ریسک یک‌ سال «جهش تحصیلی» فرزندتان چقدر است؟!

خبرگزاری فارس: تمام والدین تلاش دارند تا بهترین شرایط را برای رشد استعدادهای فرزند خود فراهم کنند ولی برخی والدین حساسیت بیشتری نسبت به تحصیل فرزندشان دارند و به روش‌های مختلف برای پیشرفت او روی می‌آورند. یکی از روش‌های پیشرفت تحصیلی، «جهش تحصیلی» است؛ به عبارت دیگر دانش‌آموز با سرعت بیشتری دوره تحصیلی را طی می‌کند که این روش برای دانش‌آموزان درسخوان و باهوش است. در حقیقت والدین بعد از مشاهده خصوصیاتی چون «هوش بالا»، «سریع‌الانتقال بودن» و «سخت‌کوشی» فرزندشان، به فکر جهش تحصیلی می‌افتند و برای انجام آن اقدام می‌کنند؛ هر چند که صرف باور خانواده به آمادگی فرزند برای جهش تحصیلی کافی نیست و باید مراحل قانونی طی شود؛ اما در اصل ماجرا چقدر خانواده‌ها با فرصت‌ها و تهدیدهای «جهش تحصیلی» آشنا هستند؟! *مراحل جهش تحصیلی جهش تحصیلی یکی از راه‌های توجه به استعداد دانش‌آموزان با درجه هوش و یادگیری بالاست که سال‌هاست در کشور ما اجرا می‌شود. دانش‌آموز در ابتدا از سوی مدرسه به اداره آموزش و پرورش منطقه معرفی شده و سپس به اداره آموزش و پرورش استثنایی برای انجام مراحل سنجش معرفی می‌شود. دانش‌آموز برای جهش تحصیلی باید در کارنامه خود سطح خیلی‌ خوب را در تمام دروس کسب کرده باشد؛ پس از آنکه دانش‌آموز در ارزیابی تخصصی امتیاز لازم را کسب کند، با نامه آموزش و پرورش استثنایی به مدرسه مراجعه کرده و می‌تواند در امتحانات پایه بالاتر در شهریورماه شرکت کند. سالانه حدود 900 تا 1000 دانش‌آموز متقاضی تحصیل به صورت جهشی در کشور هستند که از این تعداد در سال گذشته حدود 550 نفر توانستند جهش تحصیلی را انجام دهند اما 450 نفر دیگر در اوان کودکی، طعم شکست را چشیدند. در این آزمون پیشرفت تحصیلی و آزمون هوشی توأمان مدنظر قرار می‌گیرد. شرایط جهش تحصیلی جهش تحصیلی پایه اول و دوم ممنوع است و معمولاً از پایه‌های «دوم به چهارم»، «سوم به پنجم» و «چهارم به ششم» انجام می‌شود. البته جهش‌ چند پایه هم وجود دارد که موارد معدودی در کشور اتفاق می‌افتد. جهش تحصیلی در پایه اول متوسطه اول و دوم هم ممنوع است. دانش‌آموزان شهر تهران سالانه بیشترین میزان جهش تحصیلی را در کشور دارند. در این میان، شنیدن سخنان افرادی که خود یا کودکشان جهش تحصیلی را تجربه کرده‌اند خالی از لطف نیست. مادر یک کودک جهشی خوانده: دیگر حاضر نیستم دخترم جهش تحصیلی داشته باشد مادر یک دانش‌آموز جهشی خوانده در مورد خصوصیات تحصیلی دختر خود گفت: نه اینکه بگویم دخترم نابغه است اما خیلی زودتر از هم‌سن و سالان خود دروس را یاد می‌گرفت و این مسئله کاملاً محسوس بود بنابراین به پیشنهاد معلم او تصمیم گرفتیم که پایه سوم را جهشی بخواند. وی ادامه داد: دی ماه همان سالی که پایه دوم بود، یک روز درمیان در کلاس ریاضی شرکت می‌کرد؛ اواخر پایه دوم ابتدایی بود که مدرسه دخترم وی را به آموزش و پرورش معرفی کرد و سپس برای شرکت در آزمون‌ به آموزش و پرورش استثنایی معرفی شدیم. این مادر با بیان اینکه رشد جسمی دخترم نیز برای آزمون گیرندگان اهمیت داشت، اضافه کرد: تست‌های هوش به صورت کتبی و شفاهی از او گرفته شده است و پس از قبولی، سال گذشته که کلاس چهارم بود هم شاگرد اول کلاس شد. وی با تأکید بر اینکه دیگر حاضر نیستم دخترم جهش تحصیلی داشته باشد، گفت: بخش اصلی استرس من برای رد شدنش و هدر رفتن زحماتش بود، در واقع رد شدن دخترم یک ریسک بود که تأثیر بدی در روحیه‌اش می‌گذاشت که خوشبختانه اتفاق نیفتاد. ساینا.خ دختر جهشی خوانده این مادر است که گفت‌وگویی با او نیز داشتیم، وی با بیان اینکه یک تابستان را برای جهش تحصیلی گذاشته و تفریح نکرده است، گفت: یک تابستان به من سخت گذشت اما از جهت اینکه یک پایه جلو افتادم خیلی خوب بود؛ دوست داشتم جهشی بخوانم تا از بقیه دوستانم جلو بیفتم. ساینا که دوست دارد پزشک شود و ریاضی‌اش از بقیه درس‌هایش بهتر است، ادامه داد: من همه درس‌ها را خوانده بودم و امتحانی که گرفتند برای من خیلی آسان بود سال گذشته هم با چند نفر از دوستانم که باهم جهشی خواندیم، همکلاس بودم. یک کارشناس: معایب جهش تحصیلی بر محاسنش غلبه دارد برخی کارشناسان تعلیم و تربیت معتقدند