مدرسه‌ای که ۳۲ وزیر و نخست وزیر تربیت کرد +تصاویر

خبرگزاری فارس: 8 دی؛ سالروز تأسیس اولین مدرسه مُدرن در تاریخ تعلیم و تربیت کشورمان یعنی مدرسه دارالفنون است؛ مدرسه‌ای که 164 سال پیش به دست یکی ازمدیران لایق و کارآمد تاریخ کشورمان، امیر کبیر بنا نهاده شده است. بزرگ مردی که در طول سه سال و اندی صدارت و امیر اعظمی خود در زمان حکومت ناصرالدین شاه، با بضاعت و توان مدیریتی بالا، منشأ خدمات بسیاری در کشورمان با توجه به وضعیت فرهنگی و اجتماعی آن زمان شد و چهره به یاد ماندنی و محبوبی در اذهان مردم ایران به یادگار گذاشت.

در سالروز این رویداد فرهنگی و تاریخی بر آن شدیم تا با حضور در این مدرسه تاریخی به واکاویی در خصوص چرایی تأسیس این بنای علمی،سیر تحول آن و نیز برنامه‌های آینده مدیران این بنای فرهنگی و تاریخی بپردازیم و مخاطبان خود به ویژه فرهنگیان و دانش‌آموزان را در جریان روند فعالیت‌های گذشته و حال آن قرار دهیم. عصر یک روز سرد پاییزی زمان مغتنمی برای بازدید از این میراث ماندگار و ارزشمند تاریخی در مرکز پایتخت و در ضلع جنوب شرقی میدان قدیمی امام خمینی(ره) و ابتدای خیابان ناصر خسرو بود. جایی که ساختمانی قدیمی با سبک و سیاق معماری ایرانی ـ اسلامی، خود نمایی می‌کند و تاریخی زنده از قدمت نظام آموزشی و تربیتی کشورمان است. در این دیدار ضمن بازدید از این بنای تاریخی پای صحبت‌های مدیر این مدرسه نشستیم تا از تاریخ ایجاد و روزشمار فعالیت این بنای علمی و فرهنگی برای مان بگوید.

1229 شمسی ،سال ایجاد بنای دارالفنون ابوطالب حافظی مدیر مدرسه دارالفنون با اشاره به تاریخچه تأسیس مدرسه دارالفنون اظهار داشت: این مدرسه در سال 1229 شمسی توسط مرحوم امیرکبیر بنا گذاشته شده است. وی ادامه داد: علت ایجاد مدرسه دارالفنون این است که امیرکبیر احساس کرد برای توسعه و پیشرفت کشور نیازمند مدل توسعه است؛ توسعه‌ای که بتوان در آن پیشرفت را دید. حافظی افزود: در اثر سفرهایی که وی به روسیه، ایروان و ارض‌الروم داشت، مشاهده کرد جانمایه پیشرفت این کشورها به منابع انسانی و آموزش‌ آنهاست و درصدد بود که اگر قدرت و فرصتی به دست آورد، این مدل را در کشور پیاده کند. مدیر مدرسه دارالفنون یادآور شد: او ابتدا نیاز واقعی ایران آن روز را طبقه‌بندی کرد و احساس کرد، نیاز جامعه زمان ناصرالدین شاه در 7 موضوع است؛ بخشی امنیتی بود و متوجه شد علی‌رغم اینکه عباس میرزا 12 سال با روسیه جنگید، به دلیل نبود سلاح جدید همواره شکست می‌خورد،اما او مخالف اعزام جوانان به خارج از کشور برای به دست آوردن دانش نظامی بود. وی تصریح کرد:‌ امیرکبیر می‌گفت «از کجا معلوم این افراد جذب تفکرات خارجی نشوند و در نتیجه به دنبال ایجاد این آموزش‌ها در ایران بود و اینکه متخصّصان را از خارج بیاورند و تحت نظارت فعالیت کنند. حافظی بیان داشت: امیر کبیر احساس کرد جامعه ایران دچار فقر سلامت هست و رعایت بهداشت سرلوحه کار مردم نیست و بیماری‌هایی که ناشی از عدم رعایت بهداشت است، امنیت جامعه را تهدید می‌کند؛ مانند آبله و وبا. مدیر مدرسه دارالفنون گفت: امیرکبیر اعلام کرد باید بهداشت را اولویت اول قرار دهیم و احساس کرد جامعه آن روز ایران روی گنج معدن خوابیده‌است، اما هنر استفاده از آن را ندارند؛ در حالی که در زمان فتحعلی شاه قراردادی بین ایران و فرانسه تنظیم شده بود که آنها مجاز بودند همه معادن را کشف و استخراج کنند. وی اضافه کرد: امیرکبیر در اولین اقدام این قرارداد را فسخ کرد و نیز احساس کرد ما به لحاظ فنی و آزمایشگاه فیزیک و شیمی مشکل جدی داریم و بعد از در اختیار گرفتن مسند، اولین بنای مدرسه آموزشی را در ایران گذارد. اختصاص زمین 15 هزار متر مربعی برای دارالفنون حافظی عنوان کرد:‌ با توجه به نفوذ معنوی وی روی ناصرالدین شاه، 15 هزار متر مربع را به این موضوع اختصاص داد و این مدرسه را براساس نقشه‌ای که میرزا رضای مهندس که جزء 5 نفر اعزامی به خارج از کشور توسط عباس میرزا بود، طراحی کرد و در مرحله اول این مدرسه، 50 اتاق دور حیاط ایجاد شده بود. وی متذکر شد: امیرکبیر 7 نیاز و 7 رشته را طراحی کرد؛ 3 رشته نظامی، 2 رشته طب و داروسازی، یک رشته معدن و یک رشته فنی و مهندسی؛ این رشته‌ها را بنا گذاشت و احساس کرد اگر این موضوع اتفاق افتد، همه مردم خروجی و نتیجه آن را می‌بینند. مدیر مدرسه دارالفنون اظهار داشت:‌ وقتی امیرکبیر این کار را انجام داد، نیاز به اساتید بود و در سال اول ایجاد این مدرسه، مترجم خود را مأمور کرد به کشور اتریش برود و به وی گفت به کشوری بی‌طرف باید بروی و این کشور به لحاظ آموزشی نیز باید سرآمد باشد. وی افزود: وقتی امیر کبیر اساتیدی را از اتریش آورد، شروع به ثبت‌نام از افراد کرد؛ البته قرار بود 15 تا 30 نفر باشند و سرانجام 2 سال بعد، این مدرسه ایجاد شده و در 8 دی این مدرسه افتتاح شد.

