تجرد دهه شصتی‌ها به ازدواج‌های زودهنگام دامن زد!

خبرگزاری فارس: ر نشست تخصصی «نگاهی نو به ازدواج زودهنگام در ایران» با حضور محمدتقی کرمی عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه، سهیلا صادقی عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، سینا کلهر رئیس دفتر فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس و علی کاظمی حقوقدان و مشاور معاون حقوقی قوه قضائیه عصر دیروز در محل مرکز تحقیقات زن و خانواده برگزار شد.

دفاع از ازدواج کودکان، جایگاهی ندارد

سهیلا صادقی عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه مفهوم کودکی در جامعه‌شناسی سنتی مورد غفلت واقع شده و به آن به‌مثابه یک مسئله حاشیه‌ای برخورد می‌شود، گفت: اما در 80 سال پس از جامعه‌شناسی سنتی، کودکان به‌عنوان موجودات اجتماعی مطرح می‌شوند که عامل و کنشگر هستند. آنها با فرهنگ خودشان زندگی بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

وی ادامه داد: اهمیت پرداختن به مسئله کودکی، پدیده‌ای متأخر است و مفهوم کودکی تغییراتی مهمی در حوزه خانواده داشته و تبدیل به یک بحث مستقل شده است.

صادقی در خصوص ازدواج کودکان گفت: دفاع از این نوع ازدواج، جایگاهی ندارد؛ چراکه همسرگزینی تابع سه اصل مهم اختیار، تناسب و بلوغ است و من به‌عنوان یک جامعه‌شناس فکر نمی‌کنم در جمع کارشناسان کسی نمی تواند مرعی باشد که کودکان زیر 18 سال چنین توانایی داشته باشند.

عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران تصریح کرد: برای داشتن یک ازدواج موفق تنها بلوغ جنسی مطرح نیست، پژوهش‌ها در زمینه ازدواج‌های زیر سن قانونی حاکی از آن است که بسیاری از این ازدواج فاقد تناسب بوده است، به‌خصوص تناسب سن؛ چراکه معمولاً دختربچه‌ها با مردانی ازدواج می‌کنند که فاصله سنی قابل‌ملاحظه‌ای با آنها دارند، بنابراین اصل تناسب در این نوع ازدواج مطرح نیست.

این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: وقتی کودکی نمی‌تواند برای خود تصمیم‌گیری کند، درواقع اصل اختیار در این نوع ازدواج لحاظ نمی‌شود و تنها مسئله قابل اشاره بلوغ جنسی است که آن هم قابل‌بحث است.

فقر عامل اصلی رواج ازدواج درمیان سنین کودکی

وی بابیان اینکه ازدواج کودکان عمدتاً در کشورهای فقیر رخ می‌دهد، گفت: نبود فرصت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برابر موجب گسترش این نوع ازدواج شده است.

صادقی ادامه داد: پشت ازدواج کودکان، فقر وجود دارد و خانواده‌های فقیر برای رفع تکلیف دست به فروش (ازدواج کودکان) می‌زنند.

به عقیده وی ازدواج کودکان عمدتاً در کشورهای توسعه‌نیافته رایج است ناشی از فقر، نابرابری، عدم دسترسی به فرصت‌های تحصیلی و حاکمیت ایدئولوژی مردسالارانه و استیلای مردسالاری است که بر طبق آن دائماً دختران باید تحت کنترل و حمایت یک مرد چه در مقام پدر و چه در مقام همسر باشند.

صادقی اظهار داشت: به نظر من ازدواج کودکان قابل دفاع نیست و با سبک زندگی ایرانی نیز سازگاری ندارد،‌ممکن است در برخی مناطق روستایی شاهد شکل‌گیری ازدواج کودکان در سنین پایین باشیم، اما نگاه جامعه به این مسئله منفی است؛ چراکه تبعات ازدواج کودکان بسیار زیاد و قابل تأمل است.

عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه ازدواج کودکان از آنان، برده‌های خانگی می‌سازد، ابراز داشت: کودکان تحت این نوع ازدواج زیر یوغ همسران می‌روند،‌ علاوه‌بر آن استیلای بستگان همسران نیز در این روش رقم می‌خورد.

وی افزود: از خطرات دیگر این نوع ازدواج،‌خشونت علیه کودکان است همچنین نگاه کالاپنداری به زن که نه در دیانت و نه در عرف اجتماعی ما مورد تأیید قرار نگرفته است، از تبعات گسترش این نوع ازدواج است.

صادقی معتقد است ازدواج کودکان موجب اختلال در فرصت‌های اجتماعی می‌شود و درواقع این نوع ازدواج ذبح کودکی است؛ چراکه باعث خروج ناگهانی و زودرس کودک از مرحله کودکی می‌شود.

این جامعه‌شناس از تبعات ازدواج کودکان بر روی جامعه به ایجاد خانواده‌های انگلی اشاره کرد و گفت: سالیان سال طول می‌کشد که این خانواده‌ها هویت اصلی یک خانواده را پیدا کنند و سال‌ها از خانواده مرجع باید تغذیه شوند.

عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بابیان اینکه در حال حاضر بسیاری از ازدواج‌های در سن نرمال هم با مشکلات جدی مواجه‌اند، گفت: تشکیل این نوع خانواده‌ها هم‌چون به‌عنوان یک امر مستقل هویت ندارند و به صورت انگلی از خانواده‌های میزبان تغذیه می‌کنند، مشکلات متعددی برای جامعه به وجود می‌آورند.

وی جدایی و ترس از خانواده‌ها را از دیگر تبعات ازدواج دختران در سنین پایین برشمرد و اظهار داشت: حاملگی‌های پرخطر و افزایش میزان مرگ‌ومیر زیر 18 سال که به گفته آمار جهانی یونسکو 61 درصد است از دیگر تبعات این نوع ازدواج است.

صادقی خاطرنشان کرد: در خصوص این نوع ازدواج نه‌تنها باید گفتمان‌سازی در جامعه نخبگان صورت گیرد، بلکه باید قوانین کشور در این زمینه بازنگری شود.

در ادامه سینا کلهر رئیس دفتر فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص ادعای آمار مرگ‌ومیر زنان باردار زیر سن 18 سال،گفت: آمار 61 درصدی درست نیست،‌بر اساس آماری که از وزارت بهداشت کسب کرده‌ایم،‌در سال 93 تنها یک نفر مرگ‌ومیر در این سنین ثبت شده است.

وی با تأکید بر اینکه خطر بارداری،‌ رایج‌ترین ایرادی است که برای ازدواج کودکان عنوان می‌شود، اظهار داشت: تمام بحث‌ها و پیامدهایی که با نگاه رایج می‌شود از لحاظ تجربی غلط است؛ چراکه کسی نمی‌تواند بیان کند، سن کودکی چه سنی است.

کلهر تصریح کرد: سن بلوغ در کشور ما کاهش پیدا کرده، اما نگاه غالب به کاهش این سن،‌ اذعان نمی‌کند.

رئیس دفتر فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس خاطرنشان کرد: ازدواج کودکان در کشورهای پیشرفته و حتی آمریکا هم رایج و شایع است.

نگاه هنجاری به خانواده از مشکلات خانواده ایرانی است

محمدتقی کرمی عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه بابیان اینکه برای پرداختن به ابعاد مسئله کودکی و یا ازدواج زودهنگام باید مشخص شود از چه منظری گفت‌وگو می‌کنیم، ابراز داشت: در پرداختن به موضوع ازدواج کودکان، همیشه متهم اصلی فقه و حقوق قرار می گیرد.

