اسماء و القاب حضرت مهدی (عج)
نام اصلی امام مهدی(عج) «محمد» و این نامی است که پیامبر اکرم (ص) برای ایشان انتخاب کردند. در اخبار متعدد شیعه و سنی آمده است که رسول خدا فرمودند: «مهدی هم‌نام من است.»
باشگاه خبرنگاران: به مناسبت فرا رسيدن ايام فرخنده ولادت باسعادت حضرت بقية الله الأعظم(عج)، متن پیش رو درباره ولادت حضرت صاحب الامر، القاب آن حضرت را باهم مرور می کنیم؛
امام مهدی کیست؟
وی یگانه فرزند امام عسکری (ع) یازدهمین امام شیعیان است. امام مهدی (عج) در سحرگاه نیمه شعبان ۲۵۵ ق در سامرّا چشم به جهان گشود و پس از پنج سال زندگی تحت سرپرستی پدر، و مادر بزرگوارشان نرجس خاتون، در سال ۲۶۰ ه.ق امبه دنبال شهادت حضرت عسکری (ع)، همچون حضرت عیسی (ع) و حضرت یحیی (ع) که در سنین کودکی عهده‌دار نبوّت شده بودند، در پنج سالگی منصب امامت شیعیان را عهده دار شدند. آن بزرگوار پس از سپری شدن دوران غیبت با تشکیل حکومت عدل جهانی احکام الهی را در سرتاسر زمین حاکمیت خواهد بخشید.
مرحوم نورى در بيان اسماء شريفه امام مهدي (عج)، با استناد به آيات، روايات، كتب آسمانى پيشين، تعبيرات راويان و تاريخ‌نگاران، تعداد 182 اسم و لقب براى حضرت مهدي (عج)، از جمله محمّد، احمد، عبدالله، محمود، مهدى، برهان، حجّت، حامد، داعى، شريد، صاحب، غائب، قائم، خلف صالح، منتظر و ... اشاره کرده است.
كنيه‌هاى آن حضرت عبارتند از: ابوالقاسم، هم كنيه پيامبر(ص)، ابوعبدالله، اباصالح.
مرحوم نورى؛ ابو ابراهيم، ابوالحسن و ابوتراب را نيز از كنيه‌هاى ايشان شمرده است.
در اينجا پاره‌اى عناوين و صفات كه در ضمن زيارت‌هاى مختلفه و ادعيه مربوط به حضرت مهدي(عج) مورد تصريح قرار گرفته است، اشاره مي‌شود. با اين اميد كه دقّت و تأمّل در آن‌ها، ما را با شؤون مختلفه آن بزرگوار آشنا ساخته و مقاماتى را كه غالباً از لسان معصومين، در ضمن اين دعاها و زيارت‌ها براى امام دوازدهم بر شمرده شده، براي ما روشن‌تر شود.
براي امام مهدي(عج) بيش از 300 لقب ذکر شده که هر يک بر بُعد خاصي از شخصيت و ويژگيهاي اخلاقي و روحي آن حضرت دلالت دارد. از جمله آن‌ها می وان به؛ مهدي، منصور، قائم، حجت‌الله، صاحب‌الامر، خلف صالح، بقيةالله، منتقم، موعود، خاتمالاوصيا، داعي، باسط، ثائر، صاحبالزّمان، وليالله، خليفة الرّحمان، برهان، سيّد و منتظر اشاره کرد.
قابل ذكر اينكه، تمام اين عناوين و اوصاف به طور خاص در مورد حضرت مهدي(عج) وارد گرديده، اگرچه بسيارى از آن‌ها در مورد ساير امامان بزرگوار اسلام نيز مي‌تواند مصداق داشته باشد.
مهدي يکي از مشهورترين نامهاي حضرت است.
امام باقر (ع) درباره دليل نامگذاري آن حضرت به اين اسم، ميفرمايد: « ... قائم آل محمّد(عج) را به اين دليل، مهدي مينامند که او، مردم را به آن دسته از اموري که برايشان پوشيده است، هدايت خواهد کرد.»