افتتاح دارالفنون در 8 دی 1231 توسط ناصرالدین شاه/104دانش‌آموز حافظی خاطرنشان کرد: به جای 30 نفر، 104 نفر در مدرسه ثبت نام و حضور پیدا کردند و 8 دی 1231 مدرسه دارالفنون با حضور ناصرالدین شاه افتتاح شد. مدیر مدرسه دارالفنون تصریح کرد: 2 رشته طب، 3 رشته نظامی، یک رشته معدن، 2 رشته فنی و مهندسی از جمله رشته های تحصیلی بود و تعداد دانش آموزان به 104 نفر رسید. وی اظهار داشت: عموماً دانش‌آموزان از قشر مرفه بوده و کسانی بودند که تقریباً دوره متوسطه را گذارنده بودند. حافظی گفت: اساتید دانش‌آموزان به زبان فرانسه بودند و زبان مورد استفاده دانش‌آموزان فارسی؛ در نتیجه مترجمانی را انتخاب کردند و هر کلاس در سال اول، یک معلم زبان فرانسه و یک مترجم در کنار یکدیگر قرار داشت این درس را آموزش می‌دادند. مدیر مدرسه دارالفنون عنوان کرد:‌ سال دوم گفتند هر معلم باید کتابی را تهیه کند و معلمان اتریشی کتاب ها را تألیف کردند و چاپخانه‌ای توسط امیرکبیر ایجاد شده بود و دو دستگاه چاپ سنگی با 18 کارگر در این چاپخانه کار می‌کردند. وی اضافه کرد:‌ کتاب‌های ترجمه شده به زبان ایرانی در 300 نسخه در این چاپخانه چاپ شد و این مدرسه تا 1308 ادامه کار داد و 80 سال تجربه دوره اول این مدرسه است؛ بعد از این مدت ساختمان مدرسه قدیمی شده بود و در 1305 «تدیّن»، وزیر معارف از مدرسه بازدید کرد و سپس «قراقوزلو»، وزیر معارف قول تدین وزیر قبلی را عملی می‌کند و ساختمان اول را خراب کرد و بعد، نقشه‌ای با 32 اتاق توسط نیکولای مارکوف معمار روسی تبار تبعه ایران، طراحی شد و ترکیبی از معماری اسلامی و ایرانی را ایجاد کرد و مدرسه را ظرف 5 سال از 1308 تا 1313 به اتمام رساند و مدرسه شروع به فعالیت کرد.