وی با اشاره به اینکه ازدواج با این فضا و ابعاد روانشناختی و اخلاقی نیز موردبررسی قرار گیرد، گفت: ممکن است این نوع ازدواج آسیب‌هایی هم داشته باشد،‌اما ما باید ببینیم از خانواده چه تلقی داریم. یکی از تلقی‌های موجود در جامعه ما که به نظر من مشکلات خانواده در ایران از آن ناشی می‌شود، نگاه هنجاری به خانواده است.

کرمی تصریح کرد: تغلیظ هنجاری‌های اجتماعی، فرهنگی و فردی باعث بروز نسخه غیرعملیاتی برای تشکیل خانواده ایرانی شده است، درحالی‌که نقطه عزیمت خانواده بر عقل نیست بلکه بنیان آن بر امور جنسی است.

عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه با تأکید بر اینکه مفهوم کودکی و مطالعات آن در دنیا جوان است و نمی‌توان این نکته را از نگاه دور داشت، گفت: کودکی در حاشیه مفهوم جوانی قرار گرفته است.

این جامعه‌شناس اظهار داشت: مدرنیته امروز مرز دوره‌های سنی را تقویت می‌کند و مفهومی به معنای جوانی گسترده را افزایش می‌دهد، به همین دلیل جوانی ارزش‌های خودش را در دوره‌های ماقبلش را گسترش داده است. در حال حاضر درک جهانی از کودکی وجود ندارد، همچنان که درک جهان‌شمولی از جوانی و سالمندی نداریم، چراکه این مفاهیم کاملاً فرهنگی،‌اجتماعی و انضمامی است.

تعیین خط و خط‌کش برای کودکی را نامفهوم است

وی تعیین خط و خط‌کش برای کودکی را نامفهوم عنوان کرد و گفت: خانواده‌های گذشته ما بدون این متر و معیارهای حاضر، حرکت می‌کردند و بسیاری از معضلات حال حاضر بر آنها حاکم نبود.

کرمی با اشاره به اینکه ما در برخی از مدل‌های ازدواج کودکان در ایران معضل داریم، ابراز داشت: یکی از مسائلی که با ازدواج کودکان دامن زند، تجرد دهه شصتی‌هاست؛ چراکه خانواده‌ها از ترس ادامه این تجرد برای فرزندان دهه‌های بعدی، رو به ازدواج زودهنگام‌تر فرزندان خود آورده‌اند.

این جامعه‌شناس تصریح کرد: فراروایت‌هایی که خانواده‌ها را ملزم به مستقل بودن از لحاظ اقتصادی، عنوان می‌کند و اینکه خانواده‌های جوان نباید موردحمایت عاطفی والدین قرار بگیرند، غیرمنطقی و غیرعلمی عنوان کرد.

وی ادامه داد: جامعه متکثر، مدیریت و سیاست‌گذاری متکثر می‌خواهد و به نظر می‌رسد در این زمینه مغالطه‌ای شکل گرفته، ازآنجایی‌که کودکی متر و معیاری ندارد و دولت می‌تواند به شکل توافقی برای سامان اجتماعی عددی آن اقدام کند، اما این عدد باید منعطف باشد و نظر اکثریت جامعه رأی اقلیت را نبندد.

سهیلا صادقی عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در پاسخ به کرمی گفت: قرار دادن نقطه عزیمت تشکیل خانواده‌ها بر مسئله جنسی خلاف واقعیت است و این مسئله یک فراروایت است؛ چراکه خانواده قبل از اینکه نقش برطرف‌کننده نیازهای جنسی را داشته باشد، به‌عنوان لنگرگاه مطرح است. اینکه تنها قانون حاکم بر خانواده را میل جنسی بدانیم، این نهاد را از حالت قدسی خود خارج کرده‌ایم.

وی ادامه داد: من به‌عنوان جامعه‌شناس و بر اساس مطالعات تجربی سخن می‌گویم، هرچند منکر امر جنسی نیستم اما باور دارم این مسئله قابل تربیت است و با استیلای اخلاقی جهت داده می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران تأکید کرد: با تشکیل خانواده‌های وابسته در قالب ازدواج زودهنگام، فشار مضاعفی بر جامعه وارد می‌شود.

