شب‌ها یک ساعت از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنم/ نیاز است که ما در سیاست‌های رسانه‌ای خودمان تجدید نظر کنیم
شما تلگرام را الان با این دید استفاده می‌کنید که یک خبری را روی آن بخوانید، خبری را از طریق آن منتشر کنید و در کنار آن خریدی را هم انجام دهید. تلگرام امروز به یک رسانه تبدیل شده و به هیچ وجه بحث‌های پیام‌رسانی آن مورد توجه نیست. کارکرد تفاوت را هم اگر می‌خواهید ببینید واتس اپ یک پیام‌رسان است اما تلگرام در مقابل آن یک رسانه است.
سرویس اجتماعی فردا: در یکی از روزهای منتهی به پایان سال میهمان وزیر جوان بودیم. وزیری که وقتی نام او از سوی رئیس‌جمهوری به‌عنوان گزینه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات معرفی شد، از هر طیف و جناحی مخالفان بسیاری صف‌آرایی کردند و در این میان بالاترین انتقاد به سابقه امنیتی او برمی‌گشت تا آنجا که حسن روحانی در دفاع از وزیر پیشنهادی با بیان اینکه این نخستین تجربه در استفاده از جوانان خواهد بود، گفت: «من در شورای عالی فضای مجازی، جهرمی را یک بار از طرف وزیر اطلاعات آقای علوی و بار دیگر از طرف وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، آقای واعظی دیده‌ام. ایشان همیشه امنیت و آزادی را با هم می‌دیدند. این حرف که او آزادی را به مذبح می‌برد، نادرست است.» به هرحال با تمام اما و اگرها عاقبت «محمدجواد آذری جهرمی» با ۱۵۲ رأی موافق، ۱۲۰ رأی مخالف و ۷ رأی ممتنع از مجموع ۲۸۸ رأی توانست به کرسی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم دست یابد و لقب جوان‌ترین وزیر کابینه را از آن خود کند. در این گفت‌وگو سعی داشتیم علاوه بر موضوعات مهم روز حوزه فاوا، از وزیر جوان سؤال‌های شخصی نیز داشته باشیم؛ سؤال‌هایی که وزیر با گشاده‌رویی به همه آنها پاسخ داد.
بسیاری شما را یک فرد امنیتی می‌دانند حتی جناب آقای روحانی در دفاع آخر از کابینه درخصوص شما گفتند وزیر ارتباطات باید آزادی، امنیت و فناوری اطلاعات را بداند تا بتواند از اطلاعات و آزادی مردم در فضای مجازی حراست کند. شما تا چه حد خود را یک فرد امنیتی می‌دانید و آیا واقعاً امنیتی بودن امتیازی برای وزیر ارتباطات به شمار می‌رود؟ الزاماً وزیر ارتباطات نباید امنیتی باشد. سابقه من یک سابقه روشنی است و مسأله این نیست که من امنیتی بودم یا نه. بالاخره من یک سابقه‌ای داشتم که در حوزه فنی، امنیت کار کرده‌ام در واقع در حوزه امنیت با دیدگاه فنی کار کرده‌ام نه دیدگاه امنیتی، من مهندس بوده‌ام چه در یک دستگاه امنیتی چه در وزارت ارتباطات. وظیفه مهندس هم مشخص است. یک مدت معاون وزیر و رئیس زیرساخت بودم که وظایف مشخص داشتم. حالا هم در جایگاه وزیر یک وظایف مشخص دارم. وزیران ارتباطات مختلفی در دنیا وجود دارند که سابقه امنیتی دارند و این مسأله ای نیست که تنها در ایران اتفاق افتاده باشد. به‌عنوان مثال، وزیر ارتباطات آفریقای جنوبی سابق بر این وزیر اطلاعات این کشور بوده و وزیر ارتباطات روسیه نیز سابقه امنیتی دارد در ضمن وزیران دیگر کشورها هم هستند که سابقه امنیتی دارند. بنابراین امنیتی بودن الزام ندارد که شما نگاه امنیتی به هر مسأله داشته باشید. اما اینکه بگوییم این اپیدمی است و باید وجود داشته باشد، حرف درستی نیست و در عین حال بودن آن هم چیز عجیب و غریبی نیست.