حضرت صادق(ع) نيز در اين باره ميفرمايد: « ... به آن حضرت، مهدي گفته‌اند؛ زيرا او مردم را به امري که آن را گم کرده‌اند، هدايت ميکند.»
قائم يکي از القاب حضرت مهدي(عج) است.
امام رضا (ع) در تبيين دليل اين نامگذاري، ميفرمايد: « ... حضرت صاحب الامر(عج) را قائم ناميدهاند، چون او، به حقّ، قيام خواهد کرد.»
شيخ صدوق در کمال الدّين نقل ميکند که «صقر بن دلف» گفت: روزي از حضرت امام محمّد تقي(ع) پرسيدم: يابن رسول‌الله، چرا فرزند امام عسکري(ع) را قائم ناميدند؟!. آن حضرت فرمود: « ... براي اينکه او اصل امامت را پس از فراموش شدن و رویگرداني بيشتر مردم از آن، دوباره مطرح خواهد ساخت.»
منتَظَر
از امام جواد علیه‌السلام روایت شده است که حضرت مهدی(عج) را منتظَر می‌نامند؛ چون دوران غیبت برای وی، بسیار طولانی خواهد بود. مخلصان امت با وجود طولانی شدن این دوره، ظهور او را انتظار خواهند کشید، ولی شک کنندگان، دچار تردید خواهند شد و او را انکار خواهند کرد.
همچنین آن حضرت را منتظِر نیز نامیده‌اند؛ زیرا وجود مبارک امام زمان(عج) همواره در حال انتظار به سر می‌برند، تا اجازه قیام و ظهورشان از سوی خداوند متعال صادر شود. آنگاه ستم را از زمین بزدایند و آن را از عدل و داد پُر سازند.
حجت اللّه
در دسته‌ای از روایت‌ها و دعاها، امام عصر(عج) را حُجّت یا حجّة‌اللّه نامیده‌اند. درباره دلیل این نامگذاری، نظرهای گوناگونی بیان شده است. از جمله گفته‌اند: خداوند تبارک و تعالی به وسیله آن حضرت بر بندگانش، اتمام حجّت می‌کند و به همه پرسش‌ها و شبهه ای آنان پاسخ می‌دهد. به گونه‌ای که در سرپیچی از حق، برای هیچ کس، بهانه‌ای باقی نخواهد ماند. برخی نیز گفته اند: امام زمان(عج) حجة‌اللّه است؛ به این معنی که حکومت الهی بر همه خلایق، به دست آن حضرت تحقق خواهد یافت.
صاحب‌الامر
امام مهدی (عج) را صاحب‌الامر نیز می نامند؛ زیرا آن حضرت، رهبر و پیشوایی است که خداوند تبارک و تعالی، پیروی از ایشان را بر همه بندگان خود، واجب دانسته است. از جمله در قرآن کریم می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا و پیامبرش و صاحبان امر، پیروی کنید».
روایت معتبری در تفسیر این آیه، تصریح دارد که مراد از «اولی‌الامر»، امامان معصوم و خاندان پیامبر اکرم(ص)اند که نخستین آنان، حضرت علی بن ابی طالب علیه‌السلام و واپسین آنان، حجت بن الحسن العسکری؛ امام زمان (عج) است.
خلف صالح
یکی دیگر از القاب امام زمان (عج)، خلف صالح است که این تعبیر در سخنان ائمه اطهار علیهم‌السلام بیشتر به چشم می‌خورد. امام صادق علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند: خلف صالح از فرزندان من است. مهدیِ این امّت اوست. نامش محمد و کنیه‌اش، ابوالقاسم است که در آخرالزمان، قیام خواهد کرد.
