مهریه‌هایی که نه‌می‌توان داد و نه‌می‌توان گرفت

خبرگزاری فارس: مهریه موضوع پیچیده و وحشتناکی نیست، یک سنت حسنه و هدیه‌ای که مرد به زن می‌دهد، اما گاهی این هدیه خیلی بزرگتر از توان مالی مرد است و گاهی اینقدر عجیب و مبهوت‌کننده که ذهن آدمی از مواجهه با آن هنگ می‌کند.

موضوع مهریه یک سنت حسنه اسلامی و ایرانی است که متاسفانه طی سال‌های اخیر به شدت از سوی خانواده‌های ایرانی دچار تغییر و تحول شده است، به طوری که گاهی بحث بر سر مهریه آنقدر بالا می‌گیرد که وصلتی به خاطر اختلاف نظر درباره مهریه، هیچ‌گاه سر نمی‌گیرد. شاید این جمله به گوش ما آشنا به نظر برسد که گفته می‌شود، «مهریه را کی داده و کی گرفته؟» اگر قرار است مهریه را کسی نگیرد و کسی هم ندهد، پس چرا آنقدر عجیب و غریب تعیین می‌شود؟ مهریه‌هایی که برای دادن و گرفتن آن باید از هفت خوان رستم رد شد. آنچه در طول سالیان طولانی با آمدن نام ازدواج به ذهن تداعی می‌شود، مهریه و مسائل مربوط به آن است. مهریه نشانگر مهر و محبت مرد نسبت به زن است و در این پیوند عاطفی نقش فرعی را ایفا می‌کند. مهریه در اسلام براساس فلسفه اولیه تعیین مهریه، مهر نوعی هدیه، پیشکش، نحله، اعطای بدون عوض و از روی صداقت (صداق) به‌صورت نقدی با تأکید بر معادل و ویژگی معنوی و فرامادی آن بوده است. برخی منابع مانند تفسیر نمونه نتیجه می‌گیرند «صدُقاتهن» از ماده «صداق» است و بدان جهت به مهر «صداق» یا «صدُقه» گفته می‌شود که نشانه راستین بودن علاقه مرد و محبت او به زن است. همچنین کلمه «نحله» به‌گفته راغب اصفهانی از «نحل» به معنای زنبورعسل است؛ چون زنبورعسل بدون توقعی عسل خود را می‌بخشد، کلمه «نحله» دلالت دارد که فلسفه مهریه، تقدیمی، پیشکشی، عطیه و هدیه است. در اسلام مهریه متعلق به خود زن است نه والدین یا هر شخص دیگر. مهریه در ایران در بسیاری از اوقات بر مبنای سکه‌های طلا تعیین می‌شود. از سال تولد دختر گرفته تا شمار ائمه یا سوره‌های قرآن کریم. حتی برخی نیز مهرشان را یک سکه تمام بهار آزادی به نشانه احدیت خداوند تعیین می‌کنند. متفاوت بودن، یکی از تفاوت‌های نسل جدید با والدینشان است. آن‌ها می‌خواهند متفاوت باشند. این را از سبک زندگی و نوع پوشش آن‌ها می‌توان به راحتی فهمید، اما خاص‌تر از همه آن‌ها مهریه‌های عجیب و غریبی است که برای خود در نظر می‌گیرند و غافل از این که این مهریه‌ها نمی‌تواند ضامن خوشبختی آن‌ها شود. علاقه شخصی شاید ریشه بسیاری از این تفاوت‌ها گرفتن یک ژست روشنفکرمآبی باشد و این احساس که با داشتن مهریه‌ای متفاوت در برابر دیگران حس برتری پیدا می‌کند. وقتی دختر جوانی مهریه اش را ۱۰۰۰ کیلو بال مگس قرار داده است می‌خواهد این حس را به اطرافیان خود منتقل کند که داماد حاضر است به خاطر وی تا سر کوه قاف هم برود و برایش ۱۰۰۰ کیلو بال مگس فراهم کند. مهریه سفر به بازی‌های جام جهانی فوتبال/ مقصد فعلی روسیه، بعدی قطر البته گا‌ها مشاهده می‌شود عروس و داماد چنان غرق رویا‌های خود می‌شوند که اصلا یک سکه و هزار و چند صد سکه فرقی برایشان نداشته و مهم انجام آن وصلت است. ماجرای این گزارش نیز زمانی به ذهنم خطور کرد که میهمان یک مراسم عقد بودم که در یک