نخستین چاپخانه کتب‌ درسی +تصاویر

خبرگزاری فارس: در گرمای یکی از روزهای مردادماه، همراه جمعی از معاونان، سرگروه‌های آموزشی و معلمان مؤلف استان قزوین در بازدیدی چند ساعته از شرکت اُفست، در جریان تولید کتب درسی قرار گرفتیم. شرکت افست، یکی از دو شرکت در خصوص تولید و انتشار کتاب‌های درسی دانش‌آموزان و یکی از بزرگترین چاپخانه‌های کتاب در خاورمیانه است که قدمتی بیش از 60 سال دارد.

این شرکت، نخستین واحد انتشار کتب درسی در کشور است که در زمینی به مساحت 4 هکتار در ابتدای جاده آبعلی در شرق تهران احداث شده است و با فعالیت حدود 400 کارگر تلاشگر، هر ساله، کتاب‌های پایه اول تا ششم ابتدایی را منتشر می‌کند. عباس صالحی، مدیر تولید شرکت افست، اولین فرد از مدیران این شرکت است که در بدو ورود، پذیرایمان شده و ما را در این بازدید به عنوان راهنما یاری می‌کند. وی که سابقه 27 سال فعالیت در حوزه تولید و انتشار کتاب‌های درسی را دارد، ابتدا ما را به واحد لیتوگرافی می‌برد. این قسمت، اولین واحد تولید کتاب‌های درسی است.

در این قسمت که ساکت‌ترین واحد شرکت است، بنا بر توضیحات این مدیر تولید، محتواهای کتب درسی از طریق لوح‌های فشرده و سی‌دی از سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی که وظیفه تولید محتواهای آموزشی و تألیف کتب درسی را برعهده دارند، ارسال می‌شود. در قسمت لیتوگرافی، فایل مطالب با رایانه صفحه بندی شده و روی ورقه‌های آلومینیومی روی ماشین چاپ بسته می‌شود و از طریق لیزر، روی این صفحات که «زینک» نام دارد، خوانده می‌شود. ماشین‌خانه، دومین قسمتی است که کتاب‌ها وارد آن می‌شوند؛ در این قسمت، یونیت‌های مختلفی از رنگ‌ قرار دارد و زینک‌ها پس از قرار گرفتن در رنگ، به شکل یک فرم در آمده و به قسمت تولید می‌رود.

در این مرحله، کتاب‌ها به صورت فرم در می‌آید و هر کتاب درسی، از چند فُرم تشکیل شده است. معمولاً هر کتاب بین 8 تا 10 فرم دارد و روزانه، بین 350 تا 400 هزار فرم در این قسمت تولید می‌شود. در این قسمت که سر و صدای آن بسیار آزار دهنده است، به واقع کار اصلی شکل‌گیری کتاب انجام می‌شود و پس از این مرحله، فرم‌های تولید شده به واحد صحافی می‌روند. به سالن صحافی می‌رویم. اینجا آخرین واحد تولید کتاب درسی است؛ جایی که تعداد بیشتری کارگر مشغول به کار هستند؛ از جوانان کمتر تجربه تر تا افرادی که سال‌ها در این قسمت عرق ریخته و نقش آفرینی کرده‌اند. در این قسمت، دستگاه‌هایی وجود دارد که به‌صورت 24 ساعته مشغول بکار هستند و چند دستگاهی نیز وجود دارد که از دورِ تولید خارج شده‌اند. در آنجا فرم‌های تولید شده پس از قرار گرفتن در کنار یکدیگر چسب خورده و قسمت‌های اضافی برش داده می‌شود و در نهایت، جلد کتاب روی کتاب‌ها نصب شده و آماده استفاده توسط دانش‌آموزان می‌شود.

