منبع اصلی اخبار رسانه‌های ایران کجاست؟

خرگزاری تسنیم: نتایج یک پژوهش علمی در ایران نشان می‌دهد سه خبرگزاری غربی و سه خبرگزاری داخلی به ترتیب خوراک اصلی صفحات بین‌المللی و سیاسی روزنامه‌ها در ایران را تامین می‌کنند.

این پژوهش به سفارش دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف بررسی اصول منبع‌نگاری و ارزیابی صحت اخبار و مطالب رسانه‌های داخلی انجام شده و قرار است مشروح آن روز سه‌شنبه در بیست و سومین نمایشگاه مطبوعات به اصحاب و کارشناسان رسانه ارائه شود.

نتایج این پژوهش موید آن است که اغلب روزنامه‌ها و خبرگزاریهای کشور از نظر رعایت اصول حرفه‌ای در زمینه منبع‌نگاری وضعیت نسبتا قابل قبولی دارند اگر چه میزان توجه و پایبندی هر یک از آنها به این اصول متفاوت است و به صحت اخبار و گزارشهای اختصاصی برخی رسانه‌های داخلی نمی‌توان چندان اعتماد کرد.

پژوهش «بررسی منبع‌نگاری و ارزیابی صحت اخبار و منابع در رسانه‌های ایران» که توسط سه تن از کارشناسان باسابقه رسانه به سرپرستی محسن ماندگاری تهیه شده، حکایت از آن دارد که خبرگزاری‌های رویترز (انگلیس)، فرانس پرس (فرانسه) و اسپوتنیک (روسیه) در صدر فهرست منابع خارجی پراستفاده در رسانه‌های ایرانی قرار دارند.

این پژوهش همچنین می‌گوید که اخبار خبرگزاری‌های داخلی ایسنا، فارس و ایرنا نیز بیشترین انعکاس را در صفحات سیاسی مطبوعات و پایگاههای خبری ایران دارند.

تهیه‌کنندگان پژوهش، این نتایج را از بررسی 8337 مطلب در صفحات سیاسی و بین‌الملل 9 خبرگزاری، 18 روزنامه و 4 سایت پربیننده داخلی در روزهای معین استخراج کرده و آن را در قالب نمودارهای متعدد به نمایش گذاشته‌اند.

بر اساس نتایج بدست آمده، 85.3 درصد مطالب منتشر شده در رسانه‌های مذکور دارای منبع است و اصول حرفه‌ای منبع‌نگاری نیز در 81.6 درصد اخبار و گزارش‌های بررسی شده رعایت شده است.

تهیه‌کنندگان پژوهش عملکرد حرفه‌ای دو بخش مهم خبری تلویزیون را نیز رصد کرده‌اند؛ بررسی 126 خبر و گزارش بولتن های خبری ساعت 14 شبکه یک و 20:30 شبکه دو سیما نشان می دهد اصول منبع نگاری در 90 درصد اخبار و گزارش های بررسی شده رعایت شده است.

بر اساس نتایج این تحقیق، 29 درصد مطالب روزنامه ها، 12 درصد مطالب خبرگزاری ها و 5 درصد مطالب سایت ها فاقد منبع است. علاوه بر آن، عمده مطالبی که روزنامه ها از ذکر منابع آن خودداری کرده اند، اخبار و گزارش های خبرگزاری ها است که بعضا بدون ذکر نام منبع منتشر شده است.

نتایج این تحقیق نشان می دهد در 38.7 درصد مطالب روزنامه ها، 12.8 درصد مطالب خبرگزاری ها و 9 درصد مطالب سایت های منتخب، اصول منبع نگاری رعایت نشده است.

در میان خبرگزاری ها، خبرآنلاین از نظر رعایت اصول منبع‌نگاری در جایگاه اول و خبرگزاری‌های مهر و ایلنا در جایگاه آخر قرار گرفته‌اند.

در میان روزنامه‌ها، دنیای اقتصاد در جایگاه اول و فرهیختگان در جایگاه آخر نشسته و در میان سایتهای منتخب نیز، تابناک، اول و انتخاب در رده آخر جای گرفته است.