لحظه با خواندن خطبه عقد همه در شوک فرو رفتند؛ بله مهریه عروس خانم سفر به تمام کشور‌های میزبان جام جهانی فوتبال بود که روسیه اولین کشور از آن مهریه و حتی ماه عسل آن‌ها محسوب می‌شد و سپس قطر در سال ۲۰۲۲! مهریه عروس خانم سفر به تمام کشور‌های میزبان جام جهانی فوتبال بود که روسیه اولین کشور از آن مهریه و حتی ماه عسل آن‌ها محسوب می‌شد و سپس قطر در سال ۲۰۲۲! هدف این گزارش زیرسوال بردن خواسته و علایق دیگران نیست بلکه یک بررسی اجمالی روی مهریه‌های عجیب و غریب دور و برمان خواهد بود که برخی بدون در نظر گرفتن بخش عُقلایی و وضعیت کشور دست به چشم هم چشمی‌هایی غیرقابل درک می‌زنند و در مقابل جوانی فقط برای تهیه جهیزیه و یا یک مراسم ساده عروسی ناچار و درمانده مانده است. برای تهیه گزارش به هر مرجعی رجوع کردیم، اعلام بی‌خبری از چگونگی و شکل مهریه‌های جدید کردند و همه انگشت نشانه را به سمت دفتر ثبت و ازدواج و طلاق گرفتند، از این‌رو به سمت دفاتر شهر در محله‌های مختلف تبریز اعم از بالانشین، متوسط نشین و پایین‌نشین رفتیم تا بلکه از وضعیت مهریه‌های عروس و داماد‌های جوان تبریزی اطلاعاتی به دست بیاوریم. دفترخانه طلاق و ازدواج اول: خانم نظری، کمک دفتردار در منطقه عباسی وضعیت مهریه در این منطقه را ۱۴ تا ۱۱۴ سکه به صورت معمول اعلام کرد و گفت: تا به امروز شاهد مهریه عجیب و غریبی نبودم، ولی یک بار عروسی دست و پای راست داماد را مهریه خود قرار داده بود که با وساطت حاج آقا از این نوع مهریه صرف نظر کرد و در نهایت مهریه تبدیل به سکه شد. وی افزود: البته گاهاً شاهد ازدواج‌های غیرنرمال هم بودم به طوریکه فاصله سنی عروس و داماد بیشتر از ۳۰ سال بود که اصلاً وجهه خوبی نداشت. نظری بیان کرد: کاش گزارش‌هایی در مورد طلاق‌های عجیب هم داشته باشید چراکه گا‌ها به خاطر دلایل بسیار پیش پا افتاده یک زوج زندگی خود را از هم می‌پاشند. عروسی دست و پای راست داماد را مهریه خود قرار داده بود که با وساطت حاج آقا از این نوع مهریه صرف نظر کرد و در نهایت مهریه تبدیل به سکه شد دفترخانه طلاق و ازدواج دوم: در ادامه گزارش به مرکز شهر رفته و دفترخانه‌ای در اطراف خیابان بهشتی (منصور سابق) یافتم که از شانس من مراسم عقدی در حال برگزاری بود. حاج آقا در حال جاری کردن خطبه عقد و مهریه عروس خانم ۱۳۷۶ سکه بهار آزادی و عندالمطالبه تعیین شد. عروس جوان در کنار یک پسر جوان که چهره‌اش نشان از دهه هفتادی داشت، نشسته بود. بعد از خطبه عقد و تبریک و روبوسی به سمت عروس و داماد رفته و خود را معرفی کردم؛ هر دو چنان غرق خوشحالی از وصلت هم بودند که اصلا ۱۳۷۶ سکه بهار آزادی را عددی نمی‌دانستند و حتی آقای داماد خبری از نرخ سکه نداشت و می‌گفت: مهریه را کی داده و کی گرفته! چند کلامی با حاج آقای وحدت در رابطه با وضعیت مهریه شهر تبریز همکلام شدم، به گفته وی الان دیگر فرهنگ مهریه جاافتاده شده است و خانواده‌ها آگاه هستند، ولی گا‌ها مهریه‌های سنگین و حتی عجیب نیز مشاهده می‌شود. هزاران گل مریم مهر عروس خانم تبریزی وی افزود: طول مدتی که خطبه جاری کرده‌ام، شاهد انواع مختلف مهریه‌ها بودم؛ برای مثال عروس خانمی که نامش مریم بود، مهریه خود را