آیا «زرتشت» تنها پیامبر ایرانی بود؟

خبرگزاری فارس: به تازگی چاپ نخست کتاب «راه راستی؛ بررسی و نقد باورهای زرتشتیان و باستان‌ستایان» به قلم سیدحسن فاطمی (موحد) پژوهشگر مؤسسه دارالحدیث توسط انتشارات همای غدیر روانه بازار نشر شده است. این کتاب به صورت پرسش و پاسخ نگاشته شده است که در ادامه، دو نمونه از آن منتشر می‌شود: آیا زرتشت ایرانی بود؟ بی‌تردید دین زرتشتی در ایران گسترش یافت اما این دلیل نمی‌شود که زرتشت هم ایرانی بوده است، چنانکه در حال حاضر مرکزیت تشیع، ایران است اما زادگاه امام علی(ع) ایران نیست. در تاریخ طبری و تاریخ ابن‌خلدون و کامل ابن اثیر، فلسطین به عنوان زادگاه زرتشت نقل شده است: «ظهور زرادشت که مجوسیان وی را پیمبر خویش پندارند، به روزگار بشتاسب بود و به پندار جمعی از علمای اهل کتاب زرادشت از مردم فلسطین بود و خادم یکی از شاگردان ارمیا بود و مقرب او بود و با وی خیانت کرد و دروغ گفت که نفرینش کرد و لک و پیس گرفت و به دیار آذربیجان رفت و دین مجوس را بنیاد کرد و از آنجا پیش بشتاسب رفت که به بلخ مقر داشت و چون پیش وی شد و دین خویش را وانمود، بشتاسب دل در آن بست و مردم را به قبول آن وادار کرد و بر سر این کار از رعیت خود بسیار کس بکشت تا دین زرداشت را پذیرفتند.» دکتر فرهنگ‌مهر، از زرتشتیان سرشناس، احتمال یونانی بودن زرتشت را نقل کرده است:‌ «قدیم‌ترین سند موجود، نوشته‌ای در حاشیه کتاب الکیبیادس افلاطون است که برگردان آن به فارسی چنین است: گفته شده است که زرتشت در حدود 6 هزار پیش از افلاطون می‌زیسته است بعضی او را یونانی و برخی از ملت ماوراء دریای بزرگ می‌دانند.» در متون ایرانی باستان و میانه، زادگاه زرتشت را ایران‌ویج معرفی کرده‌اند، در اینکه ایران‌ویج در کجا واقع شده، اختلاف نظر وجود دارد و آن را در خوارزم، قزاقستان و آذربایجان گفته‌اند. اوستا آن مکان را سرزمینی بسیار سرد ذکر می‌کند که در آنجا 10 ماه از سال زمستان است و دو ماه تابستان چه بسا مراد قطب شمال باشد اهوره‌مزدا به زرتشت چنین می‌گوید: «نخستین از جاها و شهرهای بهترین را آفریدم من که اهورا مزدا [هستم] ایران‌ویج [بود] ... آنجا 10 ماه زمستان [است و] دو [ماه] تابستان». اینکه زیان گات‌ها با لهجه‌ فلان منطقه در ایران سازگاری دارد نمی‌توان نتیجه گرفت که موطن زرتشت آنجاست؛ زیرا: اولاً، ندانستیم از کجا می‌گویند: زبان گات‌ها مطابق با زبان فلان منطقه است. ثانیاً: اگر مورد قبل را بپذیریم از کجا گات‌ها برای زرتشت است؟ تنها چیزی که می‌توان اثبات کرد کهن بودن این کتاب است اما مگر هر کتاب کهنی برای زرتشت بوده است؟ ثالثاً: فرض کنیم زبان گات‌ها تعلق به فلان منطقه دارد و این کتاب هم برای زرتشت است اما مگر این دلیل می‌شود که زرتشت هم اهل آنجا بود؟ مگر مهاجرت در زمان‌های گذشته نبوده است؟‌ از کجا معلوم زرتشت در کشوری دیگر متولد نشده و بعداً به ایران نیامده باشد؟ در زمان‌ ما این همه ایرانی به کشورهای اروپایی هجرت می‌کنند و به انگلیسی کتاب می‌نویسند آیا کسی بعد از گذشت چند قرن می‌تواند از کتاب آنها نتیجه‌ بگیرد که آنان اروپایی بودند؟ به هر حال، اثبات ایرانی بودن زرتشت، دشوار است، مورخ و زرتشتی‌پژوه دکتر احمد پاکتچی چنین می‌نویسد: «نمی‌دانیم که آیا زردشت واقعاً در ایران زندگی می‌کرد یا خیر، بنابراین در ارتباط دادن او به ایران نیز بحث است، به عنوان نمونه خیلی عجیب است که در کل کتیبه‌های تاریخ باستان مانند بیستون، نقش رستم و ... هرگز نام زردشت برده نشده و این خیلی معنادار است یعنی آنها اصلاً زردشت را نمی‌شناختند نام اهورا مزدا بارها برده شده اما نام زردشت به عنوان پیامبر در این کتیبه‌ها نیست.» آیا زرتشت تنها پیامبر ایرانی بود؟ فرض کنیم «ایرانی بودن» ملاکی منطقی برای انتخاب دین باشد و فرض کنیم زرتشت ایرانی بود. اما پیامبران متعدد دیگر سراغ داریم که ایرانی بودند. اگر نگوییم بقیه پیامبران همگی زرتشتی نبودند، دست‌کم بیشترشان زرتشتی نبوده‌اند. اگر ایرانی بودن زرتشت، ملاکی معقول برای انتخاب دین زرتشتی است، چرا آن عده از پیامبران دین او را انتخاب نکردند؟ حال آنکه می‌دانیم بعضی از آنان مانند دانیال نبی و حیقوق نبی، یهودی بودند.