کجای تهران در مقابل زلزله امن‌تر است؟
ازآنجایی‌که بیشتر گسل‌ها در اطراف تهران بزرگ و شمال تهران و خاور و باختر آن گسترده شده‌اند، از مناطق به نسبت امن‌تر شهر تهران می‌توان به راه‌آهن، محور نواب، محور خیابان انقلاب و آزادی، هفت‌چنار به‌علاوه ارگ قدیم تهران اشاره کرد. ارگ قدیم تهران حدفاصل خیابان شوش، ۱۷ شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی را شامل می‌شود که بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی (ره)، محله امیریه و خیابان جمهوری را شامل می‌شود.
خبرگزاری مهر: زلزله همچنان در کمین مردم ایران قرار دارد و این را فعالیت گسل‌های متعدد درنقاط مختلف این کشور پهناور به ما می‌گوید، گسل‌هایی که به نظر می‌رسد می‌توانند به فعال‌ترین حالتشان برسند. طی سال‌های ۸۵ لغایت ۹۵، در گستره‌ای به مرکزیت شهر تهران تا شعاع ۱۰۰ کیلومتری ۴۷۵ زمین‌لرزه رخ‌داده در همین دوره زمانی به مرکزیت شهر تبریز، یک هزار و ۲۸۸ زلزله ثبت‌شده است، در شهر مشهد و تا شعاع ۱۰۰ کیلومتری آن نیز حدود ۳۱۶ زمین‌لرزه رخ‌داده و همچنین در شهر کرمان، از نقطه وسط شهر تا محدوده ۱۰۰ کیلومتری تعداد زمین‌لرزه‌های رخ‌داده بالغ‌بر یک هزار و ۵۸۴ زلزله بوده است.
اینجا بخوانیم: با خانه‌های روی گسل چه کنیم؟
اینجا بخوانید: حساس‌ترين نقاط تهران هنگام زلزله/نقشه
سازوکار گسل‌های گستره شهر تهران چگونه است؟ گسل فشاری شمال پایتخت با طول تقریبی ۸۰ کیلومتر در ناحیه لواسان از گسل مشاء -فشم جداشده و ضمن عبور از جنوب خاوری لشکرک و سوهانک تمامی گستره شمال تهران تا فرحزاد، حصارک و به‌سوی غرب تا شمال کرج امتداد می‌یابد. این گسل در مسیر خود، گستره کامل نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در برمی‌گیرد. این گسل تابع گسل آبیک فیروزکوه (مشاء-فشم) بوده و مسبب زلزله‌های مخرب بی‌شماری در گستره دماوند و فیروزکوه و کرج بوده است. همچنین گسل شمالی ری که ادامه گسل کششی پارچین بوده فاز‌هایی از آن از جنوب خاور شهر و جنوب کوه بی‌بی شهربانو شروع و با گذر از دولت‌آباد و حرکت بر روی جاده کمربندی تهران در حدنصاب کور‌های آجرپزی چهار دانگه و با راستای باختری به زیر سازند‌های جوان کواترنر در خاور شهریار ناپدید می‌شود. البته همان‌طور که در پیش هم گفته شد گسل کششی پارچین کاملاً گسل شمالی ری را تحت تأثیر قرار داده و ریز گسل‌هایی از جنوب میدان بسیج گذشته و در مسیر جاده خاوران گستره میدان خراسان، میدان شوش و مشیریه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. از شمال خاور و خاور تهران
گسل‌های قصر فیروزه و زبانه‌هایی از گسل بزرگ پارچین نیز که استعداد لرزه‌خیزی با بزرگی بالای هشت مرکالی را دارا است، از شرق به تهران واردشده و با گذر از اراضی سرخه‌حصار و حرکت بر روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سیدخندان امتداد می‌یابد. همان‌طور که ذکر شد، گسل مشاء- فشم بیش از ۴۰۰ کیلومتر از باختر شاهرود طول دارد که زلزله سال ۹۵۸ میلادی با بزرگی ۷.۷ ریشتر در ۵۰ کیلومتری تهران و زلزله سال ۱۸۳۰ میلادی به فعالیت این گسل نسبت داده‌شده است. تلاقی آن با گسل شمال تهران در بالای سد لتیان است به این جهت جنبایی این گسل می‌تواند موجب کاری شدن گسل تهران شود. عوامل تخریب احتمالی سازه‌ها در تهران چیست؟ گستره تهران در دامنه جنوبی البرز مرکزی و در شمال راگا (ری) باسابقه ۲۰۰ ساله خود، با رشدی جنون‌آمیز به بزرگ‌ترین مرکز تجمع انسانی و به‌عنوان پایتخت سیاسی و اقتصادی و فرهنگی تبدیل‌شده است. نوشته‌های تاریخی در مورد گذشته این شهر نشان از بروز زلزله‌های ویران گر و مخرب گذشته دور و نزدیک بوده است. تحقیقات تاریخی نشان داده که گستره تهران (شمال ری باستان) در سالیان دور، زمین‌لرزه‌های بزرگی را تجربه کرده است.