گسترش سن کودکی تا سن 25 سال در برخی از کشورها

علی کاظمی حقوقدان و مشاور معاون حقوقی قوه قضائیه با اشاره به اینکه کودکی بحثی روان‌شناختی بوده و به همین دلیل در کنوانسیون حقوق کودک، سن 18 سال بر پایه علم روانشناسی برای پایان آن مدنظر قرار گرفته است، گفت: در حال حاضر در برخی از کشورها، سن کودکی را تا سن 25 سال گسترش داده‌اند و اینکه گفته می‌شود جوانی روبه گسترش و رشد است، اشتباه است.

الگوی متمرکز برای سن ازدواج وجود ندارد/ فاصله بلوغ تا ازدواج را زیاد کرده ایم

رئیس دفتر فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در ادامه نشست به نتایج پژوهش‌هایش در خصوص ازدواج کودکان گفت: همه واقعیت‌های موجود برخلاف ادعاهای معمول در این زمینه است؛ چراکه نتایج پژوهش‌های ما نشان می‌دهد که الگوی متمرکزی برای سن ازدواج وجود ندارد.

وی بابیان اینکه برای مشخص کردن سن ازدواج در میان کودکان آمارهای جامعه‌شناسانه بر مبنای روانشناسی تصمیم می‌گیرند اما در سن جوانی بر اساس مسائل زیست‌شناسی، سؤالی مطرح می‌شود این است که سهم عواملی که این نوع ازدواج به خاطر آن شکل می‌گیرد چقدر است. چقدر به خاطر غریزه جنسی و چقدر به خاطر حفظ مال و بقای نسل است. الگوی غالب بر سهم حاصل از غریزه جنسی پایین و تحت سیطره مسائل دیگر است.

کلهر میانگین سن بلوغ در ایران را 11.5 سال برشمرد و گفت: چطور می‌شود 11 تا 18 سال فاصله بلوغ جنسی تا ازدواج را توجیه کرد؟

وی با طرح این سؤال که چه فاصله‌ای از بلوغ و سن مناسب برای ازدواج باید وجود داشته باشد و رابطه نوع مواجهه با بلوغ و رضایت جنسی چیست‌، گفت: با کنار هم گذاشتن این دوگانه، الگو مدلی به وجود می‌آید و ما ازدواج کودکان را با تعبیر ازدواج به‌موقع برای صیانت از لذت‌ها و منافع می‌دانیم.

رئیس دفتر فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح کرد: ازدواج‌های زیر 10 سال در کشور 38 مورد ثبت شده، اما مسئله موردمناقشه در این جلسه 10 تا 14 سال است که در مجموع 37 هزار و 117 مورد از ازدواج در این سنین و تنها 5 درصد از کل ازدواج‌های کل کشور را شامل می‌شود، در همه 31 استان کشور پراکندگی دارد اما نسبت این نوع ازدواج در زنجان و به لحاظ تعداد خراسان رضوی مقام اول را دارد.

وی ادامه داد: ادعایی که در خصوص ازدواج دخترکان با مردان سن بالا مطرح می‌شود نیز در آمار به این شرح است که در ازدواج سنین 10 تا 14 ساله ثبت‌شده، 21 هزار نفر از زوج در سن 20 تا 25 سال و زوجه در سن 10 تا 15 سال بوده است. از سنین 60 به بالا هیچ ازدواجی ثبت نشده و تنها یک مورد بالای 50 سال و سه مورد بالای 35 سال ازدواج داشته‌اند.