جهش تحصیلی مانع از بروز خلاقیت‌های کودک می‌شود و تحت فشار قرار گرفتن او زمینه مشکلات روحی را برای او ایجاد می‌کند و از سوی دیگر برخی نادیده گرفتن استعداد دانش‌آموزی که توانایی جهش تحصیلی دارد را بی‌عدالتی می‌دانند. فرامرز محمدی‌پویا مدرس دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل تعلیم و تربیت در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در تحلیلی 2 سوی این استدلال‌ها را بررسی کرد و اظهار داشت: جهش تحصیلی هم تهدیداتی دارد و هم فرصت‌هایی ایجاد می‌کند از جمله فرصت‌ها و مزایای این روش توجه به دانش‌آموزانی است که سریع‌تر یاد می‌گیرند و استعداد بالاتری از سایر دانش‌آموزان دارند؛ استعداد بیشتر می‌تواند منجر به خلاقیت شود اما محصور بودن در پایه‌ای که پایین‌تر از سطح اوست، خلاقیت دانش‌آموز را از بین می‌برد. وی افزود: دانش‌آموز مستعد در حصار سن تقویمی زندانی می‌شود و و جهش تحصیلی راهی برای برون‌رفت از این شرایط برای او محسوب می‌شود. محمدی‌پویا با بیان اینکه این طرح معایب و ایراداتی دارد که بر مزایای آن می‌چربد، اضافه کرد: از جمله ایرادات آن که مربوط به مرحله انتخاب دانش آموز بوده، این است که بهره هوشی در نظر گرفته شده برای پذیرش، 120 تعیین شده است در حالی که به نظر می‌رسد اکنون این حد بسیار پایین است و با در نظر گرفتن اینکه متوسط آی‌کیوی طبیعی 105 تا 107 است دیگر فردی با آی‌کیوی 120 نمی‌تواند تیزهوش باشد و باید سطح آن را بالاتر ببریم. کارشناس مسائل تعلیم و تربیت گفت: ایراد دیگر که به ماهیت جهش تحصیلی بازمی‌گردد این است که ما در جهش تحصیلی صرفاً به هوش تحصیلی توجه می‌کنیم و سایر انواع هوش‌ها را نادیده می‌گیریم و دانش‌آموزانی که از لحاظ سنی طبیعتاً سایر انواع هوش‌هایشان رشد یافته‌تر است در کنار یک دانش‌آموز جهشی خوانده قرار می‌گیرند و این مسئله آسیب‌زاست. وی این ایراد را بنیادی‌ترین تهدید برای جهش تحصیلی دانست و بیان داشت: اینکه صرفاً هوش تحصیلی برای جهش تحصیلی ملاک قرار داده می‌شود و توجه ناچیزی به سایر جنبه‌های هوش می شود در واقع نادیده گرفتن سایر ساحت‌های تربیتی است که در سند تحول بنیادین در نظر گرفته شده است. محمدی‌پویا راهکار جایگزین این طرح آموزش انفرادی به دانش‌آموزان مستعد دانست و خاطر نشان کرد: این روش و استفاده از ظرفیت دانش‌آموزان با استعداد برای پیشبرد اهداف تحصیلی در کلاس درس، راه جایگزین است منتها زیرساخت‌های آن در آموزش و پرورش فراهم نیست. پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش: در ایران بررسی تجربی درباره جهش تحصیلی صورت نگرفته است زکریا حسینی پژوهشگر سیاست‌گذاری آموزش و پرورش در گفت‌وگو با فارس با بیان اینکه در خصوص غلبه معایب جهش تحصیلی بر محسنات آن نمی‌توان اظهار نظر قاطع کرد، گفت: در ایران در مورد این مسئله بررسی تجربی صورت نگرفته است، در تحقیقی تحت عنوان «بررسی تطبیقی الگوهای شناسایی و هدایت دانش آموزان مستعد در 6 کشور» که به تازگی در بنیاد ملی نخبگان صورت گرفته به انواع جهش تحصیلی در 6 کشور اشاره شده است اما تاکنون چنین مطالعه‌ای در ایران انجام نشده تا بتوان درباره این مسئله اظهارنظر کرد. وی با اشاره به گزاره‌هایی که در خصوص معایب و محاسن جهش تحصیلی مطرح می‌شود، عنوان کرد: منطق کلی آزمون جهش تحصیلی محل تردید نیست و شاید بتوان راهکاری برای جبران معایب مطرح شده ارائه کرده و برخی روش‌ها را اصلاح کنیم اما در هر حال برای اظهار نظر قاطع، تحقیق دقیق لازم است. هرچند نحوه انتخاب دانش‌آموزان برای جهش تحصیلی مورد بازبینی قرار گرفته و نسبت به گذشته بهتر شده است اما معایبی چون احتمال تحمیل شکست رد شدن در آزمون در سن کم به دانش‌آموز و فشار بالای آموختن معلوماتی که برای یک سال طراحی شده‌اند در سه ماه، قرار گرفتن دانش‌آموز جهشی خوانده در کنار دانش‌آموزانی که از نظر هوش شناختی و عاطفی از او جلوتر هستند می‌توانند دلایل بازنگری در شیوه‌ جهش تحصیلی فعلی باشند تا راهکارهایی برای کاهش مضرات پیش‌بینی شود و یا راه‌های جهش تحصیلی «نو» شوند، قطعاً در این مسیر انجام یک تحقیق میدانی و تجربی از دانش‌آموزانی که به صورت جهشی تحصیل کرده‌اند بسیار راه‌گشا خواهد بود.