شهید چمران دانش آموخته دارالفنون مدیر مدرسه دارالفنون گفت:‌ در این مدرسه رشته‌‌های ادبی، ریاضی، فیزیکی و علوم تجربی وجود داشت و به دلیل اینکه بهترین اساتید در آن بودند، سعی در گزینش دانش‌آموزان بود؛از جمله افرادی که در این مدرسه حضور داشتند، محمدحسین شهریار (شاعر)،شهید چمران، اکرمی وزیر اسبق آموزش و پرورش، مرحوم بازرگان، امیراعلم،ابراهیم یزدی و یدالله سحابی بودند. *25 وزیر و 7 نخست وزیر از دانش‌آموزان دارالفنون هستند وی با اشاره به ویژگی های محصلان این مدرسه، متذکر شد: 25 شاگرد مدرسه وزیر شده‌اند، 10 معلم آن وزیر و 7 نفر نخست‌وزیر شدند و علاوه بر این افراد، نویسندگان و شعرا و ادبای زیادی در اینجا تحصیل کرد‌ه‌اند؛ضمن اینکه در سال 1364 با توجه به نیاز مبّرم آموزش و پرورش به آموزش معلمان، این مدرسه، مرکز تربیت‌معلم شد و تا سال 76 این روند ادامه داشت. حافظی با اشاره به اینکه این مدرسه در سال 1375 به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسید،بیان داشت:در زمان جنگ اوقاتی بود که همه پرسنل و دانشجویان این مرکز در جبهه حضور داشتند و 16 دانشجوی شهید تقدیم نظام جمهوری اسلامی کردند.

سال 76، تعطیلی دارالفنون و آغاز مرمت و بازسازی مدیر مدرسه دارالفنون خاطرنشان کرد: سال 76 فعالیت آموزشی مدرسه دارالفنون تعطیل شد و اشکالاتی که در اثر ایجاد تربیت معلم در ساختمان آن ایجاد شده بود، باعث شد قسمت‌های مختلف آسیب دیده ترمیم و مرمت شود. وی افزود: سال 92 تا 93 به دلیل عدم هماهنگی بین میراث فرهنگی و آموزش و پرورش برای ایجاد نقشه جامع وجود داشت تا در نهایت سال 93 این مجموعه به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی واگذار شد و کارگروهی مشترک از میراث فرهنگی و سازمان نوسازی مدارس ایجاد شده و طرح جامعی تهیه شد. حافظی تصریح کرد:‌ سال گذشته بالغ بر 3 میلیارد تومان از محل اعتبار آموزش و پرورش در این مدرسه هزینه کردیم و تالار امیرکبیر ایجاد شد؛ ضمن اینکه انجمن فارغ‌التحصیلان مدرسه دارالفنون نیز ایجاد شد و در حال حاضر حدود 300 عضو دارد و این افراد فصلی یک بار در اینجا جمع می‌شوند. مدیر مدرسه دارالفنون با بیان اینکه بازدید از این مدرسه از شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8 صبح تا 16 به روی عموم مردم و بدون دریافت بلیط برای بازدید آزاد است،گفت: اقدام دیگر، طرح جامع مرمت دارالفنون است که زیر نظر سازمان میراث فرهنگی است و سال گذشته توانستیم مجوز طرح جامع مرمت و بازسازی مدرسه را از این سازمان دریافت کنیم. وی ابراز داشت:‌ در سال 95 اتفاق بزرگی افتاده است و ردیف مستقلی را از سازمان مدیریت تحت عنوان مرمت و بازسازی و ایجاد موزه تعلیم و تربیت گرفتیم؛ضمن اینکه امسال 3 میلیارد تومان اعتبار و تا سال 96 نیز بیش از 4 میلیارد تومان برای این مدرسه تصویب شده است. حافظی بیان داشت: امسال قرار بود از محل اعتبارات سازمان نوسازی مدارس، 7 میلیارد تومان برای اجرای طرح جامع دریافت و اقدام کنیم که منتظر تخصیص این اعتبار از سوی دولت هستیم و در صورت تأمین اعتبار، پروژه مذکور ظرف مدت 6 ماه به سرانجام می‌رسد.

