راز مناظره‌‎‎های نجات‎بخش معصومین(ع)

ایکنا: حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا پیروزمند، عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی، با اشاره به جایگاه مناظره در اسلام و تاریخ آن در تشیع گفت: چنان‌که سیره انبیاء الهی در قرآن نمود دارد، انبیاء الهی با مخالفین زمان خودشان گفت‌وگوهایی داشتند. آنها برای اینکه توحید و حقانیت نبوت خودشان را اثبات کنند مناظره و گفت‎وگو می‌کردند و همین سیره در پیامبر گرامی(ص) هم وجود داشته و ادامه پیدا کرده است. پیروزمند ادامه داد: ائمه(ع) هم به همین ترتیب این سیره را ادامه داده‌‌اند و به همین دلیل در بررسی تاریخ ائمه‌(ع) هر کدام به هر میزانی که فرصت پیدا کرده و شرایط اجتماعی به آنها اجازه می‌داد، مناظره‌های مختلفی را شکل داده‌ و مطالب خودشان را در قالب آن بیان می‌کردند. تفاوت بین مناظره و گفت‌وگو عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی با اشاره به تفاوت بین مناظره و گفت‌وگو اظهارکرد: بین گفت‎وگو و مناظره باید تفاوت گذاشت، چرا که گفت‌وگو ظرف بزرگتری است که ممکن است قالب آن مناظره باشد. همیشه گفت‌وگوها در قالب مناظره شکل نمی‌گیرد. البته سیدالشهدا(ع) در خطبه منا، یا فرمایشاتی که در مسیر کربلا و تا روز عاشورا بیان کرده‌اند و قبل از ایشان حضرت علی(ع) که بخشی از فرمایشات ایشان در قالب نهج البلاغه جمع‌آوری شد، محاجه می‌کردند؛ نه به معنی عرف دعوا و مجادله، بلکه به معنی اینکه منطق خودشان را عرضه می‌کردند و دعوت خودشان را با عقلانیت و منطق به طرف مقابل ابراز و بیان می‌کردند.

وی ادامه داد: در مواردی گفت‌وگو به شکل خاص مناظره اتفاق افتاده است که این موضوع بیشتر در زمان امام صادق(ع) اتفاق می‌افتاد. ایشان کرسی‌های درسی را به صورت تخصصی و متنوع شکل می‌دادند و شاگردانشان از جمله ابن هشام و امثال او را برای بحث مناظره تربیت می‌کردند. امام صادق(ع) شاگردانشان را به اینکه با مخالفین خودشان مناظره کنند، دعوت و تشویق می‌کردند و شرایط را به‌گونه‌ای فراهم می‌کردند که سایر شاگردان امام این مناظره‌ها را بازگو کنند تا به نوعی آنها هم این فعالیت را یاد گرفته و با نوع گفت‎وگو آشنا شوند. مناظره‌های امروزی متاثر از فرهنگ غرب شکل گرفته است عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه گفت‌وگوها و مناظره‌های امروزی متاثر از فرهنگ غرب شکل گرفته است، گفت: این اتفاق برای این است که مناظره در قالب استدلال و منطق، فرهنگ دنیاپرستی را به کرسی بنشانند و آن را به عنوان یک فرهنگ برتر و پاسخ‌گو‌تر به جهانیان عرضه کنند. حال آنکه فرهنگ اهل بیت(ع) و سیره انبیاء(ع) برعکس این موضوع است؛ یعنی اینکه بیان می‌کنند تعالیم انبیاء و بعد از آن تعالیم اولیاء الهی و معصومین(ع) نجات بخش فرهنگ بشر است و این مسئله هم در محتوای مناظرات و هم در شکل آنها تاثیر می‌گذارد. ادب و انصاف دو ملاحظه اخلاقی مهم در گفت‎وگو است وی از نکات اخلاقی در مناظره سخن گفت و افزود: ادب و انصاف دو ملاحظه اخلاقی مهم در گفت‎وگو است اگر در گفت‎وگو طرفین التزام به ادب نداشته باشند و هتاکی و مشاجره، مراء، لجبازی در آن باشد در ادامه این بی‌اخلاقی به سوء تفاهم می‌انجامد، یعنی باعث می‌شود اخلاق را رعایت نکنند و در نهایت حرف را هم نفهمند. در این صورت است که وقتی یک طرف مناظره چیزی را اراده می‌کند طرف دیگر چیز دیگری از آن برداشت می‌کند به دلیل اینکه نمی‌خواهد بفهمد و این سوء اخلاق باعث می‌شود که مانع و سدی برای تفاهم ایجاد شود. گفت‎وگو در جامعه به خوبی شکل نگرفته است پیروزمند ادامه داد: انصاف هم اینگونه است.‌‌ اگر انسان انصاف نداشته باشد ممکن است در مواجهه با طرف مقابل قرائن، شواهد، استدال‌ها و مستنداتی را بیاورد که قابل اعتماد و قابل اتکا است اما به دلیل اینکه اگر بخواهیم آن را بپذیریم با شخصیت، سابقه و اعتبار علمی ما مغایرت داشته باشد آن را کتمان می‌کنیم که در نهایت به شکل دیگری مانع از رسیدن نتیجه مناظره می‌شود.