حال اینکه سرچشمه این زمین‌لرزه‌ها کجاست و کدام گسل و یا گسل‌ها مسبب زلزله‌های آتی این گستره عظیم انسانی است. آیا این امر به ساختار زمین نیز برمی‌گردد؟ گسل سراسر شمال تهران و ریز گسل‌های سیدخندان، محمودیه، قیطریه و شهرک قدس و خیابان کارگر شمالی و عباس‌آباد در نیمه شمالی تهران مسبب زلزله احتمالی به بزرگی تا ۶ ریشتر و یا ۹ مرکالی خواهد بود. گسل پارچین و گسل لشکرک و قصر فیروزه از خاور و مناطقی از گستره خاور و شمال خاوری تهران که مسبب زلزله‌هایی بین ۷ تا ۹ مرکلی خواهد بود گسل شمالی ری و گسل پیشوا و رباط‌کریم و گسل کهریزک مسبب زلزله‌های جنوب و جنوب خاوری و باختری به بزرگی احتمالی بیش از (۶ ریشتر) ۹ مرکای خواهد بود گسل‌های شمالی و جنوبی ری و گسل پیشوا و گسل کهریزک مسبب اصلی زلزله‌های احتمالی ری و دولت‌آباد تا منطقه شوش و جوادیه و راه‌آهن خواهد بود که شدت آن بیش از ۱۰ مرکالی تخمین زده می‌شود. گستره باختر تهران تحت تأثیر ادامه گسل شمالی ری و گسل سراسر شمال تهران که با یک چرخش در شمال باختر میدان آزادی با گسل قلعه حسن خان ریسکی برای گستره باختر تهران خواهد بود. همان‌طور که در پیش‌گفته شد، گسل
رباط‌کریم در خاور شهریار و زبانه‌ای از ریز گسل‌ها در کیلومتر ۱۱ کرج تهران موازی با جاده در سازند‌های آبرفتی کوه‌تر نرمیانی ناپدید می‌شود و زلزله‌های احتمالی با توجه به جنبایی گسل‌ها از دیگر نقاط گستره تهران ضعیف‌تر است. ساخت‌وساز باید چگونه باشد؟ بدون استثنا می‌توان اذعان داشت بسیاری از ساختمان‌ها فاقد استحکام ازنظر اسکلت‌بندی و فونداسیون بوده، و بعضاً ساختمان‌ها قدیمی‌ساز بیشتر در محله‌های قدیمی عمدتاً در مرکز و جنوب و جنوب باختری تهران، بدون رعایت آیین‌نامه‌ها و اغلب ساخت‌ها سنتی است. نتیجه اینکه علاوه برساختمان‌های بدون اسکلت و فونداسیون در محله‌های قدیمی، در برابر زلزله‌های به اشدت بین شش تا هشت مرکالی (دو و نیم تا چهار ریشتر) و ساختمان‌های جدید و برج‌ها هم به دلیل سودجویی پیمانکاران و عدم نظارت دقیق و عدم رعایت مواد آیین‌نامه‌های ساخت‌وساز و زد و بندها، در برابر زلزله‌های با بزرگی شش ریشتر (شدت ۹ مرکالی) خسارات جانی و مالی فراوان به بار خواهد آورد. از دیدگاه پی‌کنی و خاک برداری چگونه؟ عمدتاً گستره تهران از محور خیابان بهشتی به سمت شمال که گسل‌ها و ریز گسل‌های بیشتری
ریخت‌شناسی زمین را به خود اختصاص داده و از سویی بر روی گسل دشت تهران واقع‌شده که آبرفت‌های شهر تهران روی آن را پوشانده است، اما از این محور به سمت جنوب آبرفت‌ها ضخامت بیشتری پیدا می‌کنند و علاوه بر آن بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی به‌ویژه در جنوب تا جنوب باختر گستره جنوب شهر تهران از یکسو و وجود دالان‌های زیرزمینی و خطوط مترو و زیرزمین‌های چندطبقه تجاری و مسکونی و دست‌کاری شدن بافت خاک و درنتیجه جابجایی زمین‌براثر یک محرک (مثلاً استرس وارده ببراثر یک گسل جنبا) از سوی دیگر ساختمان‌ها و سازه‌ها توانایی استحکام یک زلزله با بزرگی چهارتا پنج ریشتر (شش تا هفت و نیم مرکالی) را نداشته و کاملاً تخریب‌شده و خسارات جانی و مالی به دنبال خواهد داشت. درواقع خیابان‌های عصر کالسکه دیروز، تجمعی از ماشین‌ها را امروزه در خود جای‌داده است. از دیدگاه و نقطه‌نظر ظاهری کوچه‌های تنگ و تاریک و معابر قدیمی و عمدتاً کم‌عرض در حوالی مولوی، بازار، سرچشمه، شوش، مولوی، گمرک، میدان خراسان، مشیریه و دیگر محلات قدیمی به هنگام زلزله و پس‌ازآن کسی قادر به فرار و نجات جان خود و بستگان نخواهد بود و حتی کمک‌رسانی نیز با مشکل روبرو خواهد شد.
