مسئولیت اجتماعی برای بنگاه‌های اقتصادی

روزنامه آرمان: مسئولیت اجتماعی فعالان و بنگاه‌های اقتصادی تعبیر جدیدی در ایران است، یعنی این مساله در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته و فعالان این عرصه در صدد پیوند‌زدن مسائل اقتصادی و اجتماعی هستند. سال‌هاست این باور غلط رنگ باخته که حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی منفک از هم هستند و هر کدام کارویژه‌ها و سازوکار‌های خودشان را دارند. برخی از تبعاتی که سیاست‌های اقتصادی بر جا گذشته است، اندیشمندان را بیش از پیش به این باور رسانده که اقتصاد تاثیر مستقیمی بر مسائل اجتماعی از جمله فقر، کودکان کار، محیط زیست و... می‌گذارد. دیگر دیدگاه کاپیتالیستی ارجحیت توسعه اقتصادی بر همه چیز و غیر پاسخگو بودن بنگاه‌های اقتصادی نسبت به تبعات سوء توسعه اقتصادی پذیرفته نیست. روز گذشته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در آخرین جلسه شورای گفت‌و‌گوی دولت و بخش خصوصی در سال ۹۵ از اتاق بازرگانی خواست در زمینه ساماندهی کودکان کار به عنوان مسئولیتی اجتماعی ایفای نقش کند. مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در دهه اخیر به پارادایم غالب و مسلط حوزه اداره شرکت‌ها تبدیل شده است و شرکت‌هاي بزرگ و معتبر جهانی مسئولیت در برابر اجتماع و محیط اجتماعی را جزئی از استراتژي شرکتی خود می‌بینند. این مفهوم، موضوعی است که هم اکنون در کشورهاي توسعه‌یافته و کشورهایی با اقتصاد باز به شدت از سوي حکومت‌ها، شرکت‌ها، جامعه مدنی، سازمان‌هاي بین‌المللی و مراکز علمی دنیا دنبال می‌شود. با گذشت بیش از ۶۰ سال از ورود مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به ادبیات مدیریت شرکت‌ها و کسب‌وکارها، هنوز این مفهوم در فضاي کسب و کار ایران جایگاه شایسته‌اي پیدا نکرده است. طرح و توسعه این مفهوم در شرایط بحران فعلی اقتصاد ایران می‌تواند راهگشاي بسیاري از مشکلات اقتصادي واجتماعی جامعه به ویژه حوزه اشتغال و بهره‌وري نیروي کار گردد. مسئولیت اجتماعی شرکت‌های اقتصادی یا CRS، سابقا یک هوس زودگذر و دارای کارکرد سیاسی تلقی می‌شد. مجموعه وظایف و تعهداتی که سازمان بایستی در راستای حفظ، مراقبت و کمک به جامعه‌اي که در آن فعالیت می‌کند انجام دهد، CRS یا مسئولیت اجتماعی آن شرکت است. مسئولیت اجتماعی شرکت رویکردي جامع به ملاحظات اقتصادي، اجتماعی، زیست محیطی و حفاظت از منافع ذینفعان، بهبود کیفیت زندگی شهروندان، و تغییر نگرش‌هاي شخصی است. در طول چند دهه گذشته تغییرات چشمگیري در محیط فعالیت‌هاي سازمانی صورت گرفته است. جوامع به میزان قابل ملاحظه‌اي به مقولاتی همچون کنترل آلودگی (هوا و صوت)، ایمنی و سلامت محیط کار، فرصت‌هاي برابر استخدامی براي اقلیت‌ها و زنان و کیفیت ایمنی تولیدات توجه می‌کنند. دیگر خواست و نیازهاي جامعه از تجارت صرفا برحسب خواسته‌هاي بازار و اقتصادي تعیین نمی‌شود، بلکه اکنون سازمان با دامنه وسیعی از مسئولیت‌هاي وراي بازار روبه‌روست. بعضی از آن مسئولیت‌ها تا حد زیادي مربوط به جامعه هستند. بدین ترتیب شرکت‌ها موفقیت و تداوم حیات خود را در گرو مسئولیت در برابر محیط اجتماعی می‌بینند. در این صورت مسئولیت اجتماعی با رویکردي آینده‌نگر نه تنها سیاستی هزینه‌بر تلقی نخواهد شد، بلکه نوعی سرمایه‌گذاري انسانی و اجتماعی تلقی می‌شود. مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران در ایران نیز مسئولیت‌هاي اجتماعی شرکت‌ها، براي شرکت‌ها در قالب مفاهیمی چون وقف و وام‌هاي قرض‌الحسنه و... نمود یافته است، البته وقف به عنوان سنت ملی اسلامی عمدتا محدود به ساخت مدرسه یا مسجد بوده است و تجار و صاحبان صنایع در ساخت و تامین هزینه‌هاي این اماکن مشارکت داشته‌اند. در طول ۱۰۰ سال اخیر بسیاري از صاحبان سرمایه در ارتباط بسیار نزدیکی با کارکنان خود بوده‌اند و کارکنان نیز صاحبان سرمایه خود را در نقش پدر می‌دیده‌اند. کمک در زمان بیماري، ازدواج و تهیه مسکن از جمله فعالیت‌هاي این پدر بوده است که با توجه به فقدان نظام تامین اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌نموده است. در کنار این نقش پدرسالاري، بسیاري از صاحبان شرکت‌ها و تجار براساس باورهاي مذهبی و اخلاقی عمدتا مسئولیت و نقش اجتماعی خویش را در قالب‌هاي نیکوکارانه و مذهبی ایفا می‌کردند. با توجه به اینکه فضاي صنعتی در ایران در دهه اول سال‌هاي ۱۳۰۰ به آرامی شکل گرفت، تعداد کارگران صنعتی در اندازه‌هاي بزرگی نبود و اغلب صاحبان صنایع، با افراد جامعه و کارکنان خود داراي روابط اجتماعی گسترده‌اي بودند و نقش پر رنگ مذهب و سنت باعث می‌گردید مشارکت‌هاي اجتماعی گسترده‌اي داشته باشند. رشد بخش خصوصی و بازار سرمایه کشور در چند سال اخیر سبب گردید شرکت‌ها دارای مجموعه‌ای از ضوابط کاری اخلاقی و اجتماعی شوند و مسئولیت اجتماعی شرکتی در شرکت‌هاي ایرانی نهادینه شود تا شرکت‌هاي پایداري داشته باشیم. رسالت‌های یک بنگاه اقتصادی آماده بودن برای تولید کالا به وفور، در دسترس عموم گذاشتن کالا و آسان‌تر کردن زندگی مردم و نابودی فقر از این طریق باید رسالت یک بنگاه اقتصادی باشد. هیچ چیز در جهان زشت‌تر و وحشتناک‌تر از فقر نیست. فقر به تنهایی رنج‌آور است، اما نباید فراموش کنیم که فقر اصول اخلاقی و فضیلت فردی را نیز متزلزل می‌کند و گاه عاملی برای ارتکاب جنایت می‌شود. برای فقرزدایی باید هر آنچه در توان داریم، انجام دهیم. یکی از کارهای اساسی تولید فراوان کالاهای مورد نیاز مردم و اطمینان از کیفیت و توزیع عادلانه آنهاست. بنابراین، تولید و عرضه انبوه کالا و پایین نگه داشتن سطح قیمت‌ها اصلی‌ترین وظیفه تولیدکنندگان کالاهاست. امروزه بسیاری شرکت‌ها به عنوان مزایای شغلی، استادیوم، استخر، کلینیک بهداشتی و مراکز تفریحی برای سلامت و استراحت کارمندانشان ایجاد می‌کنند. این گونه اقدامات قابل تحسین و ارزشمند است و به سلامت روانی، اجتماعی و جسمی افراد جامعه کمک می‌کند. مهم‌ترین قسمت مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها این است که اهداف خود را بر اساس تفکر همزیستی سازنده با جامعه و پیشرفت دو جانبه بنا کنند. در روند توسعه اقتصادی و اعتلای صنعت ضرورت ایجاب می‌کند که بالا بردن کیفیت زندگی مردم و دخالت و سهیم بودن در رفاه عمومی در اولویت قرار گیرد. همکاری پارلمان خصوصی برای ساماندهی کودکان کار دیروز در آخرین جلسه شورای گفت‌و‌گوی دولت و بخش خصوصی سال ۹۵ به ریاست علی طیب نیا وزیر اقتصاد و دارایی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد: سالانه سه هزار کودک وارد بازار کار شده که تحت عنوان کودکان کار شناخته می‌شوند. او از اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی به عنوان پارلمان بخش خصوصی درخواست کرد در راستای مسئولیت اجتماعی هر یک از دستگاه‌ها برای ساماندهی این کودکان نقش‌آفرینی کند و وزارت کار را در این بخش حمایت کند. متاسفانه باید گفت ایران در شاخص مسئولیت اجتماعی نسبت به سایر کشورها در جایگاه خوبی قرار ندارد. در شاخص نیکوکاری که به شاخص مسئولیت اجتماعی کمی نزدیک است، در ۱۶۱ کشور رتبه ۹۱ را داریم و شرکت‌هایی که در ایران مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را به طور کامل اجرا و تمام شاخص‌های مسئولیت اجتماعی را عملیاتی کرده باشند، به طوری که در برنامه‌های مدیریتی و استراتژی شرکت برای تحقق این شاخص برنامه‌ریزی کرده باشند، و از طرفی در ارائه نتایج و شفاف بوده و گزارش دهند، بسیار کم هستند. موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران به صورت ساختاریافته از پنج سال گذشته و با تقاضای بخش خصوصی و اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران آغاز شد. اما سرعت خوبی نداشت که خوشبختانه در یک سال اخیر سرعت خوبی گرفته است، چرا که سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر هم به این موضوع می‌پردازند. مسئولیت اجتماعی یک مساله پیچیده است و برای برخورد با چنین مساله‌ای، مدیران لازم است که به آن مثل سایر مسائل سازمان نگاه مدیریتی داشته باشند. آنها باید به مسئولیت اجتماعی به عنوان یک مساله اساسی سازمان که احتیاج به برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، هماهنگی و ارزشیابی دقیق دارد، نگاه کنند.