خزان معتادان، بهار می‌شود/ بهاران «کمپ ترک اعتیاد» نیست!/ اینجا؛ افراد از ۲۵۰ هزار تا ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان دستمزد می‌گیرند
بر هیچ‌کس پوشیده نیست که ترک اعتیاد تنها یک خوان از هفت خوان بازگشت معتاد به آغوش جامعه است و شرایط و فرصت‌های بعد از ترک و دوران پاکی فرد است که در پاک ماندن او نقش دارند.
سرویس اجتماعی فردا؛ عماد صادقی نسب: ترک می‌کردند و اندکی بعد دوباره به سوءمصرف مواد روی می‌آوردند؛ این همان دور باطلی بود که به واسطه عدم پذیرش فرد از سوی خانواده و فقدان مهارت شغلی در وی، خطی بر روی روزهای پاک او می‌کشید و میل و اشتیاق او به مصرف مواد مخدر را دوباره زنده می‌کرد.
بر هیچ‌کس پوشیده نیست که ترک اعتیاد تنها یک خوان از هفت خوان بازگشت معتاد به آغوش جامعه است و شرایط و فرصت‌های بعد از ترک و دوران پاکی فرد است که در پاک ماندن او نقش دارند؛ شرایطی مانند شغل و درآمد، آمادگی روحی و فکری خانواده برای پذیرش فرد پاک‌شده از آلودگی مواد و مهیا کردن آینده‌ای روشن برای او.
دستِ یاری شهرداری به سوی آسیب‌دیدگان
شهرداری تهران در چند سال گذشته اهتمام ویژه‌ای بر حل معضلات اجتماعی داشته و با اجرای طرح‌های ویژه دین خود از حل مشکلات اجتماعی را ادا کرده است. یکی از مهم‌ترین معضلات اجتماعی که کلانشهر تهران با آن دست و پنجه نرم می‌کند، مسئله اعتیاد و معتادان است؛ اعتیادی که بلای جان پیر و جوان و زن و مرد شده و خیلی‌هایشان تنها به یک انگیزه نیاز دارند تا دوباره به جامعه بازگردند. این انگیزه حالا از سوی شهرداری تهران و در غالب طرح‌های گوناگون و به طور خاص «طرح بهاران» تامین می‌شود.
فرزاد هوشیار پارسیان، مدیر عامل وقت سازمان رفاه در همان روزهای نخست گشایش این مراکز، در توصیف طرح بهاران گفته بود: «بهاران محل نگهداری معتادان نیست؛ مرکزی برای مهارت‌آموزی، ایجاد اشتغال و بازآفرینی روحی و جسمی برای معتادان بهبودیافته‌ای است که در کمپ‌های ترک اعتیاد حضور داشته‌اند و اکنون باید برای حضور در جامعه آماده شوند.» با همین تعریف، شهرداری تهران بنا به وظایف و اختیارات قانونی خود مراکزی تحت عنوان بهاران را در مناطق ۲۲ گانه به موضوع توانمندسازی، آموزش، حرفه آموزی، مهارت آموزی و در نهایت بازگشت معتادین و آسیب دیدگان اجتماعی به چرخه زندگی سالم، اجتماعی و ارائه خدمات بهداشتی، درمانی و رفاهی را اختصاص داده است.
یک منطقه و دو بهاران
کمتر شهروندی پیدا می‌شود که از اوضاع نابه‌سامان و بغرنج دو سه سال قبل منطقه ۱۲ و به‌ویژه محله هرندی بی‌خبر باشد. محله و منطقه‌ای که به پاتوق و پناهگاه معتادان متجاهر تبدیل شده بود و حضور آن‌ها آرامش را از مردم و ساکنان منطقه ۱۲ ربوده بود. وضعیت تا جایی پیش رفت که شهرداری تهران وارد عمل شد و با ارائه طرح‌های ویژه منطقه ۱۲ را ساماندهی کرد. حالا دیگر از معتادان و کارتن‌خواب‌های هرندی و منطقه ۱۲ خبری نیست و شواهد نشان می‌دهد که اهالی این منطقه به شدت از طرح‌های شهرداری استقبال می‌کنند. منطقه ۱۲ بعد از پاک‌سازی، صاحب دو مرکز بهاران شد. دو مرکز مختص ارائه مهارت به معتادان پاک‌شده از سم مخدر.