باوجود مطالعات و گزارش‌های انجام‌شده آیا به‌زودی تهران میزبان زلزله خواهد بود؟ بهره‌گیری از روش‌های روزآمد علمی، چون زمین‌شناسی مهندسی و لرزه‌زمین‌ساخت و علوم لرزه شناختی و بازدید میدانی افراد خبره و حفاری‌های انجام‌شده در دهه گذشته نشان از نزدیکی زمان رخداد زمین‌لرزه احتمالی در آینده نه‌چندان دور برای تهران و شهر‌های این گستره، چون کرج و دماوند دارد. این رخداد می‌تواند از همین لحظه باشد و یا چند سال آینده، اما این به معنای پیش‌بینی زلزله نیست. مطالعات نشان می‌دهد، گسله آستانه مسبب زمین‌لرزه ویرانگر ۸۵۶ میلادی، گسل جنبای مشاء-فشم سرچشمه زمین‌لرزه ۷۹۹ میلادی، و همچنین همین گسل مسبب زمین‌لرزه‌های ۱۶۶۵ و ۱۸۳۰ میلادی بوده، همچنین جنبش گسله طالقان سبب رخداد زمین‌لرزه سترگ ۹۵۸ و گسل پیشوا در جنوب تهران عامل زمین‌لرزه ۱۳۸۴ میلادی بوده‌اند. اگرچه گسله‌هایی، چون گسل مشاء (شمال خاوری تهران) و گسل شمال تهران در دامنه جنوبی البرز هرلحظه ممکن است براثر فعالیت زلزله ویرانگری را به وجود آورد. جنبش گسله‌هایی، چون طالقان (شمال باختری تهران)، گسل قصر فیروزه که ادامه گسل پارچین بوده (خاور تهران)، گسل پیشوا
(جنوب تهران) و گسل شمالی ری و دیگر رز گسل‌های نیمه شمالی تهران به دلیل جنبای بودن در هرلحظه احتمال فوق زلزله‌ای سترگ را در گستره تهران خواهند داشت.؛ بنابراین پژوهش‌های لرزه‌شناسی در گستره البرز مرکزی نشان‌دهنده آن است که احتمال رخداد زمین‌لرزه در گستره‌های شهر تهران و شهر‌های اقماری آن و کرج و ری با شهر‌های اقماری آن، در وضعیت هشدار برای زلزله‌ای با بزرگی احتمالی شش تا هفت و نیم (شدت ۹ تا ۱۲ مرکالی) در آینده نزدیک برآورد می‌شود این رخداد می‌تواند از همین لحظه تا سال‌های آینده باشد.
درباره احتمال فعالیت آتشفشان دماوند و نقش آن در لرزه زمین‌ساخت گستره تهران نیز بگوئید گرچه اثرات ولکاتکتونیک دماوند در جنبایی و تحریک گسل مشاء- فشم و سایر گسل‌های منطقه از اوایل کواترنر دخالت مستقیم داشته و بسیاری از زلزله‌های پنج دهه گذشته در شمال و جنوب البرز مرکزی شهر‌های باختر استان مازندران و خاور استان گیلان و شهر‌های مجاور آن و همچنین زلزله چند روز اخیر دماوند، بی تأثیر از سازوکار جنبایی آتشفشان دماوند نبوده است گرچه نمی‌توان اذعان داشت که آتشفشان دماوند خاموش بوده و اکنون فعال‌شده است. لازم به یادآوری است که خروج دود از دودخان‌ها و شکاف‌های قله یادشده به‌خصوص بالای ارتفاع چهار هزار و ۵۰۰ متری طی سال‌های گذشته نشان از نیمه فعالی این آتشفشان می‌داد. آیا باید منتظر رویدادی عظیم بود؟ گسل مشاء- فشم که اصلی‌ترین گسل جنبا و کاری در البرز مرکزی بوده و مستقیماً در منطقه لواسان با گسل تهران برخورد کرده، به‌شدت گسل تهران را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند جنبایی و فعالیت گسل‌های شمالی تهران و قصر فیروزه ولشگرک و طالقان و پارچین را دوچندان کند که خود فاجعه بعد از و یا
همگام با زلزله احتمالی تهران خواهد بود. فعالیت آتشفشان از دیدگاه تک تونیک نه‌تن‌ها خود عامل زلزله‌های ویژه بوده بلکه با جنبش زمینه‌ای مجاور گسل‌ها (حتی گسل‌های دور و تا شعاع ۵۰ کیلومتری)، ازجمله گسل‌های مشرف‌به تهران بایستی موردمطالعه قرارگیرید. از دیدگاه زیست‌محیطی نیزآتشفشان دماوند قابل‌تأمل است. پرتاب گدازه‌ها و جریان ماگما از یکسو موجود بخارات گوگردی و انتشار گاز‌های سمی به‌ویژه هنگام وزش باد‌های غالب شمال خاوری -جنوب باختری به سمت این کلان‌شهر آسیب‌های جانی فراوانی به دنبال خواهد داشت
دیدگاه تان را بنویسید