رمزهای خطبه و باغ فدک

سرویس فرهنگی فردا؛ محمد صادق دهنادی: بین دهم جمادی‌الاول تا بیستم جمادی‌الثانی تقویم رنگ فاطمه(س) دارد.

حکمت این چهل روز شاید عظمتی باشد که برای حضرت زهرا علیهاسلام وجود دارد. چنان که حدیث شریف نیز اشاره فرموده؛ شناخت حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها مانند شناخت شب قدر است. یکی از این رموز که گاه درباره‌ی آن در مجالس عزاداری اشاراتی می‌کنند؛ موضوع فدک است.

فدک باغی بود که در پی یک پیمان صلح به پیامبر رسید و به فرمان خدا ایشان آنرا به فاطمه بخشید. اما شاید از نخستین پیامدهای غصب خلافت آن بود که اهل سقیفه آن را از دست او گرفتند و کارگران مولا را از آن بیرون کردند.

حضرت زهرا (س) که حتی در مسئله خلافت تا آن زمان محاجه عمومی نداشت، به بهانه فدک به مسجد رفتند و یکی از پر مغزترین خطابه های تاریخ اسلام را خواندند. مسئله فدک با آن خطابه ظاهرا به فرجام نرسید اما فدک آغاز اجتهاد و استنباط، شروع و بنیان حقوق اسلامی و سر منشا تحولاتی بود که تا پایان دوره غیبت صغری همواره به عنوان نماد حق و انحصار وراثت آل فاطمه در جامعه اسلامی مطرح بود.

مسئله خیلی مهم است؛ وقتی بدانیم چرا ناموس خدا یعنی، مادرمان در این مسئله در محضر نامحرمان سخنرانی کردند و عاقبت در همان جریان سیلی خوردند.

وقتی هارون‌الرشید خواست برای عوام فریبی فدک را به امام هفتم بازگرداند؛ امام حدی برای فدک تعیین کردند که برابر با کل قلمرو مملکت اسلامی بود. این نشان می‌دهد که چه به لحاظ تاریخی و چه از نظر اجتماعی مساله‌ی فدک یک امر فراتر از یک اختلاف ملکی و منفعتی بود؛ زیرا:

- ملکیت فدک در سیره پیامبراسلام(ص)، طرحی از فتح مسالمت‌آمیز سرزمین‌ها بود. سیاستی که بعدها آن‌را به کشورگشایی‌های غنیمت مدار تغییر دادند.

- فدک در پس آیه‌ای از قرآن به فاطمه بخشیده شد که در آن پیامبر به رعایت "ذی‌القربی" امر شده بود و تا قیامت نشان می‌داد که از میان امتی که ادعا می‌کنند دایی و خاله و عمه مومنان هستند؛ چه کسی ذی‌القربی است و مودتش واجب است؟ چه کسی به پیامبر نزدیک تر است و می‌توان پیامبر را در رفتار و اندیشه‌های او یافت! مزد رسالت، محبت کیست؟

- فدک همچنین پشتوانه مالی فعالیت‌های دینی و اجتماعی علی و اولاد علی بود. غصب فدک عملاً شروع تحریم اقتصادی خانواده پیامبر بود. این معنا به کرّات در مذاکرات اصجاب سقیفه شنیده شد.

- خطبه فدکیه نشان می‌دهد از دیگر مسائل مرتبط با فدک مسئله ارث بوده است.

این موضوع دو جنبه‌ی مهم دارد. اول این که مدعی با جعل حدیث پیامبر در پی یک بدعت بود و زهرای‌اطهر در حضور مسلمین با یک اجتهاد اصولی این خطا را باطل کرد. دوم اینکه در قضیه‌ی فدک در نهایت، مسئله تکلیف وراثت پیامبر چه از لحاظ معرفت و چه از لحاظ خلافت تا روز قیامت روشن شد‌.

استدلال حضرت مادر برای بطلان حکم مدعیان آیه ارث سلیمان از داود بود. ارثی که بر اساس قرآن همه می‌دانند شامل معرفت و حکومت بوده است. شاید اگر مسئله فدک نبود تا امروز خیلی‌ها ادعای ارث پیامبر را می‌کردند اما فدک باعث شد که وراثت رسول الله در خاندان فاطمه منحصر بماند.

- رمز دیگر فدک جنبه‌ی اجتماعی آن است‌.

تاریخ می‌گوید: زهرای مرضیه برای دفاع از حقوق کارگران فدک، با پهلوی شکسته وارد مسجد نبوی شد. زیرا دشمنان نه تنها فدک را غصب کردند، بلکه کارگران و عوامل فاطمه را از آن اخراج کردند. این حق‌الناس بود. مسئله دفاع از مظلوم و احقاق حق او چیزی بود که باید فاطمه برای آن می‌ایستاد، سخن می‌گفت و حتی کتک می‌خورد. واقعیت آن است که فدک یک باغ یا یک دهکده نیست. برای ما رمز گنجی است که از پیامبر به این خاندان بخشیده شده و یا به ارث رسیده است.

خطبه فدکیه نیز یادگاری این گنج پر بها است که از شاخسار آن هم چنان میتوان میوه‌ی آگاهی و مجاهدت و تلاش برای آزادی و عدالت چید. فدک رمز مظلومیت و حق است‌.