آقای توسل، مدیر مجموعه بهاران منطقه ۱۲ در تشریح اقدامات بهاران در این منطقه می‌گوید: «منطقه ۱۲ از نظر دکتر قالیباف، منطقه عملیاتی است. یکی به لحاظ وجود محله هرندی و دیگری هم به سبب این‌که منطقه ۱۲ قلب اقتصاد ایران است. تا چند سال قبل دروازه غار و چند محله اطراف آن مشکلات اجتماعی زیادی داشت و دکتر قالیباف هم نهاد‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد بسیاری را در آن منطقه فعال کرد که خوشبختانه طی یکی دو سال اخیر شاهد اتفاقات و تغییرات مثبتی بوده ایم.»
او ادامه می‌دهد: «منطقه ۱۲ تهران دو مرکز بهاران دارد که به عنوان مراکز الگو و نمونه شناخته شده‌اند. دلیل منتخب‌شدن آن‌ها هم این است که قرارگاه جهادی امام رضا (ع) شخصا مدیریت این مراکز را به دست گرفته و هیچ ساختاری جز ساختار مدیریت جهادی را در پی نگرفته است.»
او می‌افزاید: «این مراکز در طرح بهبودی، ۱۸۰ مددجو را پوشش داده‌اند و همچنان هم فعالیت می‌کنند.»
سوءمدیریت در برخی از بهاران‌ها
درست چند ماه بعد از آغاز به کار بهاران‌ها، انتقادات آغاز شد. عده‌ای آن‌ها را ناکارآمد توصیف کردند و برخی دیگر با اشاره به منفی‌بودن بازخورد‌ها از این مراکز، اعلام کردند که بهاران‌ها تعطیل شده‌اند. البته کمی تحقیق و بررسی کافی بود تا استمرار فعالیت طرح بهاران تایید شود و پوچ بودن انتقادات بر ملا. البته شاید تعداد مراکز کم شده باشد، اما فعالیت باقی‌مانده مراکز بهاران آن‌قدر برجسته و مستمر است که کمبود دیگر مراکز را نیز جبران می‌کنند.
آقای توسل به ناکامی برخی مراکز اشاره می‌کند و می‌گوید: «به دستور دکتر قالیباف و با گوشزد کردن مدیریت جهادی، در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران حدود ۳۰ مرکز بهاران فعال شد. این مراکز بعضا به علت سوء مدیریت یا به دلایل این‌که دنبال حمایت بودند دچار مشکل شدند. بعضی از مدیران مسائلی را مطالبه می‌کردند که در توافقات یا در دستور کار اولیه ذکر نشده بود. من هم شنیدم که برخی به واسطه همین بی‌اطلاعی از مدیریت جهادی دچار مشکلاتی شده بودند، اما راجع به تعطیلی این مراکز اطلاعاتی ندارم.»
وی ادامه می‌دهد: «در مورد مشکلات زیرساختی هم اطلاعاتی به من می‌رسید که برای مثال فلان منطقه کم آورده و نتوانسته مشکلات را دنبال کند. البته این مسئله هم به سوءمدیریت یا عدم حمایت شهرداری برنمی‌گشت و مشکل اصلی مدیریت خود این افراد بودند که پیش‌تر به حاضر و آماده بودن امکانات عادت داشتند، ولی در اینجا لازمه کار بحث جهادی و درخواست و پیگیری مطالبات بود.»
پرداخت حقوق به مهارت‌آموزان
همانطور که بیان شد، مراکز بهاران نقش مهارت‌آموزی و حمایت روانی از آسیب‌دیدگان اجتماعی را بر عهده داشته و در تلاش‌اند که با ارائه آموزش‌های شغلی این افراد را دوباره راهی جامعه کنند.
مدیر مجموعه بهاران منطقه ۱۲ درباره اهم فعالیت‌های بهاران می‌گوید: «آقای دکتر قالیباف در ابتدای طرح بهاران، یک جمله معروفی به کار بردند و گفتند که «خیانت است اگر کسی فکر کند بهاران کمپ است»، چون در هیچ مرکز بهارانی کار ترک صورت نمی‌گیرد. فقط مددکاران سازمان رفاه شهرداری به کمپ‌های طرف قرارداد شهرداری اعزام می‌شوند و در جمع افراد آسیب‌دیده طرح بهاران را تعریف و تشریح می‌کنند. بعد از آن افرادی که مایل به ورود به این مراکز هستند، به صورت داوطلبانه به مراکز معرفی می‌شوند و در یک دوره ۶ تا ۹ ماهه در مراکز مهارت آموزی و کارآفرینی موسوم به «بهاران» شروع به کار می‌کنند. این طرح طوری برنامه‌ریزی شده که برای مثال اگر فرد پیش‌تر خیاط بوده امروز هم در کارگاه خیاطی بهاران مشغول به کار می‌شود.»