نتایج این تحقیق نشان می‌دهد بسیاری از رسانه‌های داخلی، استانداردهای حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را در اخبار اختصاصی خود رعایت نکرده‌اند، مخصوصا وقتی که منبع اخبار و گزارش‌های این رسانه‌ها از منابع ناشناس بوده است.

یکی دیگر از نتایج این پژوهش آن است که نشان می دهد منبع 93 درصد مطالب روزنامه ها و 98 درصد مطالب سایتهای منتخب، داخلی است. این رقم در باره اخبار و گزارشهای دو بخش مهم خبری تلویزیون، 86 درصد است.

بر اساس نتایج حاصله، 88.7 درصد مطالب خبرگزاری های داخلی دارای منبع معتبر است که در میان آنها، خبرگزاری مهر بیشترین و خبرآنلاین کمترین استفاده از منابع کم اعتبار را دارند.

در میان رسانه های خارجی که اخبار آنها در رسانه های داخلی انتشار یافته، خبرگزاری انگلیسی رویترز با 9.5 درصد بیشترین استناد را داشته است. خبرگزاری فرانسه با 5.8 درصد و خبرگزاری روسی اسپوتنیک با 4.5 درصد در جایگاه های بعدی قرار دارند.

این نسبت در میان خبرگزاری های داخلی، رویترز 9.9درصد، خبرگزاری فرانسه 6.3 درصد و خبرگزاری روسی اسپوتنیک 5.2درصد است.

در میان روزنامه ها نیز اخبار رویترز 7.9 درصد، خبرگزاری فرانسه 4.6درصد و بی بی سی 4.2 درصد مطالب آنها را در بر می گیرد. در میان پایگاههای خبری ایرانی ، رویترز با 9.5، خبرگزاری فرانسه با 4.2 و روسیا الیوم با 3.3 درصد در صدر هستند.

نتایج این تحقیق همچنین نشان می‌دهد رسانه‌های اروپایی با 33.3 درصد جایگاه اول را در میان اخبار ترجمه شده رسانه های داخلی دارند و 59 درصد مطالب ترجمه شده در رسانه های داخلی از منابع انگلیسی زبان است.

نتایج این تحقیق نشان می دهد خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در میان منابع داخلی مورد استفاده روزنامه ها با 28 درصد در جایگاه اول قرار دارد. فارس با 17، ایرنا با 11 و تسنیم با 10 درصد در جایگاههای بعدی قرار دارند.

در میان سایتها نیز ایسنا با 35.1 درصد در رده اول است و تسنیم با 11.4، ایرنا 9.4 و فارس با 8.6 درصد در رده های بعدی جای گرفته‌اند؛ نتایج این تحقیق نشان می‌دهد مطالب روزنامه شرق با 17 درصد بیشترین بازتاب را در میان سایتهای منتخب داشته است.

یافته های این پژوهش همچنین حکایت از آن دارد که منبع 91.3 درصد اخبار و گزارش های دو بخش خبری تلویزیون، خبرگزاری صداو سیما است و سردبیران این بخش های خبری از منابع دیگر به ندرت استفاده می کنند.

یکی دیگر از نتایج جالب این تحقیق آن است که نشان می دهد رابطه معناداری میان خط مشی سیاسی روزنامه ها و استفاده آنها از خبرگزاری های کشور وجود دارد بطوری که روزنامه های هر جناح اکثرا از خبرگزاری های همفکر خود به عنوان منبع اخبار و گزارش هایشان استفاده می کنند. بجز روزنامه خراسان که منبع اول آن ایسنا است منبع اول و دوم مابقی روزنامه های اصولگرا فارس و تسنیم است. در روزنامه های اصلاح طلب یا طرفدار دولت نیز منبع اول ایسنا است. به نظر می رسد برخی روزنامه ها نظیر رسالت، جمهوری اسلامی و قدس عامدانه از استفاده از خبرگزاری های جناح رقیب خودداری کرده اند.

مشروح این پژوهش و نمودارهای متعدد و متنوع آن که در قالب 248 صفحه تهیه شده است، ساعت 16 روز سه شنبه در نشست تخصصی «منبع نگاری و ارزیابی صحت اخبار و مطالب در رسانه ها» در بیست و سومین نمایشگاه مطبوعات ارائه خواهد شد.