وی با ارزیابی وضعیت مناظره فعلی در جامعه بیان کرد: در سالیان اخیر ظرفیت عمومی جامعه و نخبگان در شکل‌گیری گفت‎وگوهای مختلف در زمینه‌های علمی و حتی در مراحل، مقاطع و یا مواردی گفت‎وگوهای سیاسی ارتقا پیدا کرده است. وقتی که تنوع گفت‎وگوها و حجم گفت‎وگوها در جامعه افزایش پیدا می‌کند نشان دهنده این است که ظرفیت و نیاز عمومی جامعه هم به گفت‎وگو ارتقاء پیدا کرده است. گفت‎وگو در جامعه به خوبی شکل نگرفته است پیروزمند با بیان اینکه از نقطه مطلوب فاصله داریم، گفت: زمانی‌ که بیشترین مناظره را در موضوعات سیاسی‌ شاهد هستیم و در جامعه می‌بینیم که هتاکی، مچ گیری و یا بی تفاوتی نسبت به یکدیگر وجود دارد این باید قرینه‌ای برای این مهم باشد که گفت‎وگو در جامعه به خوبی شکل نگرفته است. این استاد حوزه و دانشگاه، تصریح کرد: در یک جامعه پویا باید همه طرف‌های فکری و سیاسی احتمال اینکه که طرف مقابل هم سخنی برای گفتن دارد بدهند، به ویژه زمانی که درون جبهه خودی باشد. گفت‎وگو زمانی معنا پیدا می‌کند که فرد هم در جبهه مقابل باشد؛ البته منطق باید آنجا هم کوبنده باشد.

وی افزود: پیش فرض ما در گفت‎وگو در درون جبهه خودی، با دیگران یک پیش فرض متفاوت است؛ پیش فرض متفاوت طبیعتا به این معنی نیست که وقتی با جبهه خودی گفت‎وگو می‌کنیم حتما همه حرف‌ها درست است، یا وقتی با جبهه غیر خودی مناظره می‌کنیم لزوما همه حرف‌های او غلط است. لذا جهت گیری کلی را می‌پذیرم و آن معیار فرهنگی است. عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی ادامه داد: در جبهه خودی باید با پیش فرض اینکه طرف مقابل هم ممکن است حرف حسابی برای گفتن داشته باشد مناظره کنیم. اگر این گونه به همدیگر نگاه کنیم اولا ستیز نمی‌کنیم و ثانیا با نیازمندی به همدیگر نگاه می‌کنیم و نسبت به استدلال و بی‌نیازی نسبت به فکر و تجربه همدیگر احساس نیاز می‌کنیم. بدگویی و تحقیر با مناظره سنخیتی ندارد وی با تاکید بر اینکه بدگویی و تحقیر با مناظره سنخیتی ندارد، گفت: وضعیت فعلی مناظره در کشور در مجموع رو‌به‌‌ جلو است ولی باید نخبگان جامعه به این فضا کمک کنند تا بهتر شکل بگیرد و بیشتر در جامعه ما نهادینه شود. صبر در حرف زدن و حر‌ف شنیدن در یک قالب‌ منطقی و نه هیجانی باید در مقطعی فراهم شود که بتوانیم شاهد شکوفای بیشتر فرهنگ جامعه باشیم.