پدر روزنامه فروشی ایران کیست؟

باشگاه خبرنگاران جوان: در ترافیک و شلوغی تهران گیر افتاده است، هر لحظه از زمان رسیدنش به برنامه دیرتر می‌شود. همانطور که در ماشین نشسته است، گوشی همراه خود را روشن می‌کند تا مثل همیشه خبر‌ها را به صورت آنلاین بررسی کند تا اگر اتفاقی افتاده است آن را پیگیری کند. در نهایت به برنامه می‌رسد و بعد از اتمام برنامه به این فکر می‌افتد که برای گرفتن گزارش میدانی باید به یکی از بیمارستان‌های تهران برود. آنقدر دغدغه فکری و کاری دارد که مشکلات خودش و خانواده را فراموش می‌کند، چون شاید برای او مشکلات مردم مهم‌تر از مشکلات خودش باشد؛ یک روز کاری اش تمام می‌شود و در پایان روز به اتفاق‌های تلخ و شیرینی که در طول روز برایش اتفاق افتاده است فکر می‌کند.

کسی که در همه صحنه‌ها و حادثه‌ها حاضر است در حالی که می‌تواند مانند سایر افراد به اتفاق‌هایی که در اطرافش می‌گذرد با بی تفاوتی نگاه و از کنار آن‌ها گذر کند و خاموش باشد. ولی به دل حادثه زده و خود را صدای افرادی می‌داند که صدا و فریادشان به جایی نمی‌رسد. او مخاطب را در صحنه‌ای که حضور دارد شریک می‌کند، به نوعی که مخاطب خود را در آن صحنه حس می‌کند؛ او خبرنگار است.

۱۷ مرداد فرصتی است که می‌توان به این گروه از افراد و زندگی و نقش آنان در جامعه توجه بیشتری کرد؛ خبرنگاری که می‌توان از او به عنوان نبض جامعه یاد کرد. خبرنگار هر چند واژه‌ای است که برای همه افراد آشناست. اما هستند افرادی که تنها اسم او را شنیده اند و به اهمیت وجود او در جامعه پی نبرده اند.

وجود خبرنگار در مواقع بحران، خاطراتی تلخ و شیرین برای آن‌ها از روز‌های خبرنگاری ساخته است. اگر پای صحبت پیشکسوتان این عرصه بنشینید و به خاطرات آنان گوش کنید، می‌بینید که حضور آن‌ها در شرایط سخت، مواقع بحران و حتی جنگ باعث شده است که مورد ضرب و شتم قرار گیرند و حتی زخمی یا کشته شوند.

خبرنگار، نبض جامعه

معنا و واژه خبرنگار از گذشته تا به امروز دچار تحولاتی شده است؛ تحولاتی که بین روزنامه نگاری و خبرنگاری تفاوت‌هایی ایجاد کرده است. امروزه این دو حرفه با یکدیگر متمایز هستند. در گذشته خبرنگار به این معنا نبوده است که خبری را پیگیری و منتشر کند بلکه او علاوه بر انتشار خبر، به نوشتن مقاله و یادداشت‌های متعدد نیز می‌پردازد. اما اکنون روزنامه نگاری و خبرنگاری دو علم متمایز و تا مقداری مشابه هستند.

نگاهی به تاریخچه روزنامه نگاری ایران

نخستین چاپخانه ایران حدود سال ۱۲۴۰ هجری قمری از شهر تبریز به کار افتاد و سال‌ها بعد به تهران، اصفهان، شیراز و بوشهر انتقال یافت. کلمه روزنامه در شعر عنصری، فردوسی، ناصر خسرو، خاقانی، نظامی و نثرعربی_فارسی ابن بلخی و ابوالمعالی شیرازی مفهوم نوشته دیگری را داشته که معمول و مصطلح دیوانیان و بازرگانان و دریانوردان قدیم برای ثبت احوال و اعمال روزمره شان بوده است. روزنامه‌ای که به تدریج صورت معرب آن یعنی (روزنامج) و روزنامجه به صورت نوساخته روزنامچه در آمده و تا روزگار اخیر بر زبان و قلم نویسندگان دیوانی می‌گذشت.