کلهر 9 پیامدی که صادقی برای ازدواج زودهنگام برشمرد را غیرمنطقی عنوان کرد و گفت:‌ اینکه ازواج زودهنگام باعث ناپایداری خانواده می‌شود بر اساس آمار نادرست است، چراکه میزان طلاق در سنین 10 تا 14 کمترین میزان موجود بوده و به یک درصد هم نمی‌رسد (0.76) این در حالی است که در میان ازدواج‌های سنین 15 تا 19 ساله‌ها، 11 درصد، 20 تا 24 ساله‌ها 19 درصد، 25 تا 29 ساله‌ها 29 درصد، 30 تا 34 ساله‌ها 19 درصد ثبت شده است.

وی افزود: بر اساس الگوی طلاق در کشور بیش‌ترین میزان طلاق در 5 سال اول ازدواج است که بر این اساس باید میزان طلاق ازدواج‌های زودهنگام بین 15 تا 19 سال و 20 تا 24 سال باشد که آمار خلاق این مسئله را نشان می‌دهد.

کلهر در خصوص جلوگیری از تحصیل دختران در ازدواج‌های زودهنگام هم گفت:‌کمتر از یک درصد جلوگیری از تحصیل در عامل ازدواج‌ها مؤثر بوده و در خصوص آسیب‌های جسمی واردشده بر دختر نیز هیچ نوع اطلاعاتی وجود ندارد، اما ایده نارضایتی جنسی، بنیانی ندارد و خصوص خشونت‌های خانگی بر اساس آمار انجام‌شده، 60 درصد افراد موردمطالعه گفته‌اند خشونتی را تجربه نمی‌کنند.

رئیس دفتر فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس در مورد ادعای ناتوانی در مدیرتی امور زندگی در این سنین نیز تصریح کرد: بر اساس آمار این نوع ازدواج در خانواده‌های گسترده اتفاق می‌افتد که مهم‌ترین حامی در آنها پدر و مادر طرفین هستند، بنابراین مسئله ناتوانی در امور زندگی اتفاق نمی‌افتد اما در خصوص مطالعات مداخلات آسیب‌زننده والدین زوجین هیچ اطلاعات آماری وجود ندارد.

این پژوهش‌گر خاطرنشان کرد: ما در مجلس شورای اسلامی طرفدار سیاست شرایط مخالف تعیین سن هستیم.

در ادامه کرمی خطاب به کلهر اظهار داشت: اگر بپذیریم خانواده در حال پیچیده شدن است، نمی‌توان این نظریات ساده‌انگارانه را قبول کرد.

کاظمی معاون حقوقی قوه قضائیه نیز با اشاره به رویکرد اسناد بین‌المللی سن ازدواج بر مبنای نظم عمومی عنوان کرد و گفت: در کشور ما این مسئله برعکس است؛ چراکه سن ازدواج در اقلیت‌ها بالاتر از سن 12 و 13 مطرح می‌شود درحالی‌که مسئله اصلی ما در خصوص سن مناسب مختص شیعیان است.

وی الگوی موجود در قوه قضائیه برای سنجش بلوغ عقلی را کامل ندانست و گفت: اینکه چند سؤال کلیشه‌ای از افراد پرسیده شود و آنها را مبنای بلوغ عقلی بدانیم، درست نیست. برای سنجش این بلوغ باید از مددکاران اجتماعی سود جست.

کاظمی بسیاری از واقعیت‌های موجود در خصوص ازدواج کودکان را ورای آمار موجود دانست و گفت: بسیاری از این ازدواج‌ها ثبت نمی‌شود و ما نمی‌توانیم متوجه شویم چه اتفاقی برای این کودکان رخ می‌دهد. این مسئله نیازمند پژوهش میدانی است.

وی شرایط حاکم بر زندگی کودکان را در بسیاری از موارد نامناسب عنوان کرد و گفت: راهکار مقابله با ازدواج کودکان از حیطه قانون نیست بلکه این مسئله باید با فرهنگ‌سازی همراه باشد و ناگزیریم که در میان نخبگان این مسئله را مطرح کنیم.

معاون حقوقی قوه قضائیه تأکید کرد: ازدواج کودکان چالش‌های حقوقی بسیاری دارد و باعث عدم توازن داخلی در این زمینه شده‌ایم.