهای غیر مجاز و جریانات منکراتی. ضمناً اساسنامه مصوب مجلس صراحت دارد که ژاندارمری و شهربانی موظفند با کمیته انقلاب اسلامی در انجام وظایف مربوطه همکاری نمایند. البته کیفیت همکاری و شکل مناسبات متقابل را شورای امنیت ملی مشخص می‏کند.

کمیته در جنگ

به دنبال برنامه‏‌های گسترده‏ای که دشمنان انقلاب اسلامی و در رأس آنان آمریکا، برای شکست انقلاب پر افتخار ملت ایران طراحی کرده بودند (البته در هر مرحله یکی از نقشه‏های شوم آنان نقش بر آب می‌‏شد و جمهوری اسلامی با حمایت مردم از یک آزمون دیگر سربلند بیرون می‏آمد) دشمنان توطئه‌‏های دیگری را به مرحله اجرا گذاشتند، که مهمترین آن آغاز جنگ تحمیلی به سرکردگی صدام بعثی بود. که به مدت هشت سال کشورمان را درگیر و مشغول به خود کرد، و علی رغم صرف هزینه‏ه‌ای بسیار، شهدا و جانبازان فراوانی در این راه تقدیم کرد.

جمهوری اسلامی ایران در این جنگ نابرابر و ناجوانمردانه علاوه بر حفظ تمامیت ارضی، صلابت و استواری، پایداری ملت ایران و انقلاب اسلامی را در برابر تمامی متجاوزان و ایادی آنان به منصه ظهور گذاشت. این موفقیت‏‌ها ‏مدیون همدلی و همراهی تمام گروه‏‌های مختلف نظامی و انتظامی اعم از ارتش، سپاه، بسیج، کمیته انقلاب اسلامی، ژاندارمری، شهربانی و دیگر نیروها با رهنمودهای داهیانه حضرت امام خمینی(ره) و پشتیبانی مردم بود.

کمیته انقلاب اسلامی علاوه بر وظایف سابق خود و حضور در جبهه‏‌های نبرد، از زمان شروع جنگ به همراه نیروهای شهربانی، ژاندارمری و بسیج، وظایف دیگری را نیز بر عهده گرفت که اهم آنها عبارت بودند از:

الف: انتظامات شهرهایی که بمباران می‏شدند؛

ب: امنیت راه‏های خروجی شهرها؛

ج: حفاظت اموال مردم، حراست از منازل خالی از سکنه؛

د: کمک به مجروحین و مصدومین؛

ﻫ: انتقال مردم به نقاط امن؛

و: حمل و نقل مسافران، ارزاق و موارد مورد نیاز مردم.

نیروهای کمیته در اوایل جنگ علاوه بر جبهه‏‌های جنوب، به غرب کشور و کردستان اعزام می‏‌شدند. به نحوی که می‌‏توان گفت پاسداران کمیته در اکثر عملیات‏‌هایی که در منطقه غرب و جنوب صورت می‏‌گرفت در کنار دیگر نیروها، خصوصاً سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حضوری فعال داشته و بیشتر به عنوان خط شکن عمل می‏کردند. برابر گزارش مجله نگهبان کمیته انقلاب اسلامی، سعید گلاب بخش یکی از افراد مبارز و از فرماندهان آموزشی پادگان النصر کمیته انقلاب اسلامی، در حالی که سرپرستی تعدادی از پاسداران اعزامی کمیته را داشت، در جبهه‏‌های غرب کشور به شهادت رسید. او یکی از مربیان موفق بخش آموزش کمیته بود و خود مسئولانه ۳۵ نفر از پاسداران کمیته را مجهز کرده و به سوی جبهه‌‏های غرب کشور رفته بودند.

آمارشهدا، جانبازان، مفقودین و اسرای کمیته در جنگ

آمار کلی تعداد نیروهای کمیته در جنگ و تعداد افراد شهید، جانباز، مفقود و اسیر بدین شرح است: از ۵۰ هزار نفر پرسنل تحت امر کمیته انقلاب اسلامی طی هشت سال دفاع مقدس، ۱۰۳۰ نفر شهید، ۷۶ نفر مفقود، ۴۴۶۹ نفر جانباز و ۱۴۳ نفر آزاده تقدیم انقلاب و میهن اسلامی شدند.

آمار بالا با توجه به وظایف اصلی نیروهای کمیته که بیشتر به امور داخلی کشور و حفاظت از انتظام کلی امور شهرها مربوط می‏‌شد، بسیار قابل توجه و در خور تأمل است و نشان از اهمیت مسئله جنگ و ارجح بودن دفاع از کیان کشور برای مسئولان و نیروهای کمیته انقلاب اسلامی در آن زمان دارد.