غیاث الدین ابواسحق کرمانی در رساله سیاق خود دفتر روزنامه یا روزنامچه را چنین تعریف کرده است: روزنامچه، دفتری است مشتمل بر جمع و خرج مقرر مالوجهات، منالات و ... و صورت احکام و پروانجات و آنچه در دیوان واقع شود.

در ایران چند سالی بعد از هند و عثمانی و مصر به تاسیس روزنامه اقدام شد، در آغاز کلمه اخبار و کاغذ اخبار و اولین تصویر در نشریه میرزا صالح شیرازی که نخستین نمونه محسوب می‌شد به تقلید از هندیان به کار می‌رفت.

ظهور روزنامه را باید بعد از احداث یا ورود ماشین چاپ سربی در ۱۲۳۱ و چاپ سنگی در ۱۲۴۰ دانست و نخستین نمونه آن را می‌توان همان روزنامه میرزا صالح شیرازی وابسته به خدمات وزارت امورخارجه برشمرد که در طی سال‌های اخیر به وجود چند نمونه از آن در اروپا و عثمانی و ایران پی برده و صورت‌های عکسی از آن‌ها را در مطبوعات به چاپ رسانده اند.

در این میان جارچیان و قاصدان را میتوان پیشقدمان صنعت نشر اخبار امروز دانست که برای افزایش سرعت عمل از کبوتر نامه بر استفاده می‌کردند و با ساختن کبوترخانه‌های متعدد در فواصل راه‌ها کار رسانیدن خبرنامه‌ها را تسهیل و تامین می‌کردند.

دومین روزنامه ایران پس از انتشار کاغذ اخبار روزنامه زارزاریت باهرا (شعاع روشنایی) در سال ۱۲۶۷ هجری قمری توسط میسیونر‌های مسیحی در ارومیه منتشر شد و یک هفته پس از آن نیز روزنامه وقایع التفاقیه سومین روزنامه ایران در تهران پا به عرصه گذاشت و بدین ترتیب تبریز در انتشار هر دو روزنامه اول ایران منشا اثر شد.

اعلامیه‌های خطی نیز در اواخر زمان ناصر الدین شاه تا آغاز مشروطه در حکم روزنامه دیواری چین و رم محسوب می‌شد که در دوره مبارزه برای آزادی و حکومت در تاریکی شب‌ها منتشر می‌شد و نام شبنامه را گرفت. نشریه شب نامه در تبریز را باید نخستین نشریه طنز مصور ایران نامید.

اکنون قریب یکصد و چهل و اندی سال از آغاز ظهور مطبوعات زبان پارسی در کشور ایران می‌گذرد و در این مدت مراحل متعددی را پیموده تا به وضع فعلی در آمده است و پایه دانشوری روزنامه نگاری ایران همچون علی اکبر دهخدا، محمد تقی بهار، حسن تقی زاده، عبدالرحیم خلخالی، محمد علی تربیت، حسن رشدیه، محمد ناظم الاسلام کرمانی، محمد علی داعی الاسلام، علی محمد اویسی، محمد مهدی تبریزی، محمود غنی زاده و مرتضی قلی خان فکری ارشاد، از خود آثار و نوشتار‌های ارزنده‌ای به جای گذاشته اند که نباید آن‌ها را از یاد برد.

امروزه روزنامه یکی از عوامل موثر برای تغیییر و تبدیل اوضاع و صعود و سقوط افراد، ملت‌ها و حکومت‌ها و مدافع نیرومند حقوق مردم ضعیف و به نوعی فریاد رس افرادی است که صدا و نجوایشان به جایی راه ندارد.

در این باره عباس اسدی استاد ارتباطات و روزنامه نگاری دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار حوزه رفاه و تعاون گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ اظهار کرد: اگر بخواهیم تاسیس و تاریخ ایجاد روزنامه را در ایران بررسی کنیم، باید به نخستین اثر چاپی که در تبریز توسط میرزا صالح شیرازی در سال ۱۳۵۲ هجری قمری با عنوان کاغذ اخبار انتشار یافت اشاره کنیم.