چرا سابقه امنیتی شما با حاشیه‌های بسیاری همراه شد؟ در کشور برای کسی که در نهاد امنیتی کار کرده همیشه یک نکات منفی در نظر می‌گیرند یا مثلاً می‌گویند کابینه امنیتی تشکیل داده‌اند. به نظر من اینکه فردی با سابقه امنیتی می‌خواهد در هر حوزه دیگری کار کند، نباید این سابقه برایش یک امتیاز منفی باشد. یک فرد را باید با توجه به توانایی‌هایش دید. وقتی از مجموعه جدا شده که دیگر به آن مجموعه تعلق ندارد. آن چیزی که خطرناک است، این است که یک فرد نگاه امنیتی همراه با محدودیت ساز نسبت به مسائل داشته باشد. عرصه ارتباطات عرصه توسعه است نه عرصه محدودیت. اگر گسی دیدگاه محدودیت‌ساز داشته باشد، الزاماً نیاز نیست که امنیتی باشد. سابق بر این وزیران ارتباطاتی داشتیم که می‌گفتند پهنای باند ۱۲۸ کیلو بیت بر ثانیه برای کل کشور کافی است. این افراد هیچ سابقه امنیتی هم نداشتند. چیزی که مذموم است، این است که نگاه محدودساز خود را به عرصه توسعه‌ای وارد کنیم. پاسخ من هم در زمانی که عده‌ای شبهاتی نسبت به سابقه کاری من داشتند، این بود که اگر کسی باور دارد که نگاه من نگاه محدودساز است، برود و عقبه آشکار فعالیت من را ببیند. بالاخره جهرمی در رایتل، سازمان تنظیم مقررات و زیرساخت بوده نگاهش آیا در این مشاغل توسعه‌ای بوده یا محدودساز؟ زمانی که یک مسأله امنیتی در کشور صورت می‌گیرد و فردی با نام سرباز گمنام امام زمان(عج) فعالیت می‌کند، همه چیز خوب است اما اگر همین فردی که در مجموعه‌ای استخوان خرد کرده می‌خواهد پستی بگیرد، سریع می‌گویند این فرد امنیتی است. به هرحال از نگاه من باید ظرفیت و سابقه فرد دیده شود نه اینکه چون در یک نهاد امنیتی کار کرده پس نگاه مذموم و بدی به مسائل دارد.
در زمان فیلتر شدن «تلگرام» و «اینستاگرام» شما به صورت مشخص در شبکه‌های اجتماعی خود اعلام کردید که این فیلترینگ موقت است و حتی از کسب و کارهایی که ضرر هم دیدند، عذرخواهی کردید که به نوبه خود این کار تحسین برانگیزی بود. چرا که در زمان فیلتر شدن شبکه‌هایی مانند «توئیتر» و «فیس‌بوک» هیچ مسئولی دلیل این محدودیت را اعلام نکرد. آیا امکان داشت در سال‌های گذشته از همین روش جلوی فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک و توئیتر را گرفت؟ چون من در آن مقطع زمانی نبودم، نمی‌دانم چه تصمیمی می‌توانست اتخاذ شود تا جلوی فیلتر این شبکه‌ها گرفته شود. هر اتفاقی شرایط خاص خودش را دارد در شرایط فعلی کسب و کار و زندگی مردم وابستگی بسیاری به شبکه‌های اجتماعی دارد. ممکن است در آن مقطع زمانی مسئولان چاره‌ای جز گرفتن این تصمیم نداشتند اما باید توضیحات لازم برای این تصمیم هم اعلام می‌شد و درحال حاضر هم کسانی که این سرویس‌ها را فیلتر کردند، حضور دارند و باید پاسخگو باشند. به نظر من نیاز است که ما در سیاست‌های رسانه‌ای خودمان تجدید نظر کنیم. در زمینه استفاده از پیامرسانهای داخلی باید فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی صورت بگیرد که استفاده از این پیام‌رسان‌ها با توجه به زیرساخت‌هایی که در کشور ایجاد شده، چه مزیت‌هایی برای کاربران به‌دنبال دارد. اعتقاد شخصی بنده در موضوع رسانه این است که رسانه‌ها باید آزادی عمل بیشتری داشته باشند.یکی از نکات منفی تلگرام هم همین موضوع است. ما همه مردم کشور را جمع کرده‌ایم در فضای بسته و همه کسانی را هم که می‌خواهند با مردم صحبت کنند به این فضا آورده‌ایم اما افکار جهانی تحت تأثیر تلگرام نیست چرا که محیطش بسته است و همه مردم دنیا هم عضو آن نیستند. اما افکار جهانی تحت تأثیر اتفاقاتی که در توئیتر رخ می‌دهد، هستند. به اعتقاد من شیوه و سیاست رسانه‌ای ما نیاز به بازنگری دارد. البته وزارت ارتباطات متولی سیاستگذاری رسانه‌ای نیست به همین خاطر هم می‌گویم نظر شخصی من این است.