مراد از خلف، جانشین است. آن حضرت را خلف صالح می گویند؛ زیرا جانشین همه انبیا و اوصیای پیشین است و همه دانش، حالت ها و ویژگی های آنان را در خود گرد آورده است. در حدیث «لوح» حضرت صدیقه طاهره(س) در این باره آمده است: آن گاه پس از امام عسکری علیه السلام این سلسله (امامت) را با پسر و خلف او کامل می کنم. او که برای جهانیان رحمت است. برای اوست کمال صفوت آدم و رفعت ادریس و آرامش نوح و بردباری ابراهیم و شدّت و صلابت موسی و بهای عیسی و صبر ایوب...
بقیّة اللّه
از جمله لقب‌های امام زمان (عج)، بقیّة اللّه است. درباره نامیده شدن آن حضرت به این لقب، دیدگاه‌های گوناگون، مطرح شده است؛ برای مثال، گفته اند: این تعبیر، واژه ی جامع و کامل است که شخصیت و عظمت آن حضرت را بیان می‌کند؛ زیرا آن حضرت، وارث آدم و یادگار کسی است که ملایکه بر او سجده کردند و همه موجودات در برابر او سر تسلیم فرود آوردند.
همچنین گفته‌اند چون آن حضرت قیام کنند، به کعبه تکیه می‌دهند و نخستین آیه‌ای که به زبان جاری خواهند ساخت، این است: اگر مؤمن باشید، بقیّة‌اللّه برای شما از هر چیز دیگر، بهتر است. آن گاه خواهد فرمود: منم بقیة‌اللّه و حجت الهی و خلیفه او برای شما. از آن پس، هرکس که به ایشان سلام کند، از عبارت السّلام علیک یا بقیّة اللّه فی ارضه استفاده می کند.
منتقم
«منتقِم» از دیگر لقب‌های حضرت مهدی(عج) است. حضرت رسول اکرم(ص) در این باره فرمودند: از جمله اوصاف مهدی آل محمّد(عج) این است که انتقام مظلومان را از ستم گران خواهد گرفت. افزون بر این، خود امام عصر(عج) به احمد بن اسحاق نوشتند: من از دشمنان خداوند، انتقام خواهم گرفت.
وارث
در بعضی دعاها و سخنان ائمه علیهم السلام ، از حضرت مهدی(عج) با عنوان وارث یاد شده است. پیامبر اکرم(ص) در خطبه غدیریه می فرمایند: آن حضرت، وارث علوم، کمالات، مقامات و منزلت های همه انبیا و اوصیا و پدران بزرگوارش خواهد بود. به عبارت دیگر، همه آن چه انبیا و اوصیا داشته اند، او یک جا خواهد داشت.
موعود
موعود یکی از نام‌های مشهور آن حضرت است که تقریبا در همه ادیان آسمانی به آن معروف است. امام سجاد علیه‌السلام در تفسیر آیه وَ ما تُوعَدُون، دلیل این نام گذاری را چنین بیان می فرمایند: مقصود، قیام قائم آل محمد(ص) است که وعده ظهور او به همه پیامبران و امت‌های گذشته داده شده است. بنابراین، در زیارت آن حضرت آمده است: سلام بر آن مهدی که خداوند وعده داده است که به واسطه او بین همه مردم، وحدت و یکپارچگی ایجاد کند.
خاتم الاوصیاء
از جمله لقب های حضرت مهدی(عج)، خاتم الاوصیاست؛ زیرا آن حضرت، آخرین وصی پیامبر اکرم(ص) و آخرین امام معصومند که با ظهور خود، نظام عدل اسلامی را در سرتاسر جهان، حاکمیت خواهند بخشید. از خدمت گزار امام عسکری علیه السلام نقل شده است که وقتی به حضور حضرت مهدی(عج) رسیدم، حضرت، خود را با این تعبیرها به من معرفی کردند: منم خاتم الاوصیا که خداوند تبارک و تعالی به واسطه من، بلاها و فتنه ها را از خاندان و شیعیانم، برطرف خواهد ساخت.