وی با اشاره به اینکه معنی خبرنگار از گذشته تا به حال تغییر کرده است، گفت: در گذشته خبرنگار به این معنا نبوده است که تنها خبری را تنطیم و منتشر کند؛ بلکه خبرنگاران دستی به قلم داشته اند و یادداشت‌ها و مقاله‌های متعدد می‌نوشتند و ما روزنامه نگار‌های تاثیرگذار را بیشتر در دهه ۲۰ مشاهده می‌کنیم.

این استاد ارتباطات عنوان کرد: خبرنگار می‌تواند بخشی از جامعه را تحت تاثیر خودش قرار دهد و مطالبی را به حضور مردم برساند که قدرت خبری و اندیشه او را نشان دهد و واکنشی به همراه داشته باشد.

اسدی در ادامه بیان کرد: هر جامعه‌ای نیاز به آگاهی دارد. بنابر این خبرنگاران و روزنامه نگاران وظیفه دارند افکار عمومی را آگاه و تنظیم کنند. بنابر این هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند بدون توجه به خبرنگاران ادامه حیات دهد. به همین دلیل باید اهمیت روزنامه نگاری برای همگان روشن شود.

وی با بیان اینکه وجود خبرنگار برای هر جامعه ضروری و تاثیر گذار است، اظهار کرد: خبرنگاری و روزنامه نگاری به اندازه نفس هر انسانی تاثیرگذار و حائز اهمیت است. خبرنگاران در همه جنبه‌های جامعه مانند حوزه اجتماعی، سیاسی، ورزشی، دینی و سایر تاثیرگذار هستند و جامعه بدون حضور خبرنگار و روزنامه نگار امکان زیست آن وجود ندارد. امروز با گذشته بسیار متفاوت است؛ به نوعی که نمی‌توان از اخبار و حوادثی که امروز اتفاق می‌افتد بی اطلاع ماند.

خبرنگاری با روزنامه نگاری متفاوت است

اسدی روزنامه نگاری و خبرنگاری را با یکدیگر متمایز دانست و گفت: خبرنگاری ابعاد متفاوتی دارد و هر کسی را نمی‌توان خبرنگار دانست، همچنین بین خبرنگار و روزنامه نگار تفاوت وجود دارد؛ بنابر این باید این دو واژه را در جای مناسب خود بکار برد؛ اما متاسفانه امروز به تفاوت این دو لغت توجه‌ای نمی‌شود.

وی افزود: جامعه‌ای موفق خواهد شد که خبرنگاران تاثیرگذار داشته باشد که متاسفانه ما امروزه بیشتر با شبه روزنامه نگار و خبرنگار مواجه هستیم و خبرنگاری و روزنامه نگار به معنای واقعی آن وجود ندارد.

اسدی در نهایت بیان کرد: جامعه باید برای پرورش خبرنگاران خوبی که بتوانند به رسالت حرفه‌ای خود عمل کنند تلاش بیشتری کند. متاسفانه روزنامه نگاری امروزه رو به فراموشی است و کمتر بدان توجه می‌شود. پدر روزنامه فروشی ایران

قدیمی‌ترین روزنامه فروش دنیا، ۲۵ سال است که نویسندگی می‌کند و در این مدت سه جلد کتاب به عنوان (خاطرات یک روزنامه فروش) نوشته و پیشکسوت عرصه خبرنگاری است. خبرنگار و نویسنده‌ای که در بیشتر عمر خود قلم به دست و صدای افرادی بوده که صدایشان به گوش کسی نمی‌رسیده است، اما با وجود اینکه بیشتر عمر خود را در این عرصه سپری کرده است کیوسکی ندارد تا در آن روزنامه بفروشد و این تنها دغدغه قدیمی‌ترین روزنامه فروش دنیا محمد ابراهیم رنجبر امیری است که نامش در کتاب رکورد‌های گینس ثبت شده است و اکنون در آرزوی داشتن کیوسکی برای فروش روزنامه است.

با نگاهی به سرگذشت و تاریخچه روزنامه نگاری و خبرنگاری می‌توان دریافت که سالیان زیادی از قدمت آن‌ها می‌گذرد و این دو واژه با گذشت زمان دستخوش تغییر و تحولات زیادی شده اند و از معنای روزنامه نگاری و خبرنگاری به معنای واقعی خود فاصله گرفته اند.