آیا همین سیاستگذاری رسانه‌ای باعث شده که به این شدت تلگرام در کشور مورد استقبال قرار بگیرد و هر تصمیمی درخصوص آن با حساسیت‌های بسیاری همراه باشد؟ چون محدودیت رسانه‌ای داریم، این پلتفرم پیام‌رسان تبدیل به پلتفرم رسانه‌ای شده است. این در حالی است که این دو مقوله از یکدیگر جدا هستند و به همین علت در هیچ جای دنیا به این شدت به یک پیام‌رسان توجه نمی‌شود.
در حال حاضر شبکه اجتماعی در کشور وجود دارد که بتواند جایگزین تلگرام باشد؟البته در این زمینه اعلام شده پیام‌رسانی به نام «ایتا» قرار است جایگزین تلگرام شود. به‌عنوان وزیر ارتباطات و همچنین فردی که در فضای مجازی حضور فعالی دارم، باید بگویم تاکنون اسم این پیام‌رسان داخلی را نشنیده‌ام. طبیعتاً ما خدمات دولت الکترونیک، پرداخت بانکی و... را نمی‌توانیم روی یک پیام‌رسان خارجی ببریم. اما بحث رسانه کمی متفاوت است. اگر قرار باشد تنها پیام‌رسان کار رساندن پیام ساده را انجام بدهد، باید گفت پیامرسانهای داخلی ما این ظرفیت را دارند و این کار خیلی پیچیده‌ای نیست. اما وقتی انتظار دارید یک پیام‌رسان تبدیل به رسانه‌ای شود که با گذاشتن یک مطلب در یک لحظه ۵۰۰ هزار نفر آن را ببینند، این قطعاً حوزه کاری‌اش رسانه است. توجه به این نکته بسیار اهمیت دارد که حوزه پیام‌رسان و رسانه باید تفکیک و مشخص شود به نوعی که عرصه پیام‌رسان باید داخلی باشد و عرصه رسانه بین‌المللی که ما هم در آن حضور مؤثر داشته باشیم که با توجه به این نکات می‌توانیم منطقی به نتیجه برسیم. توجه داشته باشید در ایران به‌دلیل محدودیت، برخی شبکه‌های اجتماعی مفهوم پیام‌رسان و رسانه یکی شده است. حالا شما می‌پرسید آیا می‌شود جایگزینی برای تلگرام داشت؟ بنده می‌گویم در بخش پیام‌رسان بله اما درخصوص رسانه باید گفت در صورتی امکان جایگزینی یک پیام‌رسان داخلی به جای تلگرام امکان پذیر است که در لایه رسانه به جنبه‌های بین‌المللی آن هم نگاه شود.
یعنی می‌توانیم یک پیام‌رسان داخلی داشته باشیم که مانند تلگرام به بستری برای کسب وکارهای مجازی هم تبدیل شود؟ چنین پیام‌رسانی پیش نیازهایی دارد از جمله اینکه بستر پرداخت داشته باشد، خدمات الکترونیکی دولت روی آن قرار گرفته باشد و... که درحال حاضر پیامرسانهای داخلی ما ظرفیت‌های خوبی ایجاد کرده‌اند که کسب و کارهای داخلی ما می‌توانند روی این پیامرسانهای بومی براحتی کار کنند.
چرا تاکنون این پیام‌رسان‌ها مورد استقبال کاربران ایرانی قرار نگرفته‌اند؟ شما تلگرام را الان با این دید استفاده می‌کنید که یک خبری را روی آن بخوانید، خبری را از طریق آن منتشر کنید و در کنار آن خریدی را هم انجام دهید. تلگرام امروز به یک رسانه تبدیل شده و به هیچ وجه بحث‌های پیام‌رسانی آن مورد توجه نیست. کارکرد تفاوت را هم اگر می‌خواهید ببینید واتس اپ یک پیام‌رسان است اما تلگرام در مقابل آن یک رسانه است.