داعی
در یکی از زیارت‌ها با تعبیر «داعِیَ اللّه» از امام مهدی(عج) یاد شده است: اَلسَّلامُ عَلَیکَ یا داعِیَ اللّه. درباره دلیل این نامگذاری نقل شده است که آن حضرت از جانب خداوند متعال مأموریت دارند تا مردم را به سوی پروردگارشان فرا خوانند. ایشان در این راه، به اندازه‌ای تلاش خواهند کرد تا آیین الهی در سرتاسر جهان حاکمیّت پیدا کند و جز دین خدا، هیچ مکتب و تفکری، ادعای جهان داری و راهنمایی بشر را نداشته باشد.
برای امام زمان(عج) بیش از سیصد لقب ذکر شده که هر یک بر بعد خاصی از شخصیت و ویژگی‌های اخلاقی و روحی آن حضرت دلالت دارد. از جمله آنهاست: مهدی، منصور، قائم، حجت‌الله، صاحب‌الامر، خلف صالح، بقیة‌الله، منتقم، موعود، خاتم‌الاوصیا، داعی، باسط، ثائر، صاحب‌الزمان، ولی‌اللّه، خلیفة‌الرحمان، برهان، سیّد و منتظر.
باسط
یکی از لقب‌های امام زمان(عج) باسط است. باسط یعنی کسی که نعمت و برکات را گسترده می‌سازد. در زمان حکومت آن حضرت داد در همه جا گسترده خواهد شد. همه مخلوقات در سایه عدالت آن بزرگوار به آرامش و آسایش دست می‌یابند و از نعمت های الهی بهره مند خواهند شد. همچنین احکام حیات بخش اسلام در سرتاسر عالم مورد توجه قرار گرفته، زمینه تشکیل حکومت واحد جهانی بر اساس قوانین الهی فراهم خواهد آمد. زمین و آسمان برکات خود را در زمان حضرت به مردم ارزانی خواهند داشت. اساس کفر و شرک از بین می رود و همه مردم در سایه آن حضرت تسلیم آیین الهی خواهند شد و حتی درندگان نیز خوی درندگی خویش را کنار خواهند گذاشت.
تمام
هر یک از لقب‌های حضرت مهدی(عج) بر گوشهای از ویژگی‌های شخصیّت بی نظیر آن حضرت دلالت دارد. یکی از لقب های آن حضرت «تمام» است. امام مهدی(عج) را از آن جهت لقب تمام داده اند که آن حضرت در کمالات اخلاقی، سجایای انسانی، شرافت نسب و خاندان، شوکت و عظمت، رأفت و محبّت و قدرت و سلطنت تام و بی عیب است و احدی از انبیا و اولیا به آن حدّ دست نیافته اند و توفیقی که امام زمان(عج) در اجرای احکام الهی پیدا کرده هیچ یک از پیامبران و اوصیا پیدا نکرده است. همچنین می توان گفت: آن حضرت را تمام نامیده‌اند چون وی متمّم و کامل کننده خلافت و حکومت الهی و نیز علوم و کمالات در روی زمین است و از طریق رهنمودها و برنامه های تربیتی و اخلاقی آن حضرت است که بشر به بالاترین درجات کمال روحی و عرفانی دست خواهد یافت.
غائب
از جمله لقب‌هایی که برای مهدی موعود(عج) ذکر شده لقب غائب است. غائب یعنی غیرظاهر. آن گاه که ستم پیشه گان ظلمت پرست، نورانیّت دوازدهمین حجّت بر حقّ الهی را تاب نیاوردند و با یورش به منزل امام عسکری علیه السلام در صدد بر آمدند تا منجی عالم بشریت را به قتل برسانند، خداوند متعال به قدرت و حکمت لایزال خویش، زمینه غیبت آخرین حجتش را فراهم ساخت تا با حفظ جان باقی مانده سلسله امامت و سلاله نبوّت نعمت خود را بر انسان‌های ستمدیده کامل کند. از آن روز غیبت مصلح بزرگ بشر آغاز شد و امام دوازدهم هم از این رو به امام غائب معروف شد.