مدیر مدرسه دارالفنون با اشاره به جزئیات فعالیت‌ها و اهداف این مدرسه افزود: مصوبه‌ای از شورای معاونان وزارت آموزش و پروش گرفتیم که 3 کاربری برای این مدرسه تعریف شد؛ یکی ایجاد موزه تعلیم و تربیت، به عنوان مرکز اسناد وزارت آموزش و پرورش و احداث کتابخانه تخصصی کتاب‌های درسی ایران در این مدرسه، از جمله کاربری‌های در نظر گرفته شده است. وی یادآور شد:‌ برای نمونه وقتی فردی به عنوان ایرانی و یا محقق و گردشگر وارد کشورمان می‌شود، مکانی برای اینکه سبک تعلیم و تربیت، مشاهیر و مدل‌های آموزشی ایران از زمان ورود اسلام به ایران یا قبل از اسلام را از آن جویا شود، وجود ندارد؛ در نتیجه قصد داریم از 14 قرن قبل از اسلام تا پس از ورود اسلام و در ادامه در دولت‌های مختلف از پهلوی اول، دوم و سرانجام نظام جمهوری اسلامی را در مجموعه‌ای کامل گرد آوری کنیم و موزه‌ای بسیار وسیع که در یک روز سیر کاملی از نظام تعلیم و تربیت کشور را ارائه کند، ایجاد کنیم. حافظی تصریح کرد: کارگروه‌های تألیفی در این خصوص ایجاد و آغاز به کار کرده‌اند و به موازات مرمت مجموعه، این کار را انجام می‌دهیم و در صورت تأمین اعتبار لازم، در نیمه دوم سال 96 افتتاح خواهیم کرد. مدیر مدرسه دارالفنون با اشاره به راه‌اندازی مرکز اسناد آموزش و پرورش، گفت:‌ ما تمام اسناد را از سال 1237 شمسی که اولین بار وزارت علوم در کشور شکل گرفت،جمع آوری می‌کنیم و اسناد 160 سال را جمع‌آوری کرده‌ایم؛ضمن اینکه الان یک میلیون و 130 هزار برگ سند را شناسایی شده است؛ از جمله، اسنادی از مرکز اسناد، کاخ گلستان و آستان قدس رضوی جمع‌آوری کرده‌ایم. وی با بیان اینکه راجع به دارالفنون 5 هزار سند جمع شده است،گفت:‌ سامانه‌ای در این خصوص در حال طراحی است؛ضمن اینکه راه‌اندازی کتابخانه تخصصی درسی از دیگر طرح هاست و قصد تهیه سیر کامل کتاب‌های درسی در هر عنوان را داریم و از سال 1231 شمسی که اولین کتاب در دارالفنون تدریس شده است تا سال 1395، در مجموع حدود 10 هزار عنوان کتاب را جمع‌آوری کرده‌ا‌یم. حافظی خاطرنشان کرد: دو کار دیگر در حال آغاز شدن است؛ اینکه مدرسه دارالفنون در تهران ایجاد شده و بسیاری دوست دارند تهران قدیم را نیز ببینند؛ به خصوص برای دانش‌آموزان دبیرستان که در سال یازدهم کتاب جغرافیای استان دارند، در نتیجه به دنبال آن بودیم تاریخ تهران را ازدوره صفویه به این طرف را معرفی کنیم که تا الان حدود 4 هزار قطعه عکس جمع‌آوری کرده‌ایم که کتابخانه تخصصی درسی را در اواخر سال جاری افتتاح می‌شود و طرح تاریخ تهران قدیم نیز در بهمن سال جاری افتتاح خواهدشد. وی تدوین روزشمار مدرسه دارالفنون را از برنامه‌های دیگر برشمرد و عنوان کرد: الان اسناد این واقعه را از کاروان معرفت و زمانی که عباس میرزا دانشجویان را به خارج می‌فرستاد تا سال 64 که دبیرستان دارالفنون بسته شد در نرم افزاری جمع آوری شده و 4 جلد کتاب نیز تهیه می‌شود؛ضمن اینکه خاطرات ناصرالدین شاه را نیز در این خصوص جمع‌آوری کرده‌ایم،کتاب درالفنون نیز زیر چاپ است و آلبوم مصّور دارالفنون نیز در این ماه رونمایی خواهد شد. حافظی با بیان اینکه امسال 164 سالگی تأسیس مدرسه دارالفنون است،گفت:در قالب تاریخ شفاهی، از 20 نفر از افراد شاخص مصاحبه‌هایی در خصوص این مدرسه صورت می‌‌گیرد و خاطرات آنها جمع خواهد.

به گزارش فارس، بازسازی مدرسه دارالفنون هنوز پایان نپذیرفته است و کار زیادی دارد تا آماده شود. دیدن کلاس‌هایی که هنوز مرمت آنها پایان نپذیرفته است، دل را به درد می‌آورد و انتظار این است که این مدرسه که اکنون به عنوان موزه استفاده می‌شود، شکل و شمایل واقعی دارالفنون را به دست آورد.