پس شما می‌گویید بخش توسعه پیام‌رسان داخلی برعهده وزارت ارتباطات است اما بخش توسعه رسانه آن برعهده نهاد دیگر مانند وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی است. خیر. بخش توسعه پیام‌رسان و رسانه به هیچ وجه برعهده وزارت ارتباطات نیست. ما تنها باید زیرساخت شبکه را آماده کنیم که آماده شده است. یکی از وظایفی که در مصوبه شورای عالی فضای مجازی برعهده وزارت ارتباطات گذاشته شده این است که ما باید تسهیلاتی را برای پیامرسانهای داخلی به وجود می‌آوردیم که ایجاد کرده‌ایم و در مجموع وزارت ارتباطات متولی سیاستگذاری در فضای مجازی نیست.
از آنجا که رفع فیلتر از توئیتر دغدغه بسیاری از کاربران است، در همین راستا گفت‌وگویی با بعضی از نمایندگان مجلس داشتیم که آیا برای این رفع فیلتر برنامه‌ای در دست دارند که یکی از نمایندگان بر این اعتقاد بود که مسئولینی که توئیت می‌کنند، بیکار هستند چرا که مسئولی که دغدغه کار برای مردم داشته باشد، حتی فرصت تماشای تلویزیون ندارد چه رسد به حضور در شبکه‌های اجتماعی؛ از آنجا که شما حضور فعالی در شبکه‌های اجتماعی دارید، نظرتان در این خصوص چیست؟ در این خصوص دو دیدگاه وجود دارد. یکی دیدگاه سنتی مدیریتی است. یعنی شما تمام انرژی و وقتت را برای انجام مجموعه اقداماتی می‌گذارید و تمام. یک دیدگاه مدرن مدیریتی هم وجود دارد که براساس آن شما از جامعه برای انجام اقدامات خود بازخورد دریافت می‌کنید. شما مجموعه اقداماتی را برای مردم انجام می‌دهید پس باید ببینید اثرات آن در سطح جامعه به چه صورت است. در بسیاری از مواقع ما کاری را در وزارت ارتباطات انجام می‌دهیم و در نهایت خلاصه‌ای از گزارش کار را از طریق شبکه‌های اجتماعی با مردم در میان می‌گذاریم. از طریق همین اطلاع‌رسانی، کامنت‌هایی دریافت می‌کنیم و متوجه می‌شویم که نتوانسته‌ایم درخصوص یک موضوع همه جوانب را در نظر بگیریم. به اعتقاد من لازمه مدیریت هوشمند استفاده از ظرفیت‌هایی است که شبکه‌های اجتماعی به وجود آورده‌اند مثلاً درخصوص طرح رجیستری، تغییر تعرفه اینترنت و... تصمیماتی برای مردم گرفته می‌شود پس باید همراهی افکار عمومی را هم با خودت داشته باشی چرا که نمی‌توان به افکار عمومی بی‌تفاوت بود.
تمام شبکه‌های اجتماعی که در آن فعال هستید را خودتان به‌روزرسانی می‌کنید؟ بله.
چه مدت زمان برای فعالیت در شبکه‌های اجتماعی اختصاص می‌دهید؟ معمولاً شب‌ها یک ساعت و تا یک ساعت و نیم وقت برای خواندن مطالبی که لازم باشد، در نظر می‌گیرم.
هر نوع کامنتی پای پست‌های شما دیده شده آیا اقدام به پاک کردن یا بستن کامنت‌های خود در این شبکه‌ها هم کرده‌اید؟ بله، در بسیاری از موارد افراد از الفاظ رکیک استفاده کرده و من مجبور به پاک کردن آن شده‌ام. البته در بخشی از موارد از آنها خواسته‌ام که رعایت کنند چرا که ما در محیطی هستیم که همه چیز آن مشخص است و خیلی‌ها رعایت کرده‌اند و نسبت به گذشته فضا بهتر شده است. در بخشی از کامنت‌ها هم این کاربران هستند که به سؤالاتی که از من پرسیده شده، جواب داده‌اند که این بسیار جالب است. یک فضای تعاملی سازنده که به تصمیمات ما در وزارت ارتباطات هم کمک می‌کند. کامنت‌ها را گذاشته‌اند که نظرات را بخوانیم نه اینکه آنها را ببندیم.
منبع: ویژه نامه نوروزی ایران
دیدگاه تان را بنویسید