هزاران گل مریم اعلام کرد و داماد نیز پذیرفته بود. این دفتردار شهر تبریز تصریح کرد: در مواردی اصلا عروس خانم مهریه بر مبنای سکه را نمی‌پذیرفت که این نیز درست نیست بلکه باید سنت پیامبر اکرم (ص) رعایت شود. دفترخانه طلاق و ازدواج سوم: مقصد بعدی، خیابان ولیعصر تبریز از جمله مناطق بالانشین تبریز است؛ دفترخانه‌های زیادی در این اطراف وجود دارد و یکی از آن‌ها را برای تهیه گزارش و گفتگو انتخاب کردم. در گفتگو با آقای اعظمی کمک دفتردار این دفترخانه با ابعاد و اشکال دیگری از مهریه‌های جاری شده در شهر تبریز آشنا شدم. شمش طلا تا حفظ کل قرآن کریم از دیگر مهریه‌های عروس‌های تبریزی از مهریه شمش طلا گرفته تا کاشت ۱۳۷۰ اصله درخت به اندازه تاریخ تولد عروس خانم، سرپرستی کودکان بی‌سرپرست و حفظ قرآن کریم و ... از مصادیق مهریه‌ها در آن دفترخانه بود. به گفته وی در این دفترخانه زوجین زیادی را از انتخاب مهریه‌های عجیب منصرف کرده‌اند و تلاش زیادی شده تا جوانان و زوجین بدانند که ملاک ازدواج مهریه و چُرتکه به دست گرفتن نیست. این دفتردار تبریزی ادامه می‌دهد: برخی از زوجین روی این مهریه‌های عجیب اصرار کرده که متاسفانه بعد‌ها شاهد جاری کردن طلاق آن زوجین در همین دفترخانه بودیم. وی می‌گفت:‌ای کاش از اول اولویت جوانان مسائل اصلی زندگی باشد تا بعد‌ها که با اصل زندگی مواجه می‌شوند، بهتر بتوانند آن را درک و لمس کنند که در این بین نقش خانواده‌ها بسیار مهم است. *دیدگاه نماینده، ولی فقیه در آذربایجان‌شرقی نسبت به چگونگی مهریه‌ها حجت‌الاسلام سید محمدعلی آل‌هاشم در رابطه با مهریه و اثرات آن در گفتگو با خبرنگار فارس در تبریز اظهار کرد: بسیاری از جوانان فکر می‌کنند که باید قبل از ازدواج همه نیاز‌های مادی و خواسته‌های خود را به دست آورده و سپس به ازدواج اقدام کنند، در حالی که میسر شدن این موضوع امکان‌پذیر نیست. وی ادامه داد: مهریه‌های خارج از عُرف، و هزینه‌های سرسام‌آور مراسم عروسی رغبت جوانان برای امر ازدواج را کمرنگ کرده به طوریکه آن‌ها را از راه و رسم درست زندگی دور می‌سازد. امام جمعه تبریز ادامه داد: افزایش مهریه‌های ازدواج در هیچ جای دین مبین اسلام وجود ندارد و ادامه این روند منجر به مشکلات بزرگ و عدیده در کشور خواهد شد. مهریه‌های خارج از عُرف، و هزینه‌های سرسام‌آور مراسم عروسی رغبت جوانان برای امر ازدواج را کمرنگ کرده به طوریکه آن‌ها را از راه و رسم درست زندگی دور می‌سازد وی بیان کرد: ائمه اطهار (ع) نیز اعلام کرده‌اند که بهترین مهریه سبک‌ترین آن است، اما مهریه زیاد هر چند در آغاز به ذائقه برخی‌ها خوش می‌آید، اما در ادامه زندگی آثار مخربی را به همراه دارد که در این زمینه باید مراقب بود. * استان آذربایجان‌شرقی رتبه ۱۶ در ازدواج را دارد در ادامه امیر تقی‌زاده معاون فرهنگی اداره‌کل ورزش و جوانان استان در گفتگو با فارس در تبریز با اشاره به نرخ ازدواج کل کشور بیان کرد: استان آذربایجان‌شرقی رتبه ۱۶ در ازدواج را دارد. وی با اشاره به ازدواج و طلاق ثبت شده در سال ۹۶ و ۹۵، بیان کرد:سال ۹۵ ثبت ۳۵ هزار و ۵۶۵ مورد ازدواج و ۸ هزار و ۹۹۷ طلاق، سال ۹۶ ثبت ۳۰ هزار و ۸۶۱ مورد ازدواج و ۸ هزار و ۸۴۵ مورد طلاق در استان رخ داد. معاون فرهنگی اداره‌کل ورزش و جوانان استان تصریح کرد: در آمار ازدواج ثبت شده در سال ۹۶ می‌توان به ۱۰ مورد ازدواج زیر ۱۵ سال اشاره کرد که ۱۰ هزار و ۶۷۸ مورد بین سن ۲۵ تا ۲۹ سال بود. وی بیان کرد: ۸ مورد ازدواج زیر ۱۰ سال و ۱۳ مورد ازدواج بالای ۷۷ سال در استان ثبت شده است و در تفکیک ماه، در اردیبهشت‌ماه بیشترین ازدواج و در آبان‌ماه کمترین ازدواج ثبت شده است. تقی‌زاده با اشاره به اینکه بیشترین ازدواج ثبت شده برای افراد دیپلم و پیش‌دانشگاهی بود، گفت: میانگین سن ازدواج در تبریز ۲۴/۷۱ بوده همچنین جلفا با ۳۰/۳۴ بیشترین و چاراویماق با ۱۹/۵۲ کمترین ثبت ازدواج را داشته است. وی تصریح کرد: ازدواج ثبت شده در چهار ماهه نخست سال ۹۷، در حدود ۴ هزار و ۳۷۸ نفر است و در مقابل میزان طلاق ثبت شده نیز ۲ هزار و۹۶۲ نفر بود. در بررسی ابعاد دیگر این گزارش سراغی از بهزیستی استان گرفتیم تا نظر آن‌ها در مورد ازدواج‌هایی از ریشه مشکل‌دار را که حال به طلاق و مهریه کشیده شده را بدانیم. **به ازای هر سه و نیم ازدواج یک طلاق اتفاق افتاده است محسن ارشدزاده در گفتگو با فارس اظهار کرد: طلاق و اعتیاد یکی از مهم‌ترین آسیب اجتماعی نگران کننده است. وی افزود: طبق آخرین آمار در استان آذربایجان‌شرقی، سال گذشته به ازای هر سه و نیم ازدواج یک طلاق اتفاق افتاده است. مدیرکل بهزیستی استان با اشاره به وضعیت سه ماهه اول سال‌جاری بیان کرد: این موضوع مقداری رشد یافته و از هر چهار ازدواج یک طلاق رخ داده بود و در حدود ۲۵ درصد رسیده بود. طبق آخرین آمار در استان آذربایجان‌شرقی، سال گذشته به ازای هر سه و نیم ازدواج یک طلاق اتفاق افتاده است وی افزود: متاسفانه در دو ماه تیر و مرداد سال‌جاری باز هم شاهد رشد طلاق هستیم و این واقعه نزدیک به ۳/۶ درصد رسیده است. ۱۲۴ زندانی مهریه در زندان‌های آذربایجان‌شرقی به سر می‌برند البته ناگفته نماند که رسول تقی‌پور، رئیس ستاد دیه آذربایجان‌شرقی نیز تعداد زندانیان حال حاضر استان از بابت مهریه را ۱۲۴ نفر اعلام و اظهار کرد: خانواده‌ها باید فرهنگ و دیدگاه خود را در امر ازدواج فرزندان‌شان تغییر دهند و با عبارت «مهریه را کی داده و کی گرفته است» یک عمر جوان خود را بدبخت کنند. وی افزود: جوانان و خانواده‌ها باید با نگاه به توان مالی و جیب خود مهریه در نظر بگیرند چرا که مهریه عندالمطالبه است و هر زمان زوجه اراده کند می‌تواند دریافت کند. رئیس ستاد دیه استان با تاکید به پرهیز از چشم و هم چشمی در موضوع مهریه ابراز کرد: متاسفانه گا‌ها مهریه به عنوان عامل فخر و یا خودنمایی خانواده‌ها قرار گرفته است و این موضوع انتخاب و تصمیم آگاهانه از روی تعقل را با مشکل روبه رو می‌کند. ۵۰ هزار لیتر بنزین، ۷ هزار مگس زنده، ۳ کیلو موی یال شیر و سفر به اقصی نقاط جهان طبق آمار کشوری مهریه‌هایی از قبیل: سفر به ۱۲۰ کشور جهان، ۵۰ هزار لیتر بنزین، هدیه چشم‌های داماد، دست و پا و چشم داماد، شمش طلا هم وزن عروس، یک کیلو بال مگس، سفر به ۱۰ جزیره کوچک دنیا، شکار ۱۰ راس آهو، ۵ هزار مرجان دریایی، یک کتابخانه پر از کتاب با جلد صورتی، ۷ هزار پشه زنده، ۳ کیلو موی یال شیر، صعود به ۱۰ قله برتر دنیا، حفظ دیوان حافظ، یک کامیون نان بربری و ... از جمله مهریه‌های عجیب ثبت شده در کشور است. سبک شمردن سنت الهی بین برخی از مردم، تبعات منفی زیادی را در جامعه پدید می‌آورد به طوریکه هر فرد می‌تواند کلاه خود را قاضی کرده و با خود دو دو تا چهارتای خود را حساب کند که هفت هزار پشه زنده، سفر به قاره‌های جهان و چندین کامیون نان بربری به چه درد او خواهد خورد و مهریه نجومی همانند حقوق‌های نجومی چه بر سر کشور می‌آورد. هر فرد می‌تواند کلاه خود را قاضی کرده و با خود دو دو تا چهارتای خود را حساب کند که هفت هزار پشه زنده، سفر به قاره‌های جهان و چندین کامیون نان بربری به چه درد او خواهد خورد و مهریه نجومی همانند حقوق‌های نجومی چه بر سر کشور می‌آورد اکنون مسئله مهر یا همان «عبارت معروف کی داده، کی گرفته...؟!»، به عنوان رکن اصلی ازدواج، چنان عرصه را بر زندگی‌ها تنگ گرفته که در حال حاضر، مطالبه مهریه نخستین دعوی حقوقی بین زن و مرد شده و در صورت عدم پرداخت آن از سوی زوج، زندان پذیرای وی به عنوان محکوم علیه است. آمار‌هایی موجود در قوه قضائیه نشان می‌دهد سهم قابل توجهی از آمار زندانیان مربوط به زندانیان مهریه است شمن آنکه بحث مهریه به دلیل چشم و هم‌چشمی خانواده‌ها نسبت به این موضوع سال‌هاست به معضل در جامعه ما تبدیل شده است. متاسفانه بخش زیادی از خانواده‌ها فکر می‌کنند از این طریق می‌توانند پشتوانه‌ای برای دخترانشان ایجاد کنند، اما در حقیقت خیلی وقت‌ها اینگونه نبوده، یعنی گاهی آقایان چنان عرصه زندگی را بر همسرانشان تنگ می‌کنند که زن عطای مهریه را به لقایش می‌بخشد فقط برای اینکه از زندگی مشترک خلاصی پیدا کند. مهریه فقط یک حق است. کم و زیاد بودن آن لزوما زندگی ایده‌آل زوج را تضمین نمی‌کند و یا ارزش دختر با آن تعیین نمی‌شود، مهریه فقط و فقط یک حق توافقی است و حق بسیار مهم است. ممکن است رقم و مقدار مهریه کم باشد، اما به معنای ضایع شدن ارزش آن دختر نیست. متفاوت بودن، یکی از تفاوت‌های نسل جدید با والدینشان است. آن‌ها می‌خواهند متفاوت باشند. این را از سبک زندگی و نوع پوشش آن‌ها می‌توان به راحتی فهمید، اما خاص‌تر از همه آن‌ها مهریه‌های عجیب و غریبی است که برای خود در نظر می‌گیرند و غافل از این که این مهریه‌ها نمی‌تواند ضامن خوشبختی آن‌ها شود. چه باید کرد؟ واقعیت موجود در جامعه نشان می‌دهد که ۵۰ درصد افراد جامعه مهریه را بالا تعیین می‌کنند، در حالی که باید به گونه‌ای تعیین شود که مرد به راحتی بتواند آن را بپردازد، زیرا مهریه عند المطالبه است، یعنی هرگاه زن اراده کند باید مرد آن را بپردازد. به نظر می‌رسد برای آنکه مهریه ارزش و جایگاه خود را در بین خانواده‌ها و زوج‌های جوان پیدا کند. اصلاح نگاه به مهریه با کار فرهنگی و آموزشی بلند مدت و هدفدار ضروری است و در مقابله با مهریه‌های فانتزی نیز تنها راهکار جدی عدم ثبت از سوی سردفتران است. در غیر این صورت شاهد در معرض خطر قرار گرفتن بنیان خانواده خواهیم بود. نهادی که همواره دولت‌ها برای استحکام آن، که مهم‌ترین رکن جامعه است، تلاش می‌کنند و بیشتر اهداف بلند مدت خود را بر کانون خانواده محوری و خانواده مداری بنا می‌کنند.