مأمول
مأمول یعنی آرزو شده و کسی که مردم به او امید بسته‌اند و چشم انتظار اویند. این تعبیر از جمله لقب ای حضرت مهدی(عج) است. همه مردم دنیا چشم انتظار قیام آن منجی بزرگند تا با ظهور خویش ستم و تبعیض و تعدّی را از سرتاسر جهان برطرف ساخته، دنیا را پر از عدل و داد سازد. لقب مأمول به این حقیقت اشاره دارد که چون همه آرزوی ظهور آن حضرت را دارند به او امام مأمول می ویند. در قسمتی از زیارت گران قدر «سلام علی آل یس» آمده است: «سلام بر تو ای امام امین. درود بر تو ای مقدّم بر همه عالم که تمام مخلوقات در آرزوی تو به سر می رند».
ناطق
یکی از لقب‌های معروف امام زمان (عج) لقب «ناطق» است. در زیارت عاشورا آمده است: «ان یرزقنی طلب ثارکم مع امام مهدی ناطق؛ از خداوند متعال درخواست می‌کنم که توفیق انتقام گرفتن از دشمنان شما را به همراه امام و راهنمای ناطق روزیام کند». لقب ناطق را رسول خدا (ص) به حضرت مهدی (عج) دادند و در حدیثی در معرفی تک تک ائمه اطهار علیهم‌السلام، بیان فرمودند. این لقب از آن رو به امام عصر (عج) داده شده است که ائمه قبلی بر اثر تسلط دشمنان، بسیاری از امور و اسرار را نمی توانستند بیان کنند؛ چون خطرهای فراوانی اساس اسلام را تهدید می‌کرد. اما حضرت مهدی (عج) وقتی ظهور کنند از چنان قدرت و عظمتی برخوردار خواهند بود که تمام طاغوت‌ها را سرکوب کرده، همه علوم و معارف را بدون هیچ گونه نگرانی بیان، و حکم خداوند را جاری می‌فرمایند.
نور آل محمد (ص)
«نور آل محمد» از لقب‌های حضرت مهدی (عج) است که ریشه قرآنی دارد. توضیح آنکه هرچند نام امام زمان (عج) در قرآن کریم ذکر نشده است ولی در روایات مربوط به تفسیر آیات، در موارد متعدد برخی از آیات به اعمال و ویژگی‌های آن حضرت تفسیر یا تأویل یا تطبیق شده است؛ به عنوان مثال آیاتی چون واللّه متمّ نوره (خدا نور خودش را کامل خواهد ساخت) یا اشرقت الارض بِنور ربّها (زمین به نور پروردگارش روشن می گردد) و یهدی اللّه بنوره من یشاء (خداوند هرکس را که بخواهد با نور خودش هدایت می‌کند) به ولایت حضرت قائم (عج) و ظهور و ارشادات آن حضرت تفسیر شده است.
و القابي چون:
•وجه‌الله: مظهر جمال و جلال خدا، سمت و سوى الهى كه اولياى حقّ رو به او دارند.
•باب‌الله: دروازه همه معارف الهى، درى كه خدا جويان براى ورود به ساحت قدس الهى، قصدش مي‌كنند.
•نورالله: نور خاموشى‌ناپذير خدا، ظاهر كننده همه معارف و حقّايق توحيدى، مايه هدايت ره‌جويان.
•سلالة النّبوّة: فرزند نبوّت، باقيمانده نسل پيامبران.
•عين الحيوة: چشمه زندگى، منبع حيات حقّيقى.
•صاحب الزّمان: اختياردارِ زمانه، فرمانده كل هستى به اذن حقّ.
•ناموس العصر: نگهدارنده زمان، كيان هستى دوران.
•نظام الدين: نظام بخش دين.
•يعسوب المتقين: پيشواى متقين.
گفتم؛ که روي خوبت، از من چرا نهان است؟!.
گفتا؛ تو خود حجابي، ورنه رخم عيان است.
گفتم؛ که از که پرسم، جانا نشان کويت؟!.
گفتا؛ نشان چه پرسي، آن کوي بي‌نشان است.
دیدگاه تان را بنویسید