توسل با اشاره به درآمدزا بودن این طرح برای معتادان بهبودیافته می‌گوید: «بهاران منطقه ۱۲ جزو مراکزی است که به افراد از ماهانه ۲۵۰ هزار تا ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان دستمزد می‌دهد و در نتیجه این کار منبع درآمدی برای او خواهد بود. بسته به پتانسیل و ظرفیت کاری فرد می‌تواند روزانه ۶ تا ۸ ساعت کار کند. با این طرح در اصطلاح عامه موتور کار او دوباره به حرکت می‌افتد و ریکاوری می‌شود، چون فرد ۱۵ سال قبل خیاط بوده، اما اعتیاد باعث شده که دست‌اش کند شود و فوت و فن‌ها را از یاد ببرد.»
اهمیت روان‌درمانی در دوره بهبود
توسل به اهمیت روان‌درمانی در مراکز بهاران نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «حوزه روان درمانی یک دستور کار ویژه در طرح بهاران است. دکتر قالیباف نیز در ابلاغات خود بسیار روی این موارد تاکید دارد. در نتیجه کارگروه‌های روان‌درمان - شامل روانپزشک، پزشک عمومی، مددیار و مددکار اجتماعی - کار را شروع می‌کنند و در کنار مهارت‌آموزی افراد، بحث روان درمانی را هم انجام می‌دهند. ممکن است دلیل این که برخی از موسسات بهاران که به مشکل برخورده باشند، این باشد که به روان‌درمانی توجه ویژه‌ای نشان نداده و اعتقادی به آن نداشته‌اند. فرد اگر به بدترین نوع مواد هم اعتیاد داشته باشد، نهایتا تا ۲۰ روز سختی می‌کشد و بعد از این دوره فیزیک بدن پاک شده و نوع تفکرات مسموم فرد مصرف‌کننده است که او را دچار لغزش می‌کند.»
این مقام مسئول ادامه می‌دهد: «ما اگر در این دوره ۶ ماهه فرد را از تفکرات منفی پاک نکنیم، قطع به یقین دوباره به مصرف مواد مخدر روی خواهد آورد.»
احیای خانواده‌های از هم پاشیده
بعد از پایان دوره‌های مهارت‌آموزی، فرد برای بازگشت به جامعه آماده می‌شود. در خاتمه هر دوره حدود ۸۰ درصد افراد به کانون خانواده بازمی‌گردند. ساز و کار بازگشت فرد به آغوش خانواده نیز به این گونه است که مددکار در طول این مدت با خانواده فرد تماس می‌گیرد؛ خانواده احیا می‌شود و اعتمادی ۵۰ درصدی به وجود می‌آید. البته عده‌ای هم هستند که حتی پس از گدشت یک سال هم موفق به پذیرش از سوی خانواده نمی‌شوند، اما مددکاران مرکز بهاران دست کار نشُسته و برای ایجاد اعتماد در میان خانواده‌های این افراد همچنان تلاش می‌کنند.
اگرچه ممکن است یک فرد تمام پل‌های پشت سر خود را خراب کرده باشد و تا مدت‌ها نتواند به خانواده بازگردد، اما احیای مسیر بازگشت به خانواده به نگاه و دلسوزی و وجدان کاری مددکار برمی‌گردد تا بتواند فرد بهبودیافته را با خانواده‌اش آشتی دهد.
تغییر نگاه‌ها در مرکز بهاران
ترک‌ها و روی آوردن‌های چند باره به مصرف مواد، ناشی از فقدان روان‌درمانی و آمادگی ذهنی فرد و خانواده اوست. توسل با اشاره به تغییر نگاه افراد در مراکز بهاران، سخنان خود را این گونه خاتمه می‌دهد: «بعضا افرادی در مراکز هستند که چندین بار ترک کرده، اما در حفظ آن موفق نبوده‌اند، ولی در این مراکز نگاه‌اش تغییر می‌کند و دید «همه جامعه مقصرند» از او گرفته شده و به صورت تخصصی روان درمانی می‌شود.»
دیدگاه تان را بنویسید