صالحی مدیر تولید شرکت افست با بیان اینکه این شرکت یکی از بزرگترین چاپخانه‌های خاورمیانه است، خاطرنشان می‌کند: کاغذ مورد نیاز این شرکت از کشورهای ژاپن و فنلاند تهیه می‌شود. وی در خصوص دلایل عدم استفاده از کاغذ تولید داخل، می‌افزاید: مدت 7 سال کاغذ مورد نیاز این شرکت از شرکت چوپ و کاغذ شمال تهیه می‌شد، اما به دلیل پایین بودن کیفیت مجبور شدیم کاغذ مورد نیاز خود را از خارج از کشور تهیه کنیم. این مدیر تولید با بیان اینکه در شرکت افست فقط کتاب‌های دوره ابتدایی تولید و انتشار پیدا می‌کند، بیان می‌دارد: متوسط میزان تحصیلات نیروهای این شرکت در مقطع کاردانی است و در حال حاضر نیز کلاس 70 نفره‌ای در دوره کارشناسی رشته چاپ از سوی دانشگاه آزاد اسلامی در این شرکت برپا شده است و دانشجویان رشته کاردانی برای کسب مدرک کارشناسی تحصیل می‌کنند. صالحی با اشاره به تولید کتاب‌های درسی در کشورهای مختلف دنیا، متذکر می‌شود: برای نمونه کتاب‌های درسی در آلمان هر سه سال یک‌بار تولید می‌شود و دانش‌آموزان کتاب‌های درسی خود را هر سال تهیه نمی‌کنند، اما در کشور ما به دلیل نوع فرهنگ دانش‌آموزان در بهره برداری از کتاب‌ها و کیفیت کتاب‌های درسی هر سال کتاب‌ها تولید و توزیع می‌شود. وی با اشاره به تولید 54 میلیون جلد کتاب درسی دوره ابتدایی و 39 میلیون جلد مجله رشد مربوط به این دوره در شرکت افست، عنوان می‌کند: این کتاب‌ها در مدت 11 ماه یعنی از مرداد تا پایان شهریور هر سال انتشار پیدا می‌کند. در ادامه این دیدار، به سراغ دو نفر از کارگران شرکت افست که سخت مشغول آماده‌سازی کتاب‌های درسی هستند می‌روم. از آنها می‌خواهم از شرایط و مشکلات کار خود برایم بگویند که با چهرهای از سر نارضایتی ، یادآور می‌شوند: شرایط فعالیت روزانه کارگران به دلیل سروصدای زیاد دستگاه‌ها بسیار سخت است؛ چرا که به جهت اینکه باید همواره از صحت کار دستگاه‌‌ها باخبر باشیم، نمی‌توانیم برای محافظت از سروصدا از گوشی استفاده کنیم؛ در نتیجه در قسمت شنوایی دچار مشکل می‌شویم؛ ضمن اینکه به دلیل ایستادن متوالی روی پاهای خود، اکثر کارگران به بیماری‌های مفصلی و کمردرد مبتلا می‌شوند. 17 سال سابقه کار با پایه حقوق یک میلیون و چهارصد هزار تومانی یکی از کارگران با بیان اینکه 17 سال سابقه کار در این مجموعه انتشاراتی را دارد، می‌افزاید: شغل ما جزو مشاغل سخت است و بنده سه سال دیگر بازنشسته می‌شوم، اما با 17 سال فعالیت مستمر، پایه حقوقم تنها یک میلیون و 400 هزار تومان است. در کنار نقاله‌های عبور کتاب قرار می‌گیرم و می‌بینم که چگونه کتاب‌های درسی با نظمی خاص دسته بندی شده و روانه انبار می‌شوند. نقش‌های ماندگار و نوستالژیکی که تصاویر آن تا پایان عمر در ذهن و یاد دانش‌آموزان نقش بسته و می ماند و خاطرات تلخ و شیرین مسیر یادگیری آنها، همواره نُقل محفل هر دانش‌آموز امروز و مردان و زنان متخصص در رشته‌های مختلف فردای این مرز و بوم می‌شود. صالحی مدیر تولید شرکت افست در ایستگاه پایانی چرخه انتشار کتب درسی، در پاسخ به این پرسشم که «چرا هنوز هم بعضی از کتاب‌های درسی از کیفیت مناسبی برخوردار نیست و دانش‌آموزان مجبور هستند کتاب‌های خود را منگنه کنند»، می‌گوید: این موضوع در حال حاضر بسیار کمتر شده است، اما بیشتر به کیفیت نوع چسب به کار گرفته شده مربوط می‌شود. او در توضیح کیفیت چسب‌های بکه‌ار گرفته شده، می‌افزاید: نوعی چسب در کشور آلمان و در شرکت «هنکل» تولید می‌شود که بسیار گران است؛ ضمن اینکه ما تجهیزات مورد نیاز در این خصوص را نداریم و در صورتی که بخواهیم از این نوع چسب استفاده کنیم، باید بسیاری از دستگاه‌ها را تعویض شود.

حالا به نقطه پایانی این بازدید می‌رسیم و دنیای انتشار کتاب‌های درسی را با همه فراز و فرودهایش ترک می‌کنیم. در این اندیشه فرو می روم که آموزش نسل آینده ساز کشورمان چقدر هزینه‌های مادی و معنوی را به دنبال دارد و این محتواهای علم و دانش برای انتقال به اذهان کنجکاو دانش‌آموزان چه مسیر پر پیچ و خمی را طی می کنند؛ از تحقیق و پژوهش‌های متوالی و مستمر اساتید و عالمان رشته‌های مختلف که سعی در تهیه محتواهای متناسب علمی برای رده‌های مختلف دانش‌آموزان را دارند تا جماعت زحمت کش کارگر که باید به روح و جان این مطالب، جسمی توانمد و استوار ببخشند تا نقش هدایتگری و علم آموزی کودکان این مرزو بوم را به خوبی ایفا کنند.